Ποιοί τελικά θεωροῦνται «προοδευτικοί»;

on .

Μέ ἀφορμή τίς διεξαχθεῖσες προσφάτως ἐκλογές (εὐρωβουλευτικές, περιφερειακές, δημοτικές καί ἐθνικές) καί τίς προεκλογικά κομματικές ἀντιπαραθέσεις, ἀφειδῶς καί πολύ συχνά χρησιμοποιήθηκαν κατά τίς ὁμιλίες τῶν ἐμπλεκομένων στίς ἐκλογές αὐτές, ἀλλά καί συνεχίζουν νά χρησιμοποιοῦνται οἱ λέξεις/ἔννοιες «προοδευτικοί» καί «συντηρητικοί».
Κατά τό πλεῖστον, ἔχει γίνει κατάχρηση, παρερμηνεία καί παραποίηση τῶν λέξεων αὐτῶν καί δέν ἀνταποκρίνονται στό ἀληθινό νοημά τους. Πολλάκις φθάσαμε στό σημεῖο νά ἐννοοῦμεπροοδευτικούς μόνο τούς ἀνθρώπους ἐκείνους, πού ἀνήκουν σέ χώρους σοσιαλιστικῆς ἀριστερᾶς, μαρξιστικῆς ἤ ἀριστερίζουσας πολιτικῆς ἰδεολογίας, ἀλλά καί μή θρησκευτικοῦ ἤ ἀθεϊστικοῦ προσδιορισμοῦ. Ὅλοι οἱ ἄλλοι κατέχονται ἀπό «ἀντιδραστικό συντηρητισμό» καί «ὀπισθοδρομικότητα».
H πραγματικότητα ὅμως εἶναι τελείως ἀντίθετη. Γιά παράδειγμα ἀναφέρουμε τό ποιά ἦταν ἡ προοδευτικότητα σέ χῶρες πού ἐπικράτησαν ὁλοκληρωτικά καθεστῶτα, ὅπως τοῦ αἱμοσταγοῦς Στάλιν καί τῆς ἰδίας ὁμοταξίας του! Θαυμαστές τέτοιων καθεστώτων χαρακτηρίζονται ἀκόμη καί σήμερα «δημοκρατικοί» καί «προοδευτικοί».
Ἔχοντες σάν ἐφαλτήριο αὐτή τή θλιβερή κακο-παραποίηση τῶν λέξεων (προοδευτικοί, δημοκρατικοί) περιοριζόμαστε σέ ἁδρομερή προσέγγιση τοῦ θέματος ἀμέσως παρακάτω.
Πρῶτα-πρῶτα, ἄν ἀνοίξουμε τά λεξικά, θά μάθουμε ὅτι προοδευτικός ἄνθρωπος εἶναι «αὐτός πού ἀγαπᾶ τήν πρόοδο, πού εὐνοεῖ ἤ ἀξιοποιεῖ τίς νέες ἰδέες καί πρακτικές, τίς ἀλλαγές» (Γ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό, σελ. 1502, λ. προοδευτικός). Ἀπό πολιτικῆς/κομματικῆς πλευρᾶς, προοδευτικός εἶναι αὐτός πού δέν ἀνήκει στή Δεξιά (ἄποψη πού ἐκφράζεται στή φρασεολογία κομμάτων τοῦ ἀριστεροῦ/μαρξιστικοῦ καί κεντρώου χώρου: δημοκρατικές καί προοδευτικές δυνάμεις˙ προοδευτικός πολιτικός˙ αὐτός πού εῖναι ὑπέρμαχος τῆς ἐξελικτικῆς πορείας τῆς κοινωνίας).
Ἀντιθέτως οἱ ἄλλοι χαρακτηρίζονται συντηρητικοί, ἀντιδραστικοί καί, ἐπιπλέον, ὀπισθοδρομικοί.
Μάλιστα ἔχει συνδεθεῖ, ἐντελῶς παράλογα, καί ἔχει ταυτιστεῖ, ἀπό πολλούς τοῦ ἀριστεροῦ χώρου, ἡ ἀθεΐα μέ τήν προοδευτικότητα καί τή δημοκρατία. Κατά συνέπειαν, σύμφωνα μέ τή δική τους λογική καί νοοτροπία, οἱ θρησκευόμενοι (καί ἐδῶ οἱ χριστιανοί) εἶναι ἀντιδραστικοί, συντηρητικοί, ἐθνικιστές, φασίστες καί ρατσιστές!
Ἐνῶ στήν πραγματικότητα συμβαίνει τό ἀντίθετο, ἤτοι οἱ χριστιανοί να εἶναι ἀληθινοί δημοκράτες, πατριῶτες καί ἐπαναστατες (γνωστοί οἱ ἀγῶνες τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καί οἱ ἀγωνιστές μάρτυρές της, πού ἔχυσαν τό αἷμα τους γιά τήν πίστη καί τήν ἐλευθερία), ἀντιρατσιστές (προσφέρει τήν ἀνθρωπιστική της βοήθεια πρός ὅλους ἀνεξαιρέτως, χωρίς διακρίσεις, φυλῆς καί θρησκείας), εἰρηνιστές, ἐργατικοί, ἐνσυνείδητοι, οἰκογενειάρχες…
Θά ἀρκοῦσαν κάποιες μαρτυρίες ἀπό τόν μαρξιστικό χῶρο, πού ὁμολογοῦν τό ἐπαναστατικό καί δημιουργικό πνεῦμα τοῦ Χριστιανισμοῦ (ἄρα καί τῶν χριστιανῶν):
1. Ὁ Γάλλος διανοούμενος πρώην μαρξιστής φιλόσοφος, ὁ Ροζέ Γκαροντύ, εἶπε γιά τόν ριζοσπαστικό χριστιανισμό πώς «μιά τέτοια πίστη δέν εἶναι ὄπιο, ἀλλά ζύμη γιά τό μετασχηματισμό τοῦ κόσμου καί ὅποιος χτυπᾶ αὐτή τήν πίστη, χτυπᾶ τήν ἐπανάσταση» (R. Garaudy, Ἡ ἄλλη λύση, ἑλλ. μετάφρ. Β. Καπετανγιάννη, Ἀθήνα 1973, σελ. 96).
2. Μαζί μέ αὐτόν καί ἄλλοι προερχόμενοι ἀπό τόν χῶρο τοῦ Μαρξισμοῦ, ὅπως ὁ Bloch, ὁ Car-dawski κ.ἄ., θεωροῦν ὅτι «χωρίς τή συμβολή τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι ἀδύνατη ἡ βελτίωση καί ἀναγέννηση τοῦ κόσμου» (Μιχ. Γ. Τρίτου, «Ἡ Ἀρχή Προστασίας Προσωπικῶν Δεδομένων καί τά Θρησκευτικά», στήν ἐκκλησιαστική ἐφημερίδα «Ὀρθόδοξος Τύπος», 20-9-2002, σσ. 3-4).
3. Ἡ ἀθεΐα, λοιπόν, κακῶς κάκιστα ἔχει ταυτιστεῖ μέ τήν λεγόμενη προοδευτικότητα καί δημιουργία, ἐνῶ ἀντίθετα ἡ πίστη, κατά τούς ἀθεϊστές, δημιουργεῖ ἀνθρώπους «καθυστερημένους», «ἀναχρονιστικούς», «ὀπισθοδρομικούς», «μή προοδευτικούς, ἀλλά συντηρητικούς…». Εἶναι καί τῆς «μόδας» σήμερα τό νά δείχνεις ἤ νά δηλώνεις ὅτι εἶσαι… ἄθεος! Ὁ ἀείμνηστος Καθηγητής τῆς Νομικῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Ἀλέξανδρος Τσιριντάνης, αὐτήν τήν τάση τήν εἶχε χαρακτηρίσει «κατάντημα» τοῦ ἀνθρώπου (Ἀλέξ. Τσιριντάνη, Οἱ νέοι καί ἡ ἐποχή μας, Ἀθῆναι 1976, σελ. 194). Ἀκριβῶς, ὅμως, συμβαίνει το ἀντίθετο στήν πράξη, καί τό λέμε μέ τά λόγια τοῦ γνωστοῦ Γερμανοῦ ποιητῆ και φιλοσόφου Γκαῖτε: «Ὁ ἄνθρωπος εἶναι δημιουργικός μόνον ἐφόσον εἶναι θρησκευτικός, δηλαδή ἐφόσον διαπνέεται ἀπό γνήσια βαθειά θρησκευτικότητα» (Γεωργίου Ρούσκα, Ἡ ἐξέλιξη τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος στά παιδιά καί τούς ἐφήβους, εκδ. «Β.Μ.Β.», Ἀθήνα 1960, σελ. 15).
4. Ὁ ἀείμνηστος τότε ὑπουργός Παιδείας, Ἀντώνης Τρίτσης, σέ μήνυμά του πού εἶχε στείλει στά σχολεῖα μέ τήν ἔναρξη τοῦ σχολικοῦ ἔτους 1986-1987, καλοῦσε τούς μαθητές μαζί μέ τούς δασκάλους τους, «νά γίνουν οἱ πρωτοπόροι γιά μιά καλύτερη ζωή στή χώρα μας σύμφωνα μέ τίς ἑλληνορθόδοξες ἠθικές καί κοινωνικές ἀξίες, πού εἶναι πάντα νεανικές καί πάντα προοδευτικές». (Ἀσφαλῶς, μόνο γιά «συντηρητικός» δέν θά μποροῦσε νά χαρακτηριστεῖ ὁ Ἀντ. Τρίτσης!).
Ὅσοι, λοιπόν, διέπονται ἀπό τέτοιες λανθασμένες πολιτικές ἀντιλήψεις ἤ θεωρίες, ἄς ἀπαντήσουν στούς ὁμόφρονές τους, πού διαφοροποιήθηκαν στό θέμα αὐτό, ὀρθά σκεπτόμενοι.
Καυτό, ὅμως, παραμένει τό ἐρώτημα: Ποιοί εἶναι οἱ ἀληθινά προοδευτικοί;
Εἶναι ὅσοι ἔχουν συνειδητοποιήσει τήν ἔννοια τῆς προόδου. Αὐτοί πού τήν προσεγγίζουν ὁλιστικά καί ὄχι μονοδιάστατα, καί γνωρίζουν πολύ καλά ὅτι πρόοδος εἶναι ὄχι μόνο ἡ ἐξέλιξη, ἡ βελτίωση καί ἡ προώθηση τοῦ ὑλικοτεχνικοῦ πολιτισμοῦ (βιομηχανίας, συγκοινωνιῶν, πληροφορικῆς, τεχνολογίας κ.λπ.), ἀλλά συγχρόνως καί ἡ πνευματική καί ἡ ἠθική, ἡ ἀναγέννηση καί ἡ ἠθική ἀλλοίωση τοῦ ἔσω ἀνθρώπου πρός τό καλύτερο.
Ἡ πρόοδος εἶναι ἐπιτευκτή καί δυνατή ἀπό τόν λογικό καί πνευματικό ἄνθρωπο, γιατί ἀπό τή φύση του δέν εἶναι ὄν στατικό, ἀλλά πάντοτε, κατά τόν πανεπιστήμονα ἱερό Πατέρα τῆς Ἐκκλησίας μας, τόν Μ. Βασίλειο, κάθε μέρα καί κάθε ὥρα ὑπόκειται «ἀλλοιώσεσι καί τροπαῖς». «Πρόοδος ὑπάρχει μόνον, ὅταν ἡ πνευματική ἀλλοίωση κατευθύνεται πρός τό καλύτερο, πρός τό ἀνώτερο, πρός τό τελειότερο, πρός τό σκοπιμότερο, πρός τό πληρέστερο, πρός τό ὑγιέστερο, γενικά πρός ἐκεῖνο, πού κατέχει ὑψηλότερη θέση στήν ἱεραρχική κλίμακα τῶν ἀξιῶν» (Βλ. Εὐαγγ. Θεοδώρου, «Οἱ ἀληθινά προοδευτικοί», ἐφημερίδα «Ἐλεύθερος Τύπος», 24-6-1989, σελ. 38).
Κατά τούς αὐθεντικούς καί γνήσιους Κοινωνικούς Τύπους, τούς ἰδανικούς κοινωνικούς ἐργάτες καί διδασκάλους τοῦ Εὐαγγελίου καί τούς ἀγωνιστές Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας γιά τά δίκαια τοῦ λαοῦ, πρόοδος εἶναι: «ἡ καλλίστη ἀλλοίωσις», ἡ μεταβολή «ἐπί τό βέλτιον καί πνευματικόν», τό «ἐκ χειρόνων (= χειροτέρων) εἰς κρείττονα (= καλύτερα) προκόπτειν», «ἡ πρός τά κρείττονα στροφή» καί ἡ «μεταποίησις ἐπί τά κάλλιστα» (Βλ. Εὐαγγ. Θεοδώρου, ὅ.π., σελ. 38).
Ὁλοκληρωμένος ὑλικοπνευματικός πολιτισμός μπορεῖ νά νοηθεῖ, ὅταν ἡ πρόοδος δέν εἶναι μόνο κίνηση πρός τά πρόσω (πρός τά ἐμπρός), ἀλλ’ ἐπιπλέον καί προπάντων κατεύθυνση πρός τά ἄνω, πρός τό θεῖο, «πρός τόν ἄνω κόσμον».
Γιατί, μπορεῖ νά ἔχουμε λ.χ. ἄριστη τεχνολογία καί ἐπίδοση στίς ἐπιστῆμες, ἀλλά παράλληλα νά παρατηρεῖται ἀνησυχητική αὔξηση τῆς ἐγκληματικότητας στήν κοινωνία˙ μπορεῖ νά «πήγαμε στό φεγγάρι», ἀλλ’ ἡ ἀνθρωπότητα μαστίζεται καί ὑποφέρει, πάνω στόν πλανήτη γῆ, ἀπό πεῖνα, ἀνελευθερία, πολέμους, ἀδικίες, ἐγκλήματα, καταπάτηση τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων καί ἄλλα. Τί εἴδους πρόοδος καί προοδευτικότητα εἶναι αὐτή; Μπορεῖ νά ὀνομάζεται πολιτισμός ἡ ἀρνητική αὐτή κατάσταση πού ἐπικρατεῖ στίς ἀνθρώπινες κοινωνίες; Ἀσφαλῶς, ὄχι!
«Ἀνάμεσα στήν ὁριζόντια προοδευτική καί στήν κατακόρυφη ἀνοδική κίνηση τοῦ ἀνθρώπου δέν ὑπάρχει πολωτική, ἀλλά ἁρμονική διαλεκτική σχέση καί ἀμοιβαιότης», ὅπως ὑποστήριζε καί ὁ ἀείμνηστος ὁμότιμος καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, Εὐάγγελος Θεοδώρου (ὅ.π., σελ. 38).
Ἀληθινή πρόοδος δέν σημαίνει πάντοτε μιά στροφή πού κάνει ὁ ἄνθρωπος πρός κάτι τό νεοτεριστικό καί πρός τό νεότερο χρονικά, γιατί αὐτό μπορεῖ νά εἶναι ποιοτικά χειρότερο καί ὄχι καλύτερο. Ἄρα πρόοδος δέν εἶναι ἁπλά ἡ στροφή πρός κάτι τό καινούργιο ἤ τό νεότερο, ἀλλά ὅταν αὐτό τό νεότερο ἀξιολογικά εἶναι ἀνώτερο σέ σύγκριση με τό παλαιότερο, τό παραδεδομένο.
Ἡ πρόοδος ἐπιτυγχάνεται ἀκόμη μέ τόν συνδυασμό (τό «πάντρεμα») τοῦ καλοῦ καί ὑγιοῦς παρελθόντος μέ τό παρόν. Μέ τή στροφή δηλαδή καί πρός τήν παράδοση. Καί αὐτή ἡ στροφή πρός τά πίσω καί στίς παραδοσιακές ἀξίες δέν σημαίνει καθόλου ὀπισθοδρόμηση. Τοὐναντίον, ἀποτελεῖ τήν προωθητική ἕλικα τοῦ πλοίου γιά νά προχωρήσει μπροστά.
Ἐπιβάλλεται ἡ ἀξιοποίηση τῆς ἱστορικῆς μας πείρας, τῆς προβολῆς ἡρώων καί ἀρχετύπων τῆς ἀρετῆς καί τῆς θυσίας, καί γενικά τῆς καλῶς νοουμένης ἑλληνορθόδοξης παράδοσης. Ὅπως στηριζόμαστε, επίσης, σέ παλιές ἐπιστημονικές ἀλήθειες [Μαθηματικών (Εὐκλείδης), Ἰατρικῆς (Ἰπποκράτης) κ.ἄ.], γιά νά κτιστεῖ τό νέο οἰκοδόμημα τῆς ἐπιστήμης γιά τό καλό τῆς ἀνθρωπότητας.
Αὐτήν τήν τάση, δηλαδή τῆς στροφῆς πρός τίς παραδοσιακές ἀξίες, κάποιοι τή λένε συντηρητισμό. Κάνουν μεγάλο λάθος. Γιατί εἶναι ὁ ὑγιής συντηρητισμός καί ὁ ὁποῖος σέ πάρα πολλές περιπτώσεις εἶναι προοδευτικότερος τοῦ «ἀκρίτου καί κομπλεξικοῦ νεωτερισμοῦ» (Εὐάγγ. Θεοδώρου, ὅ.π., σελ. 38).
Τό θέμα ὅμως εἶναι μεγάλο καί πολυδιάστατο. Ἴσως σέ κάποια ἄλλη δεδομένη στιγμή νά καταπιαστοῦμε καί πάλι μέ αὐτό. Ἀπό τό παρόν πιστεύω ὅτι πήραμε τά μηνύματά μας.