Αίτια μετακινήσεων πληθυσμών από Ήπειρο και Αλβανία…

Ποια ήταν τα αίτια των μετακινήσεων των ανθρώπων από την Ήπειρο και την Αλβανία; Η πρώτη αιτία ήταν οι εμφύλιοι σπαραγμοί που κλόνισαν την βυζαντινή αυτοκρατορία από το 1321 μέχρι το τέλος του 14ου αιώνα, που είχαν σαν αποτέλεσμα την κατάρρευση της αυτοκρατορίας την περίοδο αυτή έγιναν συγκρούσεις για την εξουσία μεταξύ του Ανδρονίκου Β’ Παλαιολόγου και Ανδρονίκου Γ’. Νέος εμφύλιος ξέσπασε μεταξύ του Ανδρονίκου Γ’ και του ΙωάννηΚατακουζηνού, ο οποίος ανέλαβε τη διοίκηση του κράτους ως επίτροπος του ανηλίκου διαδόχου Ιωάννη Ε’ Παλαιολόγου. Τους εμφύλιους πολέμους συνέγραψε στην ιστορία του ο αυτοκράτορας Ιωάννης Κατακουζηνός (1347-1355), ο οποίος έγινε μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ.
Άλλη ουσιαστική αιτία ήταν οι συνεχείς καταπιέσεις των Αλβανών. Οι Αλβανοί, οι οποίοι ζούσαν κατά πατριές (φάρες) κυβερνιόνταν από τοπικούς φυλάρχους και ζούσαν από διαρπαγές και λεηλασίες. Ζούσαν νομαδικό βίο και διείσδυσαν στην Ήπειρο κατά τον 13ο αιώνα. Το 1318 οι Ιταλοί κατέλυσαν την αυτοκρατορική κυριαρχία στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Τότε πολλοί Αλβανοί, για να αποφύγουν την υποταγή, έφτασαν και εγκαταστάθηκαν στην ορεινή Θεσσαλία και άρχισαν τις κλοπές και λεηλασίες. Μετακινήθηκαν κατά οικογένειες και ομάδες. Μέχρι το 1358 πολλοί Αλβανοί είχαν εγκατασταθεί στις όχθες του Αχελώου και συνέχισαν τις λεηλασίες. Άλλη σοβαρή αιτία μετακίνησης πληθυσμών ήταν η κατάκτηση της Ηπείρου από τον Στέφανο Δουσάν και οι διωγμοί των Ελλήνων. Ο Κράλης (βασιλιάς) της Σερβίας Στέφανος Δουσάν το 1343 εισέβαλε στην Αλβανία. Με τη σύμπραξη των Αλβανών το 1346 ανακηρύσσει στα Σκόπια τον εαυτόν του «Βασιλιά Σερβών και Ελλήνων». Μεταξύ των ετών 1348-1349 κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη και την Ήπειρο. Στους φυλάρχους Αλβανούς, για τη βοήθειά τους, παρεχώρησε διάφορα φέουδα. Έτσι εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη και στην Ήπειρο Αλβανοί με τις οικογένειές τους.
Ο Κ. Μπίρης (Μπίρης Κ., οι Αρβανίτες, 1960, σελ. 58) γράφει ότι ο Δουσάν για να ικανοποιήσει τους Αλβανούς, εκτόπισε πολλούς Έλληνες κτηματίες και στρατιώτες από τα Κεραύνια ως την Άρτα και εγκατέστησε Αλβανούς που μετέφερε από τα βόρεια. Από τη μετοίκηση αυτή προήλθαν οι Λιάπηδες στα βόρεια και οι Τόσκηδες στα νότια.
Ο Δουσάν πέθανε το 1356. Ο νέος Σέρβος ηγεμόνας Συμεών Ούρεσης (1356-1371), αδερφός του Στέφανου Δουσάν, εγκαταστάθηκε στα Τρίκαλα και το 1367 παρεχώρησε τα Ιωάννινα στο γαμπρό του Θωμά Πρελιούμποβιτς και την Αιτωλία και Ακαρνανία στους Αλβανούς Μπούα και Λιώσα. Η κάθοδος των Σέρβων και Αλβανών στην Ήπειρο είχε καταστρεπτικά αποτελέσματα για τον Ελληνισμό της Ηπείρου. Η κάθοδος αυτή εξηγεί και τη μείωση του ελληνικού στοιχείου στα νότια της Αλβανίας και στην Ήπειρο. Μετά την κατάληψη του Δεσποτάτου της Ηπείρου, γράφει ο Απ. Βακαλόπουλος (Βακαλόπουλος Απ., Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τομ. Ι, 1974, σελ. 28), ο συμπαγής όγκος των ελληνικών οικογενειών δεν έφυγε, αλλά παρέμεινε στην περιοχή της Θεσπρωτίας (Βαγενετίας, όπως λεγόταν τότε).
Η κατάληψη της Ηπείρου από Σέρβους και Αλβανούς κατά τα έτη 1359-1418, έγινε αιτία για εξήντα σχεδόν χρόνια να μετακινούνται προς τη νότια Ελλάδα ξεριζωμένοι από τον τόπο τους, κυρίως Έλληνες (Κώστας Β. Καραστάθης, Έλληνες από το Άρβανον, 2014, σελ. 55).
Οι Αλβανοί απέβησαν η μάστιγα του φιλήσυχου λαού και για πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του Δουσάν. Πολλοί Έλληνες για να αποφύγουν τις καταπιέσεις των Αλβανών εγκατέλειπαν τον τόπο τους και τρέπονταν σε φυγή προς τη Δύση, στην Ιταλία και προς νότο, στην Ελλάδα.
Ανάμεικτοι Ηπειρώτες έφταναν πρόσφυγες στην μητέρα πατρίδα, αρχικά στη Φθιώτιδα και Μαγνησία. Μεταξύ αυτών των προσφύγων υπήρχαν και Αλβανοί. Όλοι τους μιλούσαν μεταξύ τους τα αρβανίτικα και εξαιτίας αυτής της αρβανιτοφωνίας θεωρήθηκαν όλοι Αλβανοί (Καραστάθης, σελ. 58).
Νέες καταπιέσεις μετά την κατάλυση του Δεσποτάτου της Ηπείρου (1418), την κατάκτηση της Ηπείρου και τις εξωμοσίες, ανάγκασαν κυρίως Αλβανούς, μεταξύ των ετών 1418-1425 να αναζητήσουν καλύτερη τύχη στην Ελλάδα και Ιταλία. Για τον ξεριζωμό των ανθρώπων από τους τόπους τους δεν ήταν μονάχα οι διώξεις των Σέρβων, οι εμφύλιες διενέξεις και οι καταπιέσεις των φυλάρχων Αλβανών. Πέρα από αυτές ήταν η κατάκτηση από τους Τούρκους και οι αθρόες εξωμοσίες που ακολούθησαν.
Μετά το 1432 που κυριεύτηκε η Ήπειρος από τους Τούρκους, άρχισε η διείσδυση εποίκων από την Ήπειρο προς τη Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο, νησιά. Πρώτοι από τους Αλβανούς αλλαξοπίστησαν οι άρχοντές τους που δεν ήθελαν να χάσουν τα αξιώματα και την κυριότητα της γης και μετά ακολούθησε το μεγαλύτερο μέρος του αλβανικού λαού.
Γράφει ο Κ. Μπίρης (Μπίρης, οι Αρβανίτες, 1960, σελ. 58): «Από το 1620 έως το 1650 σε μια μόνο περιφέρεια της Βόρειας Αλβανίας που είχε 350.000 χριστιανούς, οι 300.000 έγιναν μουσουλμάνοι. Αντιθέτως στη νότια Αλβανία, το μεγαλύτερο μέρος των Αρβανιτών της περιφέρειας Μουζακιάς, Αρβάνου, Σπαθίας, Μπερατίου, Αυλώνας, Χιμάρας, κράτησαν την πίστη τους στη χριστιανική θρησκεία και στην ελληνική εθνότητα. Πολλοί διατήρησαν το θρήσκευμά τους ως κρυπτοχριστιανοί».
Οι Αλβανοί, μετά την εξωμοσία τους, βιαιοπραγούσαν εις βάρος των Ελλήνων. Πολλοί από τους Ηπειρώτες χριστιανούς λύγισαν και ασπάστηκαν τον μουσουλμανισμό. Οι πιο σκληροί διώκτες των χριστιανών ήταν οι Τουρκοτσάμηδες, οι οποίοι ήσαν Έλληνες που αλλαξοπίστησαν (Στέφανος Δ. Παππάς, Τσάμηδες και Τσαμουριά, Φηγός, τ. 23/2007, σ. 207).
Η εξωμοσία, μετά τον θάνατο του Σκεντέρμπεη (1468) έλαβε μεγάλες διαστάσεις και εξανάγκασε πολλούς Έλληνες και ορθόδοξους χριστιανούς Τόσκηδες, να καταφύγουν στην Ελλάδα, όπως και πολλούς Γκέκηδες να καταφύγουν στην Ιταλία.
Μαζί με όλα τα δεινά που βρήκαν τους Έλληνες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το χειρότερο ήταν το παιδομάζωμα. Οι Σουλτάνοι εκτούρκιζαν και εκμουσουλμάνιζαν κάθε χρόνο 1.000 παιδιά χριστιανών, τα οποία ετοίμαζαν για τον πόλεμο, τους γνωστούς και τρομερούς γενίτσαρους. Την τραγωδία αυτή την έζησε και ο ηπειρωτικός λαός, όπως καταφαίνεται και από το θρηνιτικό τραγούδι:
«Ανάθεμά σε, βασιλιά, και τρις ανάθεμά σε,
με το κακόν οπ’ ώκαμες και το κακόν που κάνεις.
Στέλνεις, δένεις τους γέροντες, τους πρώτους, τους παπάδες,
να μάσεις παιδομάζωμα, να κάμεις γενιτσάρους.
Κλαίν’ οι γονέοι τα παιδιά και οι αδελφές τ’ αδέλφια,
κλαίω κι εγώ και καίγομαι και όσο ζω θα κλαίω.
Πέρσι πήραν το γιόκα μου, φέτο τον αδελφό μου».
Βασανισμένα, πεινασμένα και δυστυχισμένα καραβάνια από την Ήπειρο τραβούσαν κατά την Κεντρική Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τα νησιά. Στη νότια Ελλάδα κατέφυγαν Ηπειρώτες δίγλωσσοι, που μιλούσαν ελληνικά και αρβανίτικα και τρίγλωσσοι Αρβανιτόβλαχοι, που μιλούσαν επιπλέον και το λατινικό ιδίωμα, όπως και τόσκηδες χριστιανοί ορθόδοξοι.
Είναι γεγονός ότι πολλές φορές στην ιστορία υπεισέρχονται και απρόσμενοι, απροσδόκητοι παράγοντες. Αν κρίνουμε σήμερα τα γεγονότα της εποχής εκείνης θα διαπιστώσουμε ότι ο εποικισμός που ακολούθησε προς την Ελλάδα, μετά από καταπιέσεις και διωγμούς, ήταν αναγκαίος, ευεργετικός για την επιβίωση του γένους.
Οι μετανάστες κουβαλούν μαζί τους καινούργια πράγματα στη χώρα που πηγαίνουν και παίρνουν άλλα, ίσως λιγότερα από εκείνα που φέρνουν. Γενικά η μετανάστευση ιστορικά μέσα στους αιώνες υπήρξε καθοριστική για την ανάπτυξη της χώρας.