Η ειρηνική παράδοση των Ιωαννίνων στους Οθωμανούς...

Είναι γνωστή η ημέρα που απελευθερώθηκαν τα Γιάννενα από τους Τούρκους, η 21η Φεβρουαρίου 1913. Είναι άγνωστη, όμως, στους πολλούς η ημέρα της υποδουλώσεως της πρωτεύουσας της Ηπείρου.
Τα γεγονότα έχουν ως εξής: Στις 29 Μαρτίου 1430 η Θεσσαλονίκη κυριεύτηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι εύκολα ανέτρεψαν την ανίσχυρη άμυνα της βενετικής φρουράς. Τα τουρκικά στρατεύματα λεηλάτησαν την πόλη και εξανδραπόδισαν πάρα πολλούς κατοίκους. Ο Σουλτάνος Μουράτ Β’ ξαφνιάστηκε κυριολεκτικά, όταν αντίκρισε τη μεγάλη καταστροφή της Θεσσαλονίκης και ύστερα από λίγους μήνες απέστειλε μέρος του στρατού του υπό τον Σινάν Πασά να κατακτήσει την Ήπειρο και πρώτα απ’ όλα να κυριεύσει τα Γιάννενα.
Την ταραχώδη εκείνη εποχή κυβερνούσαν την Ήπειρο οι ευγενείς της ιταλικής Φλωρεντινής οικογένειας των Τόκκων, που ήταν Κόμητες της Κεφαλλονιάς.
Ο Μουράτ, προτού εκστρατεύσει ο Σινάν, έστειλε επιστολή στους Γιαννιώτες. Την επιστολή αυτή διέσωσε ο Πουκεβίλ, όπως αναφέρει ο Κων. Άμαντος. Στην επιστολή γράφει: «Μουράτ Β’, Βασιλεύς Ανατολής και Δύσεως, προς τους Ιωαννίτας.
Εβεβαιώθητε ακριβώς από τας νίκας και εμού και των προγόνων μου, ότι ο Θεός δεν έβαλε εις το βασίλειόν μου σύνορα και με την βοήθειάν του υπέταξα όλην την Ανατολήν και αυτήν σχεδόν την Δύσιν, ότι έξω από τα βουνά σας όλοι με επροσκύνησαν.
Σας παρακαλώ, λοιπόν, πριν δοκιμάσετε τα ολέθρια του πολέμου τέλη, πριν ιδήτε το αίμα πολλών αναιτίων χυνόμενον αδίκως, να με παραχωρήσητε την πόλιν σας, αν θέλετε να αποφύγετε τον αφανισμόν αυτής και όσα άλλα απειθείς και σκληροτράχηλοι έπαθαν, κατακοπέντες από το σπαθί μου, και πωληθέντες από τους στρατιώτας μου αιχμάλωτοι εις Ανατολήν και Δύσιν.
Σας υπόσχομαι, αν με προσκυνήσετε, πίστεις ενόρκους, εγώ μεν να μη σας εβγάζω ποτέ από το κάστρο σας, εσείς δε να μη φανήτε επίβουλοι και απειθείς της βασιλείας μου. Προσέξατε μήπως αποβάλλοντες το ζήτημά μου δεν έχετε πλέον ουδέ καιρόν να μετανοήσετε».
Οι Γιαννιώτες ταράχτηκαν από την αυστηρή αυτή προειδοποίηση και απειλή του Σουλτάνου, ο οποίος ακολούθως διέταξε το στρατηγό του Καρά-Σινάν πασά να βαδίσει με ισχυρές δυνάμεις στρατού μέσω Θεσσαλίας προς τα Γιάννενα. Πριν φθάσει, όμως, στα Γιάννενα, έστειλε και αυτός στους Καστρινούς (=Γιαννιώτες του Κάστρου) και ιδιαίτερα στο Μητροπολίτη των Ιωαννίνων και τους προύχοντες της πόλης την ακόλουθη διακήρυξη – ορισμό:
«Ορισμός όνπερ έστειλε ο Σινάν Πασάς ο του Σουλτάνου Μουράτ Β’ βεζύρης εις τα Ιωάννινα.
Της κεφαλής των κεφαλάδων και αυθέντου πάσης Δύσεως, του Σινάν πασιά ορισμός και χαιρετισμός εις τον Πανιερώτατον Μητροπολίτην Ιωαννίνων και εις τους εντιμοτάτους άρχοντες, τον τε καπετάνον Στρατηγόπουλον και τον υιόν του καπετάνου τον κυρ Παύλον και εις τον πρωτοστράτορα τον Μπουήσαβον και εις τον Πρωτοσικριτή τον Στανίτζη και εις τους λοιπούς άρχοντες των Ιωαννίνων, μικρούς τε και μεγάλους.
Να ηξεύρετε ότι μας έστειλεν ο μέγας αυθέντης να παραλάβωμεν του Δούκα τον τόπον τον κάστρη του. Και ωρισέν μας γουν ούτως: ότι όποιον κάστρον και χώρα προσκυνήση με το καλόν, να μηδέν έχει κανένα φόβον, ούτε κακόν, ούτε κουρσεμόν αλλ’ ούτε κανένα χαλασμόν. Και οποίου κάστρου και χώρα δεν προσκυνήσουσιν, ώρισεν να τα καταλύσω και να τα χαλάσω εκ θεμελίων, ώσπερ εποίησα και την Θεσσαλονίκην. Διά τούτο γράφω και λέγω σας ότι να προσκυνήσετε με το καλόν και μηδέν πλανηθήτε και ακούσετε των Φράγκων τα λόγια ότι τίποτε δεν σας θέλουν ωφελήσει, πλην θέλουν σας χαλάσει, καθώς εχάλασαν και τους Θεσσαλονικαίους.
Και ένεκεν τούτου ομνύω σας εις τον Θεόν του Ουρανού και της γης και τον προφήτην Μωάμεθ και τις τα επτά μουσάφια και εις τους εκατόν εικοσιτέσσερες χιλιάδες προφήτας του Θεού και εις την ψυχήν μου και εις την κεφαλήν μου και εις το σπαθί μου οπού ζώνομαι, ότι να μην έχετε κανένα φόβον, μήτε αιχμαλωτισμόν, μήτε πιασμόν παιδίων, μήτε εκκλησίας να χαλάσωμεν, μήτε μισγάδι (=παιδομάζωμα) να ποιήσωμεν, αλλά οι εκκλησίες σας να σημαίνουν καθώς έχουν συνήθειαν. Ο Μητροπολίτης να έχει την κρίσιν την ρωμαϊκήν και όλα του τα εκκλησιαστικά δικαιώματα. Οι άρχοντες όσοι έχουν τιμάρια, πάλιν να τα έχουν. Τα γονικά τους, τα υποστατικά τους και τα πράγματά τους όλα να τα έχουν, χωρίς τινος λόγου, και άλλα είτι (=οποιαδήποτε) ζητήματα θέλετε ζητήσει να σας τα δώσωμεν. Ειδέ και σταθήτε πεισματικά και δεν προσκυνήσετε με το καλόν, να ηξεύρετε ότι, ώσπερ εδιαγουμίσαμεν την Θεσσαλονίκην, και εχαλάσαμεν, τας εκκλησίας και ερημώσαμεν και αφανίσαμεν τα πάντα, ούτω θέλομεν χαλάσει και εσάς και τα πράγματά σας και το κρίμα να το γυρεύση ο Θεός από σας».
Μπροστά στην απειλή της καταστροφής και του εξανδραποδισμού οι Γιαννιώτες άρχισαν να διαπραγματεύονται την αναίμακτη παράδοση και υποταγή της πόλης. Έπειτα, η καταστροφή της Θεσσαλονίκης ήταν ο αψευδέστερος μάρτυρας των απειλών του Τούρκου σερασκέρη (=αρχιστρατήγου).
Πριν γίνει, όμως, αυτό δηλ. η παράδοση ζήτησαν να επικυρωθούν οι υποχρεώσεις του Σινάν με σουλτανικό φιρμάνι. Έτσι, οι Γιαννιώτες ήρθαν στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης και πήραν από τον Σουλτάνο Μουράτ το «χάτι σερίφ» (=ιερό διάταγμα), χάρη στο οποίο δεν καταστράφηκε η πόλη.
Η συνθήκη υπογράφηκε στο Κλειδί της Μακεδονίας και τα Γιάννενα άνοιξαν τις πύλες τους, για να μπουν οι τούρκοι την 9 Οκτωβρίου 1430. Το «χάτι σερίφ» του Σουλτάνου επιβεβαίωνε τα προνόμια των Γιαννιωτών. Μόνος ο ορισμός του Σινάν υπήρχε το ενδεχόμενο να παραβιαστεί.
Την εποχή εκείνη, η πόλη περιορίζονταν μόνον μέσα στο Κάστρο. Όλη η έκταση έξω ήταν εξοχή και διάσπαρτες αγροικίες στο σημερινό χώρο της πόλης. Στη θέση που είναι σήμερα η Περιφέρεια Ηπείρου, ήταν το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής. Όταν ήρθαν οι Τούρκοι, μετά από λίγα χρόνια, το μοναστήρι αυτό έγινε τζαμί. Το τζαμί αυτό γκρεμίστηκε το 1930 για να κτιστεί το κτίριο της τότε Νομαρχίας.
Γεγονός είναι, πάντως, ότι ο ορισμός του Σινάν Πασά έσωσε την πόλη και εξασφάλισε πολύτιμα προνόμια στους Γιαννιώτες. Εκδόθηκαν και άλλοι αχτναμέδες διασαφηστικοί και συμπληρωματικοί του ορισμού του 1430. Φυσικά, κατά διαστήματα διάφοροι τοπικοί διοικητές παραβίαζαν ορισμένα από αυτά. Αλλά, σε γενικές γραμμές για τα Γιάννενα ήταν ευνοϊκά.
Τα προνόμια αυτά ήταν τα ακόλουθα: 1) Κάθε στρατιωτικός να έχει όπως πρώτα τα κτήματά του και να εισπράττει από τους κολλήγους τους φόρους, με την υποχρέωση να εκστρατεύει σε κάθε πρόσκληση της οθωμανικής κυβέρνησης, όπως έκανε και επί προηγούμενων κυβερνήσεων. 2) Κάθε πολίτης να εισπράττει τα έσοδα από τα κτήματά του, δίνοντας μόνον ένα χρυσό νόμισμα το χρόνο. 3) Οι κάτοικοι θα κατοικούν όπως πρώτα μέσα στο φρούριο και θα έχουν τη φροντίδα της διατήρησης και της ασφάλειας του φρουρίου. 4) Τους φόρους για το κράτος θα τους εισπράττουν οι Καστρινοί και θα τους παραδίδουν στον επίτροπο της Κυβέρνησης, όταν θα πηγαίνει να τους παραλάβει. 5) Θα εξασκούν με πλήρη ελευθερία τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, όπως και πρώτα.
Επί πλέον: α) Έχουν δικαίωμα να μαθαίνουν, όπως και προηγουμένως τα γράμματα (σημείωση: γι’ αυτό και λειτουργούσαν Σχολές στα Γιάννενα). Β) Να οπλοφορούν. Γ) Να εκλέγουν τους δικαστές που ήθελαν οι ίδιοι. Δ) Να φυλάγουν οι ίδιοι το κάστρο τους και να πυροβολούν σε ορισμένες περιπτώσεις και ε) Να φορούν προσωπίδες τις ημέρες της αποκριάς.
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, παρά το γεγονός ότι παραβιάστηκαν αρκετές φορές σε μερικά σημεία, τα προνόμια αυτά στο σύνολό τους ωφέλησαν αρκετά την πόλη, η οποία σημείωσε κάποια ανάπτυξη, συγκριτικά με άλλες περιοχές.
Αυτό κράτησε μέχρι το 1612, όταν έληξε η επανάσταση του Μητροπολίτη Λαρίσης Διονυσίου του Φιλοσόφου, που άρχισε το Σεπτέμβριο του 1611. Ο Διονύσιος έμεινε γνωστός ως Διονύσιος ο Σκυλόσοφος, γιατί έτσι τον ονόμασαν οι Τούρκοι χλευαστικά τις συνέπειες της επανάστασης εκείνης, πλήρωσαν κυρίως οι κάτοικοι των Ιωαννίνων.
Πρώτη ενέργεια των Τούρκων ήταν να διώξουν όλους τους Γιαννιώτες από μέσα από το κάστρο. Σκόρπισαν στη γύρω περιοχή και από τότε άρχισε να χτίζεται συστηματικά η εκτός του κάστρου πόλη. Παράλληλα καταργήθηκαν όλα τα παραπάνω προνόμια και η πόλη γνώρισε το πικρό σκοτάδι της σκλαβιάς, που κράτησε μέχρι την 21η Φεβρουαρίου 1913, που λευτερώθηκαν τα Γιάννενα, ύστερα από 483 χρόνια δουλείας συνολικά…
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ