Γίνεται της... μάσκας

 Θέμα των ημερών μας η μάσκα. Το εξάρτημα που επέβαλε ως απαραίτητο στον καθένα μας η πανδημία του κορωνοϊού. Αναγκαία η χρήση της για να προφυλάξουμε τους εαυτούς μας και τους άλλους.

Επειδή, όμως, «αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις», ας ξεκινήσουμε με την ετυμολογική προσέγγιση της λέξης, η οποία έχει, θεωρώ, το ενδιαφέρον της. Η μάσκα, λοιπόν, είναι λέξη με αμφιλεγόμενη ετυμολογία. Σύμφωνα με το λεξικό Μπαμπινιώτη, είναι δάνειο από το παλαιό ιταλικό ”masca“. Θα μπορούσε όμως να το έχουμε δανειστεί και από το γαλλικό ”masque”, αφού

δεν είναι πολύ παλιό το δάνειο. Όλα αυτά ανάγονται στο υστερολατινικό “masca” με σημασίες αφενός «προσωπίδα» και αφετέρου «μάγισσα, δαίμονας», το οποίο προέρχεται από ένα προ-ρωμαϊκό “maska” «μαύρος», μια και το φούμο στο πρόσωπο ήταν η πιο απλή και πιο αρχαία μορφή μεταμφίεσης. Ωστόσο, υπάρχει και το τουρκικό “maskara”, που προέρχεται από το αραβικό “maskharah” και σημαίνει γελωτοποιός . Μάλιστα, στα ελληνικά έχουμε δύο σημασίες της λέξης «μασκαράς». Ο ένας μασκαράς είναι ο αποκριάτικος, που φοράει μάσκα, ενώ ο άλλος είναι αυτός που φέρεται κατά τρόπο ανεπίτρεπτα επιπόλαιο ή γελοίο, που κάνει «μασκαραλίκια» (ποιος δε θυμάται το ευφέστατο άσμα «Greko maskara» του Γιάννη Μηλιώκα). Τόσο, όμως, το λεξικό του Μπαμπινιώτη όσο και το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, έγκυρα και τα δύο, θεωρουν ότι πρόκειται για διαφορετικές λέξεις, με διαφορετική ετυμολογία.
Και όμως, αυτό το σοβαρό υγειονομικά εξάρτημα καταφέραμε να το ευτελίσουμε μέχρι γελοιοποίησής του. Πότε με το «κίνημα κατά της μάσκας» (!!), από τους ίδιους που πιστεύοντας σε θεωρίες συνωμοσίας, επομένως και στην ανυπαρξία του ιού (λες και είναι ο πρώτος στην ιστορία της ανθρωπότητας, σαν να μην είναι αληθινά τα εκατομμύρια των κρουσμάτων και οι εκατοντάδες χιλιάδες θάνατοι ανά την υφήλιο), πότε με τις μεσαιωνικές αντιλήψεις στενοκέφαλων ιερωμένων «περί βελήλωσης των ιερών χώρων από τη χρήση μάσκας», πότε με τον αδέξιο, συχνά λάθος και κωμικοτραγικό τρόπο που πολλοί από μας συνδυάζουμε τη μάσκα στο πηγούνι με τη μύτη έξω δείχνοντας πόσο εύκολα ένα μέτρο προστασίας μετατρέπεται σε χωρίς νόημα αξεσουάρ (ή και επικίνδυνο, με το διαρκές άγγιγμα από τα χέρια μας) και πότε με την ασυγχώρητη ανευθυνότητα δημόσιων φορέων (μια ζωή ανευθυνοϋπεύθυνοι οι «λειτουργοί» τους), μοιράζοντας στα παιδάκια μάσκες -φουλάρια ή μάσκες- αλεξίπτωτα, κατ΄ άλλους.
Δεν παραγνωρίζουμε ότι η μάσκα είναι αντικείμενο δίχως καλή φήμη στη φαντασία μας και που, όχι αδικαιολόγητα, δημιουργεί σχετική ανησυχία. Οτιδήποτε κρύβει ένα πρόσωπο, έστω κατά το ήμισυ, συνδέεται με ανασφάλεια και, συχνά, με ύποπτες προθέσεις και σκοτεινές δραστηριότητες. Η μάσκα θεωρήθηκε συνώνυμη του «προσωπείου», της καλύπτρας που μεταμφιέζει κάποιον και έτσι τον καθιστά δύσκολα αναγνωρίσιμο. Επομένως, ακόμα και οι απαραίτητες μάσκες φαίνεται πως διατηρούν το διφορούμενο φορτίο τους. Η αλήθεια, όμως, και η εμπιστοσύνη ακουμπούν σε κάτι που το βλέπουμε ολόκληρο και όχι μισό. Τα βλέμματα, πιο έντονα τώρα (κάπου είχαμε ξεχάσει να κοιτάμε τον άλλο στα μάτια), αφαιρούν ήδη κάτι από την κάλυψη. Όμως η μάσκα που καλούμαστε τώρα να βάζουμε δεν υπακούει στις παραπάνω περιγραφές. Αν, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί σε όλον τον κόσμο, προστατεύει περισσότερο τον άλλον από εμάς (ο καθένας ως δυνητικός φορέας του ιού) παρά το αντίθετο, η μάσκα είναι δείγμα φιλίας και όχι «εχθρότητας», αλληλεγγύης και όχι ατομισμού. Η κοινωνία με τις μάσκες δεν είναι απόδειξη απανθρωπιάς και ψυχρότητας ‒ και ας την τοποθετούν κι αυτή με τα περιβόητα «τσιπάκια» στους τρόπους που μηχανεύτηκε ο... Σατανάς εναντίον της ελευθερίας. Τώρα, και για όσο χρειάζεται, η μάσκα είναι κοινωνικότητα και όχι ακοινωνησία. «Η αμέριμνη βεβαιότητα πως τίποτα εν τέλει δεν μας απειλεί, δηλαδή αυτή η απόκρουση της μάσκας στο όνομα μιας εθνικής λεβεντιάς ή μιας προσωπικής γενναιότητας, θα σημειώσει εύστοχα ο Νίκος Σεβαστάκης (lifo.gr 9-5-2020) είναι το μεγάλο ψέμα που μπορούμε να πούμε τώρα. Ψέμα στον εαυτό μας και στους άλλους. Φορώντας μάσκα –ένα άβολο, δύσχρηστο αντικείμενο– σεβόμαστε την αλήθεια μιας συγκεκριμένης κατάστασης και υπολογίζουμε την ευπάθεια των άλλων. Γι' αυτό τελικά, νομίζω, πως το μασκαριλίκι αυτών των ημερών θα προέρχεται από τους αδιάφορους και τους εύθυμα αμασκάρευτους. Οι υπόλοιποι –ελπίζω μια πλειοψηφία– θα καλύπτουν τη μύτη και το στόμα τους, διεκδικώντας ένα φθινόπωρο κι ένα χειμώνα που δεν θα φέρουν περισσότερους θανάτους και δυστυχία».

***
Όλο το θέμα του κορωνοϊού κάποια στιγμή είναι σίγουρο πως θα κοπάσει, θα περάσει, θα ξεχαστεί, όπως πολλά άλλα, ίσως πολύ πιο τραγικά. Χρειάζεται λίγο λογική, λίγο ψυχραιμία, λίγο υπομονή, λίγο κατανόηση, λίγο πειθαρχία, και, προπαντός, ατομική και συλλογική υπευθυνότητα. Και για να ελαφρύνουμε κάπως το κλίμα, ας κλείσουμε με μια έξυπνη κρητική μαντινάδα που στις σημερινές περιστάσεις έχει το νόημά της: «Μάσκα για τις απόκριες, μην πάεις να γυρέψεις / και δίχως μάσκα εσύ μπορείς, κόσμο να περιπαίξεις».