ΘΕΟΦ. ΠΟΠΑ: Ο θεολόγος που διέσωσε 6.500 εικόνες από ναούς στην Αλβανία

on .

POPA THEOFANHS PALIA

• Αφιέρωμα έγινε πρόσφατα στο Εθνικό Μουσείο Μεσαιωνικής Τέχνης Κορυτσάς για τον θεολόγο - αρχαιολόγο Θεοφάνη Πόπα (1914 - 1985), που στα χρόνια της αθεΐας κατόρθωσε, κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες και υπό διωγμό και αμφισβήτηση στο τέλος με την κατηγορία του αντιρρησία στο καθεστώς, να διασώσει 6.500 εικόνες από του ναούς, που γκρεμίστηκαν ή μετατράπηκαν σε αποθήκες, στάβλους, γυμναστήρια κ.λπ. 

Μίλησε και ο Μητροπολίτης Κορυτσάς Ιωάννης, ο οποίος τόνισε, μεταξύ άλλων, ότι ο Θεοφάνης Πόπα «εργάστηκε σκληρά για να συλλέξει και να διατηρήσει τις εικόνες, σε εκείνες τις δύσκολες στιγμές, που η δύναμη του σκότους ήθελε να καταστρέψει κάθε ελπίδα και να σβήσει κάθε φως. Όμως η ελπίδα δεν πεθαίνει ποτέ και το φως της Αλήθειας, όπως είπε και ο ίδιος, δεν μπορεί ποτέ να σβήσει, γιατί είναι άσβεστο».

Και πρόσθεσε: «Νους και πολιτισμός είναι αχώριστα μεταξύ τους, γιατί οι άνθρωποι διαμορφώνονται από τον πολιτισμό τους και είναι αυτοί, που διαμορφώνουν τη συνέχεια του πολιτισμού. Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας για εμάς οι αξίες, που δημιουργούνται στη χώρα μας να παρουσιάζονται ως έχουν, με ό,τι ομορφιά, μεγαλείο και αδυναμία μπορεί να έχουν. Διότι, όχι σπάνια, παρουσιάζονται παραμορφωμένα, με αποτέλεσμα πολλές φορές να είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς, γιατί συζητάμε». 

Χιλιάδες κειμήλια

Ο θεολόγος - αρχαιολόγος, στα χρόνια του ανελέητου διωγμού της θρησκείας στην Αλβανία, όπου χριστιανικά κειμήλια ανεκτίμητης λατρευτικής, ιστορικής και πολιτιστικής αξίας καταστράφηκαν, κατόρθωσε να διασώσει 6.500 εικόνες υστεροβυζαντινής εποχής. Έτσι δημιουργήθηκε το Βυζαντινό Μουσείο Κορυτσάς.

Αν και υπήρχε διαταγή οι εικόνες να παραδίδονται στις στρατιωτικές μονάδες, εκείνος βρήκε τρόπους και διατήρησε από τον αφανισμό χιλιάδες, οι οποίες, μέχρι να ιδρυθεί το Μουσείο Κορυτσάς, φυλάσσονταν στους ναούς Ζωοδόχου Πηγής και Αγίου Γεωργίου Κορυτσάς, αλλά και σε αποθήκες, ακόμη και σε τζαμιά!

Η ζωή του Θ. Πόπα

Ο Θεοφάνης Πόπα γεννήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 1914 στο Ελμπασάν από Ορθόδοξη οικογένεια. Με υποτροφία της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας παρακολούθησε μαθήματα στην Ιερατική Σχολή Κεττίγνης. Το 1937 έλαβε υποτροφία από τον Αρχιεπίσκοπο Βησσαρίωνα Τζουβάνη και συνέχισε τις σπουδές του στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Όταν ο χιτλερικός στρατός κατέλαβε την Ελλάδα, ο Πόπα επέστρεψε στην Κορυτσά και διορίσθηκε καθηγητής. Από το 1945 έως το 1947 εργάστηκε στο γραφείο προσωπικού της Μητρόπολης Τιράνων. Το 1948 εργάστηκε ως μεταφραστής στο υπουργείο Οικονομικών. Στη συνέχεια μετακινείται στο Ινστιτούτο της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Τιράνων. Του επιτρέπεται να εισέρχεται σε ναούς και μονές για επιστημονική εργασία.

Απολύθηκε όμως από το Ινστιτούτο και το 1951 διορίστηκε στο υπουργείο Βιοενέργειας. Τον διώχνουν και από εκεί και δραστηριοποιείται ως αρχαιολόγος. Η διεθνής επιστημονική κοινότητα αναγνώρισε το έργο του, ωστόσο στη χώρα του τον έβαλαν στο περιθώριο. Πάμφτωχος και περιφρονημένος ως επιστήμονας κοιμήθηκε το 1985. Είχε κατορθώσει, όμως, να διαφυλάξει από την καταστροφή έναν ανεκτίμητο εικονογραφικό πλούτο, αλλά και μερικούς ναούς.

Σύγχρονος ιεραπόστολος

Ο συνταξιούχος εκπαιδευτικός Βασίλειος Κασκαντάμης έχει παρουσιάσει στην Ελλάδα το σπουδαίο έργο του Θεοφάνη Πόπα με το βιβλίο του: «Θεοφάνης Πόπα-Ένας σύγχρονος Ιεραπόστολος». 

Πρόκειται για μια καλοδουλεμένη και δομημένη έρευνα που περιλαμβάνει σημαντικές μαρτυρίες, επιστολές και έγγραφα, την οποία έκανε ο κ. Κασκαντάμης όχι εξ αποστάσεως, αλλά επί τόπου, αφού για ένα χρονικό διάστημα δίδασκε στην Ιερατική Σχολή Δυρραχίου και ήταν συνεργάτης του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου. 

Ο συγγραφέας, χρησιμοποιώντας πρωτογενές υλικό και αποτυπώνοντας το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, αναδεικνύει μεθοδικά και περίτεχνα, την χαρισματική προσωπικότητα του Θεοφάνη Πόπα και ζωντανεύει την πλούσια δράση του, μέσα από χαρακτηριστικά περιστατικά, αφηγήσεις και ό,τι άλλο υλικό περιήλθε στα χέρια του, μετά από επίπονη αναζήτηση.   

π. ΗΛΙΑΣ ΜΑΚΟΣ