Οι ευχές και ο ρόλος τους στην καθημερινή μας ζωή!

on .

Του ΠΑΥΛΟΥ  ΑΘ. ΠΑΛΟΥΚΑ,επίτ. Σχολικού Συμβούλου Δ.Ε.

«Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να περιφρονείς τις καθιερωμένες συνήθειες», συνιστούσε ο μεγάλος κωμωδός ποιητής Μένανδρος (Ανθολόγιο Στοβαίου ΜΔ΄, 5), γιατί, όπως το δικαιολογεί ο διάσημος μυθοποιός της αρχαίας Ελλάδας Αίσωπος, «η συνήθεια μαλακώνει και τα φοβερά ακόμα πράγματα» (Μύθοι, 10).
Μια καλή συνήθεια, λοιπόν, στην καθημερινή αλλά και στη χριστιανική μας ζωή είναι η έκφραση και ανταλλαγή ευχών,ιδιαίτερα δε στις μεγάλες γιορτές της χριστιανοσύνης (Χριστούγεννα, Πάσχα κ.ά.). Την επικροτούμε τη συνήθειά μας αυτή και από χριστιανικής και κοινωνικής απόψεως.
Πολλές φορές, όμως, το θέμα παίρνει αντίστροφη και αρνητική τροπή, όταν δεν τηρείται «κατ’ επίγνωσιν». Όταν γίνεται δηλαδή μια απλή συνήθεια, τυπική και χωρίς γνώση ή επίγνωση. Όταν «ξεφτίζει» και δεν συνειδητοποιούμε το βάθος και την ουσία του πράγματος, το γεγονός που γιορτάζουμε και από το οποίο παίρνουμε αφορμή για να εκφράσουμε και να ανταλλάξουμε ουσιαστικές ευχές, και όχι μηχανικά, τυπικά και παπαγαλιστί. Όχι του «τα ’παμε τα “χρόνια πολλά” ή όχι; Συγγνώμη, ξέχασα να στα πω!», όπως συνηθίζουν να λένε πολλοί και μάλιστα τηλεφωνικά. Λες και τα «χρόνια πολλά» είναι ένας τύπος, μια τυπική, λεκτική ενέργεια και όχι ευχή «εκ βαθέων». Υποκαθίσταται η ευχή σε κάτι που πρέπει κατά συνήθειαν να ειπωθεί, αφού το απαιτεί «το πρωτόκολλο» του τύπου και της γιορτινής ημέρας. Η συνήθεια αυτή καταντά να είναι όχι η ουσία της ζωής, αλλά μια κακή συνήθεια, ένας επικίνδυνος, ηθικοκοινωνικά, και κακός σύμβουλος ή εχθρός του ανθρώπου. Αυτό συμβαίνει, γιατί έχουμε κυρίως και πρωτίστως άγνοια των σημαντικών και λυτρωτικών θρησκευτικών γεγονότων, που έχουν άμεση σχέση με τη δική μας ζωή και ευτυχία.
Τι είναι, λοιπόν, οι ευχές, από που πηγάζουν και ποιο σκοπό εξυπηρετούν; Πώς ο λαός ενέταξε και την ευχή μέσα στο νεοελληνικό παροιμιακό του λόγο και στην καθημερινότητα της ζωής;

Έννοια των ευχών
Ευχή είναι έκφραση της ελπίδας ή της επιθυμίας του ανθρώπου να πραγματοποιηθεί κάτι καλό ή να ευοδωθεί μια ενέργεια ή να εξελιχθούν ευνοϊκά τα πράγματα. Είναι μια επίκληση θείας προστασίας για κάτι˙ είναι μια γραπτή δέηση/αίτηση/προσευχή (επίκληση – παράκληση) του ιερέα (αλλά και του καθενός μας) προς τον Θεό, την Παναγία και τους αγίους, για ικανοποίηση και κάλυψη πνευματικών και υλικοβιολογικών αναγκών του ανθρώπου, και κυρίως για την προστασία και σωτηρία του ανθρώπου. Ευχή είναι, ακόμα, η ευλογία που λέγεται και δίνεται από πρόσωπα που εμπνέουν σεβασμό προς αυτούς που τους προστατεύουν ή τους κηδεμονεύουν (λ.χ. οι γονείς προς τα παιδιά και αντιστρόφως). Λέει π.χ. η μάνα στο παιδί: «την ευχή (ευκή) μου να ’χεις» ή «πήρε την ευχή του πατέρα του».
Ειδικότερα, έχει την έννοια της συγκατάθεσης που δίνεται συνήθως για γάμο: «πήραν την ευχή των γονιών τους και παντρεύτηκαν» ή «ζήτησε την ευχή της μάνας της για να  παντρευτεί».
Η ευχή τελικά έχει συγγένεια με την προσευχή ή υπό την ευρύτερή της έννοια ταυτίζεται με την προσευχή.

Παραδείγματα ευχών
Οι ευχές «δίνουν και παίρνουν»:
• Σε μεγάλες γιορτές της Ορθοδοξίας: «Καλά Χριστούγεννα», «Καλό Πάσχα», «Καλή Σαρακοστή», «Η Παναγία μαζί σου», κ.ά.
• Σε γεγονότα, πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις της καθημερινής ζωής του ανθρώπου: «Καλά στέφανα», δηλαδή να φθάσουν οι αρραβωνιασμένοι αισίως στην ώρα του γάμου˙ «να έχετε τα αγαθά του Αβραάμ και του Ισαάκ» (σε νεόνυμφους)˙ «καλή λευτεριά» (σε εγκυμονούσα γυναίκα)˙ «να σας ζήσει, να το χαίρεστε» (σε γέννηση ή βάπτιση παιδιού)˙ «περαστικά ή καλή ανάρρωση ή σιδερένιος να ’σαι» (σε αρρώστους που αναρρώνουν ή ήδη ανάρρωσαν)˙ «καλό ταξίδι» (σε ταξιδευτές)˙ «χρόνια πολλά» (σε ονομαστικές εορτές ή σε μεγάλες θρησκευτικές και εθνικές εορτές)˙ «ο Θεός να σε παρηγορεί ή να σε δυναμώνει» (παρηγορητική ευχή σε πενθούντες) ή «αιωνία η μνήμη του (της) ή ο Θεός να τον (την) αναπαύει ή να μακαρίσει την ψυχή του ή καλό παράδεισο» (σε νεκρώσιμη ακολουθία και στα νεκρόδειπνα)˙ «να χαίρεσαι την ιεροσύνη σου» (σε νεοχειροτονηθέντα ιερέα)˙ «καλά γεράματα» (στους γέροντες και γερόντισσες)˙ «καλές δουλειές» (σε παλαιό ή νέο καταστηματάρχη ή επιχειρηματία)˙ «ο Θεός μαζί σου» (στον καθένα που θα κάνει κάτι ή που θα πάει κάπου…).
Ευχές έχουμε ακόμη υπό τύπον χαιρετισμού, όπως λ.χ. «καλημέρα», «καλησπέρα», «καλό ξημέρωμα» και άλλες.

Άγνοια και ευχές
Ορισμένες φορές δεν διακρίνουν οι άνθρωποι/χριστιανοί την ευχή από την ομολογία και την κατάθεση μιας αλήθειας. Λένε π.χ. κατά την πασχαλινή περίοδο: «σου εύχομαι “Χριστός ανέστη” και “χρόνια πολλά”». Το «Χριστός ανέστη» δεν είναι ευχή αλλά ομολογία πίστεως στην Ανάσταση του Χριστού˙ είναι μια αλήθεια, βεβαίωση και χαιρετισμός. Από το αληθές, ιστορικό και υπερβατικό γεγονός απορρέουν κατόπιν και οι ευχές «χρόνια πολλά» κ.λπ.
Πρέπει να παρατηρήσουμε και κάτι, ακόμα, σημαντικό, που δε γνωρίζει ο λαός. Καλά είναι και τα «χρόνια πολλά» και καλώς ευχόμαστε στον συνεορτάζοντα συνάνθρωπό μας στις μεγάλες γιορτές της χριστιανοσύνης, της Παναγίας και των αγίων. Αλλά πρέπει να συμπληρώνεται η ευχή και ουσιαστικά. Έτσι λ.χ. τα Χριστούγεννα θα πρέπει να ευχόμαστε: «Να γεννηθεί ο Χριστός μέσα μας» ή «να μας δώσει και τη δική μας αναγέννηση». Το Πάσχα να ευχόμαστε μαζί με τα «χρόνια πολλά» (που πρέπει να έπονται) και «να αναστηθεί μέσα στην ψυχή μας ο Κύριος». Να γίνουμε δηλαδή χριστοφόροι.
Στις γιορτές της Παναγίας να ευχόμαστε: «να μας σκέπει» ή «να πρεσβεύει υπέρ ημών» ή «να είναι βοήθειά μας» κ.ά.
Στις ονομαστικές εορτές, κατά τις οποίες τιμάται η μνήμη αγίων, το όνομα των οποίων φέρουν τα εορτάζοντα πρόσωπα, θα ευχηθούμε βέβαια «χρόνια πολλά», αλλά να προσθέσουμε και το «καλά, χριστιανικά και ευλογημένα τῇ πρεσβείᾳ τοῦ ἁγίου (του οποίου φέρομε το όνομα)».
Ή ακόμη να ευχόμαστε «να μας σκέπουν και να μας δυναμώνουν οι άγιοι στον δύσκολο αγώνα της ζωής και να τους μιμηθούμε».
Αυτό προϋποθέτει, όμως, και γνώση του βίου του αγίου, που φέρει ο εορτάζων το όνομά του, και που πρέπει να την έχουμε γνωστή τη βιογραφία του όλοι οι λεγόμενοι και βαπτισμένοι χριστιανοί.

Εξωτερίκευση του εαυτού μας
Με τις ευχές εξωτερικεύουμε τον εαυτό μας με το να εκφράζουμε λεκτικά ό,τι πιο ευγενικό και ωραίο έχουμε μέσα στην ψυχή μας (αγάπη, συμπάθεια, συμπόνια κ.ά.) και το οποίο το εκδηλώνουμε με λέξεις, «μ’έναν καλό λόγο». Είναι η ευχή «το επιστέγασμα και το ξεχείλισμα των συναισθημάτων του εσωτερικού μας κόσμου» (Νικ. Σ. Αθανασοπούλου, Το ζήτημα της ανταλλαγής ευχών, Αθήναι 1963, σελ. 9). Αλλ’, όμως, όπως λέει κι ο λαός στη γλώσσα του «ο μανάβης ό,τι έχει πουλάει». Δηλαδή και σε μας συμβαίνει το ίδιο. «Πουλάμε» ή «δίνουμε» ευχές ανάλογα με την πίστη μας, τις αρχές μας και τα ενδιαφέροντά μας (πνευματικά ή υλιστικά). Έτσι λ.χ. ένας υλόφρων άνθρωπος θα διατυπώσει μια ευχή που έχει σχέση με τη δουλειά, την ύλη και το χρήμα. Ενώ ένας πνευματικός άνθρωπος αντιμετωπίζει τον συνάνθρωπό του ως ψυχοσωματική οντότητα με τις αντίστοιχες υλικοπνευματικές του ανάγκες, τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις και τα πνευματικά του ενδιαφέροντα. Οπότε και η έκφραση της ευχής του θα πρέπει να είναι ανάλογη. Πάντα με διάκριση, και να είμαστε προσεκτικοί στην έκφραση ευχών αλλά και στη συνέχεια σε παροχή συμβουλών και νουθεσιών από θέση «διδασκαλικής έδρας».

Η ευχή στον νεοελληνικό παροιμιακό λόγο
Όταν θέλουμε να δηλώσουμε κάτι το ακατόρθωτο: «Αν οι ευχές αλήθευαν, ο διακονιάρης θα πλούταινε» [Δημ. Ν. Παπαδημητρίου (Δ. Ν. Παπαδ.), Παροιμιαστήριο, αυτοέκδοση, Πειραιάς 1983, σελ. 172).
Με το ίδιο νόημα και πνεύμα υπάρχουν και αγγλικές  παροιμίες: «Οι ευχές ποτέ δεν μπορούν να γεμίσουν ένα σακί», και, «αν οι ευχές ήταν άλογα, θα καβαλούσαν κι οι ζητιάνοι»  (Δ. Ν. Παπαδ., ό.π., σελ. 172).
Την έντονη επιθυμία να εισακουστεί η ευχή κάποιου από τον Θεό και να την πραγματοποιήσει εκφράζει η παροιμία: «Απ’ το στόμα σου και στου Θεού τ’ αυτί» (Δ. Ν. Παπαδ., ό.π., σελ. 172).
Το πόσο μεγάλη σημασία έχει στη ζωή, την πρόοδο και την ευτυχία των παιδιών η ευχή των γονιών, αλλ’ αμοιβαία και ο σεβασμός και η υπακοή των παιδιών προς τους γονείς, θα μας το επισημάνουν οι εξής παροιμίες:
• «Ευχή γονιού ασφάλισε κι όπου θέλεις τράβα» (Δ.Ν. Παπαδ., ό.π., σελ. 172).
• «Ευχή γονιού, ευχή Θεού» (Δ.Ν. Παπαδ., ό.π., σελ. 172).
• «Ευχή γονιού, χτίζει παλάτια» (Δ.Ν. Παπαδ., ό.π., σελ. 172).
• «Εκείνος που έχει ευχή γονιού, γεννούν κι οι πετεινοί του» (Δ.Ν. Παπαδ., ό.π., σελ. 173).
• «Ευχή γονιού αγόραζε και στο βουνό ανέβα» (Δ.Ν. Παπαδ., ό.π., σελ. 173), ή σε άλλη διατύπωση: «ευχή γονέα έπαιρνε και στο βουνό ανέβα» («Κοντά στον Χριστό», τ. 73/2003).
Η ευχή έχει τόσο μεγάλη δύναμη και αποτελεσματικότητα, ώστε να τρυπάει ακόμη και την πέτρα, λέει ο λαός σε σχετική παροιμία του: «Η ευχή τρυπάει την πέτρα» (Δ.Ν. Παπαδ., ό.π., σελ. 172).
Πολλάκις πραγματοποιείται απροσδόκητα η εμφάνιση κάποιου προσώπου, το οποίο ενδόμυχα επιθυμούσαμε να είναι κοντά μας: «Καλομελέτα κι έρχεται» (Δ.Ν. Παπαδ., ό.π., σελ. 172).
Όποιος συμβαδίζει με το θέλημα του Θεού έχει συνήθως την εύνοια και την υπέρμετρη αγάπη του Θεού, και τότε ζει μέσα στην ψυχική γαλήνη και την υλική ευημερία. Λέμε, λοιπόν,  σ’ αυτή την περίπτωση ότι αυτός «Θεού έχει ευχή»! Ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης τονίζει ότι «στους θεούς ας προσευχόμαστε˙ γιατί είναι πολύ μεγάλη η δύναμή τους» (Άλκηστις, 218-220).
Χρησιμοποιούμε, επίσης, εκφράσεις στην καθημερινότητα της ζωής μας με σημείο αναφοράς την «ευχή», όπως για παράδειγμα:
• Ευχής έργον: η επιθυμητή κατάσταση που εκπληρώνει τις προσδοκίες κάποιου (λ.χ. θα ήταν ευχής έργον να μην είχε μπλέξει με την κοπέλα αυτή).
• Κατ’ ευχήν: σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις επιδιώξεις κάποιου (λ.χ. πήγαν όλα κατ’ ευχήν, δηλαδή είχαν αίσια, επιτυχή έκβαση).
• Ευχή και κατάρα:  Κατά το Λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη «αφήνω σε κάποιον άλλο (συνήθως ζητώντας του αυτό ως τελευταία χάρη, ως διαθήκη) να εκτελέσει επιθυμία μου, δίνοντάς του την ευλογία μου αν το πράξει και τον αναθεματισμόν μου αν δεν το πράξει» (Αθήνα 1998, σελ. 868, λ. κατάρα).

Σαν επίλογος
Προσπαθήσαμε με τις ταπεινές μας αυτές σκέψεις και τοποθετήσεις να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους. Ας ελπίσουμε ότι πεισθήκαμε για μια δεκτή συνήθεια, που ίσως, όμως, είχε ηθικά εκτραπεί της πορείας της και από καλή είχε γίνει κακή. Για μια αλήθεια, που ίσως να μην της είχαμε δώσει μέχρι τώρα και τόσο μεγάλη σημασία, γιατί απλούστατα δεν την είχαμε συνειδητοποιήσει τόσο καλά και σε βάθος. Συνοψίζοντας όλα τα εκτεθέντα παραπάνω, λέμε και πάλι, ότι οι ευχές είναι τελικά προσευχές, και όχι απλές φράσεις τυπικές, των οποίων το νόημα σημαίνει ό,τι καλύτερο έχει μέσα στην ψυχή του ο άνθρωπος για τον άλλο, τον πλησίον, τον συνάνθρωπό του.