Αυτοί είναι οι θεμελιωτές της Εθνικής Παλιγγενεσίας!

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ

 Την Ελληνική Επανάσταση του 1821 την βλέπουμε, συνήθως, μόνον από μία όψη, την όψη των όπλων. Βλέπουμε μόνον το καριοφίλι και το γιαταγάνι των ηρώων πολεμιστών που αγωνίστηκαν σκληρά να αποτινάξουν τον βάρβαρο και απαραδειγμάτιστο ζυγό της δουλείας. Όμως, πλάι σ’ αυτούς τους αγωνιστές υπάρχουν και οι Διδάσκαλοι που με τα καλαμάρια τους και τα διδάγματά τους κράτησαν άσβηστο το κανάλι του Έθνους στις ψυχές των ραγιάδων τέσσερις

αιώνες…
Η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν, όπως είναι γνωστό, η αρχή, η έναρξη, αλλά το τέλος. Ήταν η τελευταία φάση ενός αγώνα, ο οποίος άρχισε με τα όπλα του πνεύματος την πρώτη κιόλας ημέρα μετά την Άλωση και ο οποίος έληξε με τις ομοβροντίες της ναυμαχίας του Ναυαρίνου ή με τις κλαγγές της μάχης στην Πέτρα της Βοιωτίας που έδωσε ο Δημήτριος Υψηλάντης 12 Σεπ. 1829.
Ο επικός Αγώνας των Ελλήνων επέρασε από πολλά στάδια και έκαμε χρήση όπλων ποικίλων. Από τα καριοφίλια ως την Οκτώηχο και το Πεντηκοστάρι (βιβλία της Εκκλησίας). Και από τις τάπιες των κανονιών ως τους άμβωνες των Εκκλησιών. Και ακόμα: από τις επάλξεις των κάστρων ως τους νάρθηκες των μοναστηριών, όπου τα σκλαβόπουλα κρυφάκουγαν τις «διδαχές» των Διδασκάλων του Γένους.
Αλλά, και οι άνθρωποι που έτρεξαν πρόθυμοι στη μεγάλη αυτή Μάχη, υπήρξαν ποικίλοι. Επολέμησαν πλάι-πλάι οι Οπλαρχηγοί με τα άρματά τους και οι Διδάσκαλοι με τα καλαμάρια τους και εστάθησαν και οι δυο τους πολέμαρχοι.
Αν οι πρώτοι μπούκωναν κανόνια, οι άλλοι στόμωναν την πνευματική πείνα του Λαού, που δεν εξέχασε ούτε στιγμή «τι έχασε, τι έχει, τι του πρέπει».
Το γεγονός, βέβαια είναι ένα: Οι διδαχές των Διδασκάλων του Γένους εφώτισαν το δρόμο του Έθνους κατά την συγκλονιστική Έξοδο του άλλου Φαραώ (του Σουλτάνου) προς την γην της Ελευθερίας. Οι Διδαχές στάθηκαν το μάννα εξ ουρανού, που έθρεψε το Γένος και το εδυνάμωσε τόσον, ώστε τον Μάρτιο του 1821 να αποτολμήσει το μέγα εκείνο εγχείρημα…
Το 1821 μπλέκεται συχνά στα μάτια μας με τα δοξασμένα ονόματα των πρωταγωνιστών του, που οδήγησαν τους αρματωμένους Έλληνες να συντρίψουν τις στρατιές του τυράννου στην ξηρά και στη θάλασσα. Τα ονόματα του Κολοκοτρώνη, του Μιαούλη, του Καραϊσκάκη γέμισαν με τα αναστήματά τους την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. Γράφτηκαν τόσα για τη ζωή και τους άθλους τους, ώστε τα ονόματα εκείνων, που θεμελίωσαν το μεγάλο έργο, το οποίο εδόξασε τους άλλους, παραμερίστηκαν, σκεπάστηκαν, στο πέρασμα του χρόνου και έμειναν ασήμαντα και ξεχασμένα…
Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός
Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός αναδείχτηκε πραγματικός Απόστολος του Σκλαβωμένου Γένους. Οι πληροφορίες που έφταναν στα αυτιά του Κοσμά του μοναχού από τον κόσμο ήταν θλιβερές. Φρικτή ήταν η ζωή των υποδούλων ραγιάδων. Οι Οθωμανοί δεν έστησαν κράτος θεμελιωμένο σε οποιεσδήποτε αξίες και αρχές, αλλά (έστησαν) μία αυτοκρατορία αυθαιρεσίας, όπου κάθε πασάς, κάθε μπέης και κάθε αγάς είχε το δικαίωμα να αδειάζει πάνω στους ραγιάδες Γραικούς όλη τη βρώμα και την κακότητα της ψυχής του.
Στα μεγάλα κέντρα υπέφεραν οι ραγιάδες από τους πασάδες. Στα μικρότερα από τους μπέηδες και τους αγάδες. Στα ορεινά μέρη της Θεσσαλίας και της Ηπείρου, στη Μακεδονία, στη Θράκη μεγάλη αμάθεια. Ο Κων. Παπαρρηγόπουλος γράφει: «Αι ηπειρωτικαί χώραι εστερήθησαν επί διακόσια περίπου έτη πάσης παιδεύσεως».
Αλλά, το σοβαρότερο από όλα αυτά ήταν οι ομαδικοί εξισλαμισμοί, που γινότανε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και ιδιαίτερα στα βορειότερα. Άλλοτε με τη βία και συχνότερα με τη θέληση των κατοίκων, οι ραγιάδες αλλαξοπιστούσαν κατά χιλιάδες. Χωρίς να έχουν κάποιον να τους στηρίξει στην πίστη και να τους ενισχύσει στο φρόνημα, καταπιεσμένοι από τη βαρειά φορολογία και τη βάρβαρη μεταχείριση, άλλαζαν την πίστη τους για να διατηρήσουν την τιμή τους, να σώσουν τη ζώη τους, να διαφυλάξουν την περιουσία τους ή ακόμη για να καλυτερεύσουν τη «μοίρα» τους, και μερικοί να πετύχουν σπουδαίες και κερδοφόρες θέσεις.
Με πόνο έβλεπε η Εκλησία το ποίμνιό της να χάνεται, αλλά δεν είχε τη δύναμη ούτε να το κατηχήσει ούτε να το υπερασπιστεί. Τα χέρια της ήταν δεμένα από τον Οθωμανό. Τόσο είχε εξασθενήσει το θρησκευτικό και πατριωτικό αίσθημα, ώστε και ιερείς ακόμη αλλαξοπιστούσαν. Σε πολλά μέρη οι ιερείς, ακόμη και οι μητροπολίτες, με όλο το ποίμνιο ασπάζονταν τη θρησκεία του Μωάμεθ. Μάλιστα οι πριν ιερείς γίνονταν χοτζάδες και οι μητροπολίτες μουφτήδες. Και αυτοί ακόμη οι μοναχοί γίνονταν δερβίσιδες.
Από τα παραπάνω φαίνεται καθαρά ότι αν συνεχίζονταν αυτή η κατάσταση το Ελληνικό Γένος, η Ελληνική Φυλή δεν θα υπήρχε σήμερα. Αν ο Κολοκοτρώνης έσωσε την Ελλάδα καταστρέφοντας τη στρατιά του Δράμαλη, ο Κοσμάς ο μοναχός έσωσε τον Ελληνισμό από τον εξισλαμισμό και την αμάθεια. Ο Κων. Παπαρρηγόπουλος γράφει: «Αν δεν υπήρχε ο Άγιος Κοσμάς, πιθανόν να μην υπήρχε σήμερα το Γένος μας».
Ο Κοσμάς, φύση ανήσυχη και πληθωρική, άνθρωπος της φλογερής δράσης, δεν μπορούσε να αισθανθεί τον εαυτό του άνετα βολεμένο στο γαλήνιο περιβάλλον της μονής. Στα αυτιά του έφτανε το μουγκρητό της ταλαίπωρης πατρίδας του, που σφάδαζε κάτω από τον τύραννο και τον ξεσήκωνε. Ανήσυχος και εναγώνιος έκανε την προσευχή του, έκλαιγε και έχυνε δάκρυα, αλλά δεν εύρισκε καθόλου ανάπαυση…
Με μία επίσκεψη στην Κων/πολη παίρνει τις ευλογίες του Πατριάρχη και ξεκινά, σαν κοντύλι στου Θεού το χέρι για να γράψει ό,τι είναι καλύτερο. Σε δύο σημεία έστρεψε την προσοχή του, τη μόρφωση και τον εξισλαμισμό.
Τέσσερις περιοδείες έκαμε. Όργωσε κυριολεκτικά την Ελλάδα: «Δεν βλέπετε, έλεγε, πως αγρίεψε το γένος μας από την αμάθειαν και εγινίκαμεν ωσάν τα θηρία».
Ίδρυσε 200 κατώτερα σχολεία και 10 ανώτερα Ελληνικά, όπως γράφει ο ίδιος στον αδελφό του Χρύσανθο, διδάσκαλο της Πατριαρχικής Σχολής. Το διδασκαλείο στη Ζίτσα της Ηπείρου και το «Ελληνικό Σχολείο» στον Προυσσό της Ευρυτανίας είναι έργα του.
Στόμωσε την πνευματική πείνα του λαού για να τον βοηθήσει να μπουκώσει τα κανόνια. Πολέμησε και σταμάτησε τον εξισλαμισμό με το Οκτωήχο από τους νάρθηκες των εκκλησιών ισάξια με τους μεγάλους Οπλαρχηγούς. Οδήγησε το Έθνος στην συγκλονιστική έξοδό του από τη δουλεία του άλλου Φαραώ (Σουλτάνου) προς την γην της Ελευθερίας. Οι διδαχές του εστάθησαν το μάννα εξ ουρανού που έθρεψε το γένος και το εδυνάμωσε τόσο ώστε απετόλμησε το μεγάλο εκείνο θαύμα του 1821.

Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833). Ο μέγας αυτός Διδάσκαλος του Γένους, ιατρός και ένας από τους μεγάλους φιλολόγους της Ευρώπης, υπήρξε μία ελεύθερη προσωπικότητα, χωρίς όμως να σείσει τις βάσεις της θρησκευτικής ορθόδοξης πίστης, χωρίς να υποκύπτει στις δελεαστικές σειρήνες των προκλήσεων της εποχής του.
Ο Κοραής γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1748. Ο πατέρας του ήταν έμπορος από τη Χίο. Εσπούδασε ιατρική στο Μονπελιέ της Γαλλίας. Από το 1788 έως το 1833 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι «τας νέας Αθήνας», όχι για να ασκήσει το επάγγελμα του ιατρού, αλλά για να αφιερωθεί στην υπηρεσία της Πατρίδας.
Ο Κοραής ευτύχησε να ζήσει στα χρόνια της προετοιμασίας της Εθνεγερσίας του 1821. Συνέβαλε, μάλιστα, πολύ στην επιτυχία της. Είχε ωριμάσει η ιδέα ότι οι ραγιάδες έπρεπε να σηκώσουν τα όπλα κατά του τυράννου. Προηγουμένως, όμως, έπρεπε να οπλισθεί και γιγαντωθεί η ψυχή των υποδούλων. Τα πνευματικά αυτά όπλα θα τα στείλει ο Κοραής από το ερημητήριό του, το επιστημονικό του εργαστήριο.
Είναι τα συγγράμματα των αρχαίων Ελλήνων σοφών, τα οποία εκδόθηκαν με τη φροντίδα του Κοραή και τη χρηματοδότηση των Ζωσιμάδων. Οι αρχαίοι Έλληνες θα διδάξουν, θα φρονηματίσουν, θα εμπνεύσουν. Σε επιστολή του προς τον ναύαρχο της Ύδρας Μ. Τομπάζη φωνάζει με όλη τη δύναμη της ψυχής του: «Έπειτα τι άλλο δύναμαι να σου είπω πλειότερον παρά παιδείαν, παιδείαν και πάλιν και πολλάκις παιδείαν; Μόνη η παιδεία έχει να θεραπεύσει τας κοινάς του ταλαιπώρου Γένους ημών δυστυχίας».
Η κατοικία του Κοραή στο Παρίσι εχρησίμευε σαν πραγματικό Υπουργείο Παιδείας του Γένους. Μία σειρά από 66 τόμους βιβλίων είδε το φως της δημοσιότητας. Περιέχουν «προλεγόμενα», «αυτοσχέδιους στοχασμούς περί παιδείας και γλώσσας», σημειώσεις, παρατηρήσεις του Κοραή, «της σοφωτέρας και πολυμερεστέρας διανοίας της νεωτέρας Ελλάδος». Τα έργα αυτά γαλουχούν το Γένος με τα νάματα της προγονικής σοφίας. Ο Όμηρος, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Ισοκράτης, ο Ξενοφών, ο Πλούταρχος και άλλοι συγγραφείς ομιλούν στην ψυχή των Ελλήνων. Πολλοί νέοι πηγαίνουν στην Ευρώπη για σπουδές και επιστρέφουν στην πατρίδα για να γίνουν με τον προφορικό και γραπτό λόγο τους παιδευτές του Έθνους. Πολλές πόλεις αποκτούν σχολεία, που τα συντηρούν οι πλούσιοι ομογενείς.
Η κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης ευρήκε τον Κοραή στα 73 χρόνια του. Παρ’ όλα αυτά είναι ένας νέος. Έχει απλότητα μικρού παιδιού και ζωηρότητα εφήβου. «Αν είχα στρατιωτικήν ηλικίαν, γράφει προς τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, ήθελα τρέξει να γραφθώ στρατιώτης της πατρίδος στρατηγούμενος από τον Οδυσσέα».
Έγινε συναθλητής των ηρώων του Εικοσιένα. Συμβουλεύει, καθοδηγεί, γίνεται πρεσβευτής των δικαίων της Ελλάδος στους ξένους.
Ο τάφος του Κοραή βρίσκεται στο Μονπαρνάς του Παρισιού της Γαλλίας. Επάνω οι Γάλλοι έγραψαν: «Αυτός ο ευγενικός βλαστός των Ελλήνων που έδωσε νέα ζωή στη μεγαλοφυΐα του, κατόρθωσε με τη φωνή του να ξεσηκωθεί ένας λαός ηρώων. Η Γαλλία, η δεύτερη πατρίδα σου, Κοραή, με περηφάνεια σε φυλάγει μέσα στην ειρήνη των τάφων».
* * *
Θα αναφέρω ονομαστικά τους άλλους Διδασκάλους του Γένους. Ευγένιος ο Αιτωλός, Αναστάσιος Γόρδιος, Αδελφοί Λειχούδα, Μεθόδιος Ανθρακίτης, Ηλίας Μηνιάτης, Νεκτάριος Τέρτος, από τη Μοσχόπολη Β. Ηπείρου, Ευγένιος Βούλγαρις, Αθανάσιος Πάριος, Νικηφόρος Θεοτόκης, Άνθιμος Γαζής, Νεόφυτος Δούκας (Άνω Σουδενά Ζαγορίου 1760), Αθανάσιος Ψαλίδας (Ιωάννινα 1767), Νεόφυτος Βάμβας, Κωνσταντίνος Κούμας, Κωνσταντίνος Οικονόμος.
Γεώργιος Γεννάδιος (1786-1854)
Γεννήθηκε στη Συλημβρία της Θράκης, όπου είχαν καταφύγει οι γονείς του από τα Δολιανά της Ηπείρου*. Μετά το θάνατο του ιερέα πατέρα του επέστρεψε στα Δολιανά. Στοιχειώδη μόρφωση είχε από κάποια σχολεία των Δολιανών και των Ιωαννίνων. Τις σπουδές του διεύρυνε στο Βουκουρέστι από τον φημισμένο παιδαγωγό Λάμπρο Φωτιάδη. Αργότερα πήγε στη Λειψία της Γερμανίας, όπου εμπλούτισε τις γνώσεις του.
Το 1817 τον κάλεσαν στο Βουκουρέστι για να αναλάβει τη διεύθυνση της ελληνικής σχολής που μόλις τότε είχε ιδρυθεί (πανεπιστ. επιπέδου). Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Στόχος του δεν ήταν να μεταδώσει μόνον γνώσεις στους σπουδαστές. Ήθελε να δημιουργήσει νέους που θα αγωνίζονταν για την ελευθερία. Γι’ αυτό, όταν άρχισε να συγκροτείται ο στρατός του Αλέξ. Υψηλάντη, πήρε την μεγάλη απόφαση. Έκλεισε τη θύρα της αίθουσας και άρχισε να ομιλεί για το μεγαλείο της αρχαίας Ελλάδος.
Εκάλεσε τους σπουδαστές να γονατίσουν και να ορκιστούν απαγγέλλοντας τον όρκο των νέων των αρχαίων Αθηνών «Ου καταισχυνώ όπλα τα ιερά κ.λπ….». Και ο Γεννάδιος εξακολούθησε: «παιδιά της πατρίδος, φανείτε άξια τέκνα των πατέρων σας κ.λπ.».
Έπειτα, τους φίλησε όλους έναν-έναν. Έκλεισε τη σχολή και τους έστειλε να ενταχθούν στον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη…