Τα Γιάννενα και η επιστροφή στον Ελληνικό Μεσαίωνα!

on .

Ανάμεσα στη βιβλιογραφία για τις Σχολές των Ιωαννίνων και το Νεοελληνικό Διαφωτισμό, είχα ξεχωρίσει το βιβλίο του Φάνη Μιχαλόπουλου με τον τίτλο «Τα Γιάννενα κι η Νεοελληνική Αναγέννηση» που είχα διαβάσει πριν από αρκετά χρόνια, επανεκδόθηκε πρόσφατα από τις εφημερίδες «ΤΟ ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ» και παρουσιάστηκε στα Γιάννινα.
Το περιεχόμενο του βιβλίου καλύπτει τη χρονική περίοδο 1648-1820, εκδόθηκε το 1930, με αφορμή «Τις γιορτές της εκατονταετηρίδος» από την ανεξαρτησία (το 1830) του Νεοελληνικού Κράτους και εκείνο που ιδιαίτερα θέλει να επισημάνει ο συγγραφέας είναι το γεγονός ότι «τα Γιάννενα επέφεραν την πλήρη ρήξη προς τον ελληνικό μεσαίωνα, άνοιξαν το δρόμο στον πολιτισμό και προλείαναν το έδαφος της πολιτικής Αποκαταστάσεως».
Πράγματι, το έτος 1648, με την ίδρυση της Σχολής του Επιφανίου, που είχε ζήσει στην Ιταλία όλο τον αναγεννητικό οργασμό της Ευρώπης, άρχισε στα Γιάννινα η συστηματική καλλιέργεια της νεολαίας έξω από τη σχολαστική παράδοση και έμπαιναν τα πρώτα θεμέλια για τον εκσυγχρονισμό του νεοελληνικού κόσμου. Η προσπάθεια αυτή συνεχίστηκε με τη Σχολή Γκιούμα, με λαμπρούς δασκάλους, όπως ο Γεώργιος Σουγδουρής και ο Μεθόδιος Ανθρακίτης. Η αντίδραση όμως καραδοκούσε. Του πρώτου ζήτησε τον αφορισμό και τον ανάγκασε να εγκαταλείψει τη θέση του. Το δεύτερο τον κατηγόρησαν ως «νεωτεριστή και άθεο» και το Πατριαρχείο, παρά την υποστήριξη της Κοινότητας των Ιωαννίνων, αφόρισε τη διδασκαλία του, παρέδωσε στο ανάθεμα τα συγγράμματά του και τον ίδιο τον καθαίρεσε. Από τότε ολόκληρες τάξεις, με προεξάρχοντα τον κλήρο, αντιδρούσαν σε κάθε αναγεννητική προσπάθεια και χτυπούσαν με φανατισμό τους πραγματικά μορφωμένους ανθρώπους.
Τα ίδια φαινόμενα συνεχίστηκαν και τους επόμενους αιώνες, αρχικά με την ίδρυση της Μαρουτσαίας Σχολής (το 1742) στην οποία έλαμψε το άστρο του Ευγένιου Βούλγαρη και αργότερα με την Καπλάνειο Σχολή, την οποία ο Αθανάσιος Ψαλίδας, ο κορυφαίος αυτός εκπρόσωπος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, επί 15 ολόκληρα χρόνια (1805-1820), την κατέστησε πόλο έλξης σπουδαστών από όλα τα μέρη, το ανώτερο εκπαιδευτήριο του Ελλαδικού χώρου. Και τον μεν Ευγένιο Βούλγαρη οι οπισθοδρομικοί κύκλοι των Ιωαννίνων τον ανάγκασαν, με ύπουλες διαβολές, να εγκαταλείψει την πόλη για να μεγαλουργήσει στη Ρωσία, ο δε Αθανάσιος Ψαλίδας «μόχθησε σκληρά για να ανταπεξέλθει στις σκευωρίες των υβριστών του», και έκλεισε τη λαμπρή του σταδιοδρομία στα Γιάννινα, μαζί με το κλείσιμο της Σχολής, το 1820, λόγω των γεγονότων με τον Αλή Πασά, αφού πέτυχε «γκρεμιστής και πλάστης μαζί, να σημειώσει τον πιο αξιοσημείωτο σταθμό στη ιστορία των νεοελληνικών γραμμάτων, με τη διδασκαλία του δε να καταστήσει τα Γιάννενα την πνευματική πρωτεύουσα της Ελλάδος, σύμβολο της προόδου και της Επαναστάσεως».
Αυτό δε έγινε γιατί σ’ αυτήν εδώ την πόλη -και στην Ήπειρο γενικότερα- υπήρχε κοινή η πορεία των πιο εκλεκτών τέκνων της, των απόδημων εμπόρων που αναδείχτηκαν Εθνικοί Ευεργέτες, και των Μεγάλων Δασκάλων του Γένους, με πλούσιους τους καρπούς, στα δίσεκτα χρόνια της πικρής σκλαβιάς.
Και είναι μεν γεγονός που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση ότι «τα Γιάννενα επέφεραν την πλήρη ρήξη προς το ελληνικό μεσαίωνα και προλείαναν το έδαφος της πολιτικής Αποκαταστάσεως», όμως στα πλαίσια αυτής της «πολιτικής Αποκαταστάσεως» -που, όπως είναι γνωστό, άργησε να έλθει για τα Γιάννινα και για την Ήπειρο- έχουμε χρέος, τιμώντας επάξια αυτούς που αγωνίστηκαν σκληρά να μας την προσφέρουν, να προβληματιστούμε και να δούμε ποια ήταν η συνέχεια.
Αυτόν τον προβληματισμό τον επιβάλλει και το γεγονός ότι ο Φάνης Μιχαλόπουλος έγραψε το βιβλίο του «για τις γιορτές της εκατονταετηρίδος», το 1930. Τι όμως συνέβαινε τότε -πριν και μετά- στα Γιάννινα;
Πριν δέκα ακριβώς χρόνια, το 1920,ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αφού είχε δημιουργήσει «την Ελλάδα των πέντε θαλασσών και των δύο Ηπείρων, απάλλαξε, με το νόμο 2508/1920, από αυτόν τον «ελληνικό μεσαίωνα», καταργώντας όλο το σαθρό οικοδόμημα της τουρκοκρατίας και τις Νέες Χώρες στις οποίες ανήκει και η Ήπειρος. Έξι χρόνια αργότερα όμως αυτός ο νόμος -ο οποίος δεν εφαρμόστηκε ποτέ στα Γιάννινα- καταργήθηκε με δυο αντισυνταγματικά και παράνομα διατάγματα της δικτατορίας του Παγκάλου και επανήλθε στο νομό μας και μόνο σ’ αυτόν ο ελληνικός μεσαίωνας της εποχής της τουρκοκρατίας.
Εννιά χρόνια αργότερα -το 1939- η νέα δικτατορία του Μεταξά επικύρωσε αυτά τα διατάγματα για την πόλη των Ιωαννίνων. Και καλά οι δυο δικτατορίες. Η μελαγχολική Κοινοβουλευτική μας Δημοκρατία τι έκανε; Τίποτε το διαφορετικο και αυτό είναι «το πάντων δεινότατον», όπως θα ξανάγραφε ο Δημοσθένης. Δηλαδή: Με τον «εκσυγχρονιστικό» νόμο 4182/2013 της «εκσυγχρονιστικής» κυβερνησης του Σαμαρά - Βενιζέλου, επί υπουργίας Χρήστου Σταικούρα, επανέλαβε σχεδόν αυτούσια -έπειτα «από αδιαφανείς παραπολιτικές παρεμβάσεις», σύμφωνα με δημόσια καταγγελία του Απόστολου Κακλαμάνη- τη φράση που υπάρχει και στον Α,Ν2039/1939 του Μεταξά.
Απολαύστε την: «Κοινωφελή Ιδρύματα που έχουν εξαιρεθεί με ειδικές διατάξεις του Α,Ν.2039/1939 εξακολουθούν να εξαιρούνται του παρόντος Κώδικα». (Νόμος 4182/2013, άρθρο 82). Και αυτός ο νόμος, εντελώς αντίθετος με το Σύνταγμα (άρθρο 109) ζει και βασιλεύει μέχρι σήμερα.
Για να καταλάβουμε, λοιπόν, περί τίνος πρόκειται: Η Κοινοβουλευτική μας Δημοκρατία πριν έξι χρόνια, στον καιρό της κρίσης, γύρισε «εκσυγχρονιστικά» τα Γιάννινα και μόνο αυτά από ολόκληρη την Ελλάδα, στις δικτατορίες του Μεταξά και του Παγκάλου και μέσω αυτών «στον ελληνικό μεσαίωνα» της τουρκοκρατίας, στον οποίο, όπως γράφει στο βιβλίο του «Τα Γιάννενα κι η Νεοελληνική Αναγέννηση» ο Φάνης Μιχαλόπουλος, «είχαν επιφέρει την πλήρη ρήξη».
Ένας απλός αλλά πιστεύω αναγκαίος προβληματισμός, καθώς μάλιστα επίκειται και ο νέος εορτασμός της δεύτερης εκατονταετίας από την έναρξη του αγώνα για «την πολιτική μας Αποκατάσταση».
Να δούμε πόσες εκατονταετηρίδες θα χρειαστούν ακόμα για να επιφέρουμε «την πλήρη ρήξη προς τον ελληνικό μεσαίωνα», πιο σκληρό ακόμα και από αυτόν της τουρκοκρατίας -αφού τότε οι εφοροεπίτροποι εκλέγονταν από τους Γιαννιώτες πολίτες, σήμερα όμως διορίζονται, άμεσα ή έμμεσα, από το μητροπολίτη- και να φτάσει και στην πόλη μας επί τέλους αυτή η πολυπόθητη «πολιτική Αποκατάσταση».
ΣΠΥΡΟΣ ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ