Να μετριάσουμε τη βαρβαρότητα*

Κανένας λαός ή άτομο δεν έχει ανοσία στην πιθανότητα να επιτελέσει βάρβαρες πράξεις.

Μάλιστα ο εικοστός αιώνας μας δίδαξε ότι οι πράξεις βαρβαρότητας δεν συντελέστηκαν από αμόρφωτους. Rousseau: «η τελειοποίηση των επιστημών και των τεχνών όχι μόνο δεν συμβάλλει στην προαγωγή της ηθικής και της καλοσύνης προς τους άλλους, αλλά βλάπτει κιόλας την ηθική πρόοδο…Μπορούμε να είμαστε άνθρωποι χωρίς να είμαστε λόγιοι».
Το ανθρώπινο ον για να στρέψει να νώτα του στην βαρβαρότητα έχει ανάγκη μια στοιχειώδη υλική επάρκεια, μια πνευματική ζωή και ένα άνοιγμα στην υπόλοιπη ανθρωπότητα. Βάρβαρος μπορεί να χαρακτηριστεί εκείνος που δεν αναγνωρίζει την πλήρη ανθρώπινη υπόσταση των άλλων [Τ. Todorov, 2009].
Κάθε ανθρώπινο ον έχει ανάγκη μιας κουλτούρας που να παροτρύνει τους κοινωνούς της να έχουν συνείδηση των παραδόσεών της, αλλά και να μπορούν να αποστασιοποιούνται απ’ αυτές.
Ο πολιτισμός αντιτίθεται στη βαρβαρότητα., αλλά δεν αντιτίθεται στην κουλτούρα. Το να έχεις κουλτούρα σημαίνει να έχεις στη διάθεσή σου μια εκ των προτέρων οργάνωση της βιωμένης εμπειρίας. Αυτή στηρίζεται σε μια κοινή μνήμη και σε κοινούς κανόνες ζωής, είναι στραμμένη ταυτόχρονα στο παρελθόν και στο παρόν. Καμιά κουλτούρα δεν μπορεί να ανεχθεί στη βαρβαρότητα. Μάλιστα, το να ευνοούμε την αμοιβαία τους γνωριμία είναι ένας τρόπος για να κάνουμε τη βαρβαρότητα να υποχωρήσει. Καμιά κουλτούρα δεν είναι βάρβαρη, κανένας λαός δεν είναι οριστικά πολιτισμένος. Όλες και όλοι μπορούν να γίνουν τόσο το ένα όσο και το άλλο. Αυτό είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ανθρώπινου όντος.
Ο κάθε άνθρωπος δεν γεννιέται μόνος μέσα στη φύση, πάντα και αναγκαστικά μέσα σε μια κουλτούρα που του επιβάλλεται από την παιδική ηλικία. Αποκτά έτσι μια συλλογική ταυτότητα, η οποία είναι ήδη έτοιμη όταν την ανακαλύπτει και γίνεται το αόρατο θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζει την ταυτότητά του. Η ατομική ταυτότητα πρέπει να προέρχεται από τη συνάντηση πολλών ταυτοτήτων. Όλες οι κουλτούρες (κοινή μνήμη, κοινοί κανόνες ζωής) σχηματίζονται με συγκόλληση και πρόσθεση. Η αμυντική στάση στο μετασχηματισμό μιας κουλτούρας οδηγεί στο φανατισμό και τη βαρβαρότητα.
Στις σημερινές, ιδιαίτερα, συνθήκες κάθε ανθρώπινο ον έχει ανάγκη ένα σύνολο κανόνων και κανονισμών, παραδόσεων και εθίμων. Χωρίς αυτά το άτομο δεν ολοκληρώνεται ως άνθρωπος. Το έλλειμμα αυτό το βιώνουν στην πλειονότητα τα παιδιά των μεταναστών. Οι γηραιότεροι δεν τους μεταφέρουν τη συλλογική ταυτότητα και οι νέοι δεν κατανοούν την κουλτούρα της νέας πατρίδας. Γι αυτούς, «τα συμφωνηθέντα υπονοούμενα» κατά το Σεφέρη δεν έχουν νόημα. Και η κατάσταση του ανθρώπινου όντος που έχει απολέσει την αρχική του κουλτούρα χωρίς να αποκτήσει άλλη, κινδυνεύει να τον οδηγήσει, παρά τη θέλησή του, στην αδυναμία επικοινωνίας και άρα στη βαρβαρότητα.
Η πατρίδα μας, και όλες οι χώρες υποδοχής μεταναστών, έχει να αντιμετωπίσει ένα σοβαρό πρόβλημα. Τη διαχείριση ανθρώπων που έχουν εγκαταλείψει τη συλλογική τους ταυτότητα και έχουν αδυναμία να αποκτήσουν μια νέα κουλτούρα. Και είναι γνωστό ότι η απώλεια της αρχικής κουλτούρας χωρίς απόκτηση άλλης οδηγεί στη βαρβαρότητα.
Το μίσος και η περιφρόνηση για τον εαυτό του θα οδηγήσει το μετανάστη στην απόρριψη της κοινωνίας που τον περιβάλλει και στην οποία δεν αναγνωρίζεται. Το αποτέλεσμα θα είναι ολέθριο, τόσο για τους μετανάστες, όσο και για την κοινωνία υποδοχής τους.
Η οργή και η ταπείνωση οδηγούν στη δράση.
Τα παιδιά των μεταναστών χωρίς προγενέστερη ταυτότητα και κοινωνική αναγνώριση θα στραφούν στη βία και την καταστροφή του κοινωνικού πλαισίου στο οποίο ζουν. Τα πρότυπά τους είναι εκείνα της οθόνης και της κατανάλωσης που γεννούν μια άθλια πραγματικότητα και το μίσος για φυσική βία.
Το μόνο μέτρο είναι η παιδεία και ο έμπρακτος σεβασμός στην ετερότητα. Η οργάνωση πολυπολιτισμικών σχολείων και η διαδικασία ένταξης με αναφορά στην κουλτούρα των κοινωνιών από τις οποίες προέρχονται οι μετανάστες είναι μια διαδικασία που θα τονώσει το κύρος της χώρας υποδοχής και θα προστατέψει τις δομές της.
Είναι ανάγκη οι μετανάστες να μην έρθουν σε σύγκρουση με τις αξίες της νέας τους πατρίδας.
Άλλωστε, κανείς δεν μπορεί να επικαλείται την πολιτισμική διαφορετικότητα για να προσβάλλει τις αξίες της κοινωνίας υποδοχής, που βρίσκουν την έκφρασή τους στο Σύνταγμα, τους νόμους και την ίδια τη δομή του κράτους. Αρκεί η κρατική οντότητα να αντιμετωπίζει ισότιμα όλους τους κατοίκους της, διαφορετικά υποθάλπει τη βαρβαρότητα….
* Από το υπό προετοιμασία «Βαδίζοντας από τον 20ο στον 21ο αιώνα…»