Ο Δεκέμβριος…
Στο καλαντάρι του λαού μας ο Δεκέμβριος αναφέρεται ως Γιορτινός, λόγω των πολλών θρησκευτικών γιορτών του και ειδικά Αϊ- Νικολιάτης ή παππούς Νικόλας αλλά και «Νικολοβαρβάρα» από τις γιορτές του Αγίου Νικολάου και της Αγίας Βαρβάρας και κυρ-Λευτέρης από τη γιορτή του Αγίου Ελευθερίου (15 Δεκεμβρίου) που χαρίζει καλή λευτεριά στις έγκυες. Η μέρα αρχίζει βέβαια να μεγαλώνει μετά τις 22 Δεκεμβρίου, αλλά η λαϊκή παράδοση βιαστική από της Αγίας Άννας (9 Δεκεμβρίου) ήδη αναφέρει ότι η «ημέρα παίρνει ανάσα» ή «άνεση» και ότι από του Αγίου Σπυρίδωνα (12 Δεκεμβρίου) «η ημέρα παίρνει σπυρί» δηλαδή λίγο-λίγο μεγαλώνει και ότι η αύξηση αυτή γίνεται μια ώρα τα Χριστούγεννα, απ’ αυτό και η ρήση «Χριστός γεννάται, ώρα γεννάται».
Στο λαϊκό καλαντάρι τα «Νικολοβάρβαρα» με τις γιορτές της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου (4,5 και 6 Δεκεμβρίου) παρουσιάζουν μια αγιωνυμική ενότητα. Ενότητα χρονική, που δημιουργείται από τις συνήθως ακραίες καιρικές συνθήκες τις μέρες αυτές: «Τ’ Αγιονικολοβάρβαρα ή βρέχει ή χιονίζει» λέει ο λαός μας.
Πέρα όμως από τη σύνδεση των γιορτών αυτών με τα καιρικά φαινόμενα τις πρώτες μέρες του Δεκεμβρίου κάθε άγιος χωριστά έχει τη δική του θέση στη λαϊκή δοξαστολογία και εθιμολογία.
Η Αγία Βαρβάρα λέει μια παράδοση ήταν πολύ όμορφη, επειδή όμως ο πατέρας της την πίεζε να παντρευτεί ειδωλολάτρη, παρακάλεσε τον Θεό και προσβλήθηκε από ευλογιά. Έχασε έτσι την ομορφιά της, με τα σημάδια που άφησε στο πρόσωπό της η αρρώστια αυτή, κέρδισε όμως το χάρισμα να προφυλάσσει τους ανθρώπους και να τους θεραπεύει από τη μολυσματική αυτή αρρώστια, όπως σημειώνεται και στην υμνογραφία της: «λοιμικών παθημάτων λώβην αφανίζει» «την λοιμικήν νόσον εκδιώκουσα τους πιστούς θεραπεύει».
Χαρακτηριστικά για τη γενικότερη εθιμική και δεισιδαιμονική λατρεία της Αγίας, με προβολή της θεραπευτικής ιδιότητάς της ήταν τα εθιζόμενα στη Σμύρνη.
Εκεί, όταν εμφανιζόταν η επιδημία της ευλογιάς («γλυκιά» και «μεγαλογαλούσα» την έλεγαν ευφημιστικά) οι γυναίκες καλούσαν τον παπά και έκανε αγιασμό στη μέση ενός τρίστρατου.
Στη συνέχεια οι μάνες με μικρά παιδιά έφερναν μια κανάτα «μελόγαλο» και ψωμί «ζεστοβούριντο».
Μια μητέρα έκοβε το ψωμί σε φέτες, μια άλλη βουτούσε τις φέτες στο μελόγαλο και μια τρίτη πασπάλιζε το μελόψωμο με κανέλα και το έδινε στα παιδιά, που το έτρωγαν λέγοντας εξευμενιστικά για την προσωποποιημένη ευλογιά: «Μέλι και γάλα στη στράτα της».
Στην τελετουργία αυτή απηχούνται ευδιάκριτα στοιχεία από τη λατρεία της Εκάτης που λατρευόταν στα σταυροδρόμια («Τριοδίτες» «Ενοδίτες» και της πρόσφεραν τα λεγόμενα «Εκαταία δείπνα» τις τελευταίες μέρες κάθε μήνα.
Πανελλήνια προσφορά προς την Αγία Βαρβάρα «με εκβιαστική ομοιομαγεία για την ίδια την ευλογιά» όπως παρατηρεί ο Δ. Σ. Λουκάτος αποτελούν τα εορταστικά κόλλυβα ή «σπερνά» γνωστά περισσότερο σαν «βάρβαρα» από βρασμένο σιτάρι, ζάχαρη και μυρωδικά που μοιράζονται στις γειτονιές, πολλές φορές μάλιστα αφού πρώτα ευλογηθούν στην εκκλησία, με τη μαγική σκέψη ότι έτσι εξευμενίζεται η ευλογιά και κάθε άλλα εξανθήματα και περνά χωρίς ν’ αφήσει σημάδια.
Η Αγία Βαρβάρα έζησε στα χρόνια του Μαξιμιανού(286-306)και νωρίς προσηλυτίστηκε-πιθανόν από μια υπηρέτρια- στο Χριστιανισμό.
Οι δυτικοί τοποθετούν τη δράση της στη Τοσκάνη της Ιταλίας, άλλοι στη Νικομήδεια και μάλιστα την Ηλιούπολη της Φοινίκης. Ο Ιωάννης Δαμασκηνός συνηγορεί υπέρ της Καππαδοκίας όπου έζησε και έδρασε.
TTT
Τον Άγιο Σάββα, από τις κορυφαίες μορφές του μοναχισμού, τον τιμούν με εθιμική αργία και είναι αξιοπρόσεκτo συχνά το όνομά του ως βαφτιστικό.
Παλιά στην πατρίδα του την Καππαδοκία τον τιμούσαν με θυσίες ζώων (κουρμπάνια) και όσοι πήγαιναν στο μοναστήρι του στα Ιεροσόλυμα για προσκύνημα (Χατζήδες), έφερναν χουρμάδες από τα γύρω δέντρα που τους πρόσφεραν σε άτεκνους ως μέσα θεραπευτικά της στειρότητας.
Σε διαφορετικό εθιμολογικό πλαίσιο κινείται η λαϊκή λατρεία του Αγίου Νικολάου, που θεωρείται κύριος του υγρού στοιχείου και των καιρικών συνθηκών που επικρατούν στην θάλασσα, γι’ αυτό τιμάται ιδιαίτερα από τους ναυτικούς, στους οποίους έρχεται σωτήρας σε δύσκολες στιγμές, σύμφωνα με συναξαρικές αφηγήσεις και νεοελληνικές παραδόσεις.
Λέγεται μάλιστα ότι ο Άγιος Νικόλαος είναι αυτός που επινόησε το πηδάλιο, χαρίζοντας στα πλοία ασφαλή ταξίδια.
Χαρακτηριστικά της θαλασσινής ιδιότητας του αγίου είναι και τα λατρευτικά επίθετά του: Ναύτης (Γαλαξίδι) Θαλασσίτης (Χίος, Πάρος) Αρμυρής (Μάνη) κ.α. όπως χαρακτηριστικά είναι και τα τάματα των ναυτικών, κυρίως ομοιώματα καραβιών, που κρέμονται από την εικόνα του αγίου στις πολυάριθμες εκκλησίες του σε όλον τον ελληνικό χώρο-θαλασσινό και στεριανό- (αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αντίστοιχα, οι ναοί του στο Γαλαξίδι και στην Κοζάνη με εξαίρετα, και οι δύο, ξυλόγλυπτα τέμπλα) αφού είναι άγιος «της γης και του πελάου» ο οποίος «τους μεν εν θαλάσση/ τους δεν τη γη/ου διαλείπει σώζων εκάστοτε» κατά τον Ρωμανό το Μελωδό.
Σε ώρες κινδύνου των ναυτικών δεν έφταναν μόνο οι επικλήσεις και τα τάματα προς τον προστάτη τους.
Συχνά λειτουργούσε και η μαγικοδεισιδαιμονική σκέψη. Έτσι κατέβαζαν με σχοινί το εικόνισμά του στα αγριεμένα κύματα με την παράκληση: «Άη- Νικόλα στο τιμόνι μας» ή έχυναν λάδι στη θάλασσα από το καντήλι του, που άσβεστο καίει στο εικόνισμά του σε κάθε πλοίο.
Και οι πειρατές ακόμα παρακαλούσαν τον άγιο να τους βοηθήσει, τάζοντάς του πλούσιο μερίδιο από τη λεία τους.
Η πίστη περί του Αγίου Νικολάου ως κυρίου της θάλασσας είχε επικρατήσει ήδη από τον 10ο αιώνα.
Έτσι η καταστροφή το 807 μ. Χ. του στόλου των Αράβων αποδόθηκε σε επέμβαση του αγίου, όπως αναφέρει ο χρονογράφος Θεοφάνης: «…φανερώς κατεπολεμήθη υπό του Αγίου και θαυματουργού Νικολάου… πολλών ανέμων και θαλαττίων κυμάτων, βροντών τε και αστραπών ανωμαλία του στόλου κατέλαβεν, ως ικανά συντριβήναι σκάφη…»
Τον Άγιο Νικόλαο όμως δεν έχουν μόνο οι ναυτικοί προστάτη. Τον έχουν και όλοι που χρειάζονται κάποιον να τους «κυβερνήσει»: ορφανά παιδιά, φτωχοί, ανύπανδρα κορίτσια.
Σχετική είναι και η προσφώνησή του ως «Άη Νικόλα των Μοιρών». Παρετυμολογικά από το όνομα της πατρίδας του τα Μύρα της Λυκίας.
Χρόνια Πολλά στους εορτάζοντες Καλά Χριστούγεννα
(Μέτσοβο)
