Φθαρμένη πολιτεία…

on .

 Η πολιτεία, το πολιτικό σύστημα, ανατρέφει και διαμορφώνει τους ανθρώπους που ζουν σε αυτήν, αν είναι καλή διαμορφώνει καλούς ανθρώπους, αν είναι κακή κακούς. Αυτά μας λέει ο μεγάλος φιλόσοφος Πυθαγόρας, ο οποίος διαμόρφωσε μια ολόκληρη «σχολή» σπουδαίων φιλοσόφων, πολιτικών και επιστημόνων.

Λαμβάνοντας αυτό ως αξίωμα, θα πρέπει να διερωτόμαστε συνεχώς τόσον οι άρχοντες όσο και οι αρχόμενοι, κατά πόσον το σύστημα διακυβερνήσεώς μας, τόσο σε θεσμικό πλαίσιο όσο και σε πρακτικό, είναι τέτοιο που συντελεί θετικά ή αρνητικά στην «ανατροφή» των πολιτών, ώστε να είναι αγαθοί, καλοί κακοί.

Η πολιτεία μας, δυστυχώς, έχει όλα τα συμπτώματα μιας βαθιάς πολιτικής και πολιτισμικής εξαθλιώσεως και ευτελισμού των πάντων. Η αρχομανία, η απληστία, η πλεονεξία, η αλαζονεία, ο ηθικός εκτροχιασμός, ο άκρατος ηδονισμός για την ικανοποίηση  του οποίου η φιλοχρηματία και ο πλουτισμός κατέστησαν το «τέλος», ο σκοπός της ατομικής «καταξίωσης», η διαφθορά τόσο των αρχόντων όσο και των αρχομένων, η έλλειψη της συναισθήσεως του καθήκοντος και των υποχρεώσεων, η επιπόλαιος παιδεία που αποσκοπεί στην ταχύτερη κοινωνική και επιστημονική αναρρίχηση στην οποιαδήποτε ιεραρχία, το «δε βαριέσαι, αδερφέ», η αδυναμία των εκάστοτε κυβερνώντων να δώσουν με τη συμπεριφορά και κυρίως με τις πράξεις τους τη βεβαιότητα στους πολίτες ότι είναι υπηρέτες του λαού. Η σοβαρή έλλειψη συνεργατικού πνεύματος,  η αναξιοκρατία και το ρουσφέτι, η απουσία λογοδοσίας και ουσιαστικής αναλήψεως των ευθυνών και η συγκάλυψή τους με τη δήθεν ανάληψη της «πολιτικής» και μόνον ευθύνης, η μη διάκριση των εξουσιών που είναι βασική προϋπόθεση της δημοκρατίας, δηλαδή της εκτελεστικής, της νομοθετικής και της δικαστικής, και η ως συνέπεια αυτής στρέβλωση του πολιτεύματος, ώστε να είναι ουσιαστικά ενός ανδρός αρχή, όλα αυτά καθώς και άλλα δημιουργούν όχι μόνον την αίσθηση αλλά την πεποίθηση ότι ο σκοπός της πολιτείας, ο οποίος κατά τον Αριστοτέλη είναι το εὖ ζῆν, δεν έχει ούτε κατ’ ελάχιστον πραγματωθεί.

Οι απαντήσεις για το πώς  μπορεί να επιτευχθεί πραγματική δημοκρατία και πραγματική ευδαιμονία βρίσκονται στα αρχαία ελληνικά κείμενα, στα έργα των μεγάλων φιλοσόφων και όχι μόνον. Αν θέλει η πολιτική να επιτύχει τον στόχο της, δε μπορεί να το πράξει χωρίς την ηθική. Και ο άνθρωπος, ως άτομο, αν θέλει να επιτύχει την ευδαιμονία του, δεν μπορεί να την πλησιάσει και να την πραγματώσει χωρίς την ηθική, χωρίς την αρετή. Η αρετή είναι το θεμέλιο της πολιτικής. Ιδιαίτερα στους άρχοντες, σε όσους ασκούν εξουσία, η πολιτική αρετή θα πρέπει να συνυπάρχει με την αρετή του καλού και ενάρετου ανθρώπου.

Για να υπάρξει ευνομία, προϋπόθεση είναι η πολιτική αρετή, η οποία δεν είναι άλλη από την υποταγή αρχόντων και αρχομένων στους νόμους της πολιτείας. Αλλιώς επικρατεί ανομία, οι συνέπειες της οποίας περιγράφονται με μοναδικόν τρόπο από τον μεγάλο σοφό, μεγάλο πολιτικό και νομοθέτη Σόλωνα.

Φαίνεται ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει από την εποχή του Πολύβιου, ο οποίος σε δυο χωρία του έργου του αναλύει και περιγράφει στο πρώτο γενικώτερα και στο δεύτερο ειδικώτερα αφ’ ενός τη φθορά του πολιτεύματος και αφ’ ετέρου τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του πολιτεύματος και του λαού των Αθηνών, και κατ’ επέκταση του Ελληνικού πολιτικού συστήματος και του Ελληνικού λαού. 

Ένα πολίτευμα, όπως λέει, φθείρεται και καταλύεται από εσωτερικές αιτίες, όπως το σίδερο από τη σκουριά και τα ξύλα από τα σκουλήκια και τη σαπίλα, παράγοντες που είναι σύμφυτοι με αυτά.

Και στο δεύτερο χωρίο συνοψίζει θα λέγαμε την ιστορική πορεία του λαού μας: πάντοτε ο λαός των Αθηνών μοιάζει με ακυβέρνητο καράβι. Και σε εκείνο, όταν ή από τον φόβο του πελάγους ή εξαιτίας κάποιας φουρτούνας δημιουργηθεί στους επιβαίνοντες προθυμία να έχουν την ίδια σκέψη και την ίδια προσοχή με τον κυβερνήτη, γίνεται από αυτούς εξαιρετικά καλά αυτό που πρέπει. Όταν όμως αναθαρρήσουν και αρχίσουν να καταφρονούν τους προεστώτες και να στασιάζουν μεταξύ τους, επειδή πια δε συμφωνούν όλοι με τα ίδια, τότε βέβαια, όταν άλλοι επιλέγουν να συνεχίσουν τον πλουν, ενώ άλλοι πιέζουν επειγόντως τον κυβερνήτη να ελλιμενίσει το πλοίο, και άλλοι ρίχνουν έξω τα σχοινιά, ενώ άλλοι τα αρπάζουν και προτρέπουν τον κυβερνήτη να συνεχίσει τον πλουν, γίνεται ένα αισχρό θέαμα για όσους παρακολουθούν από έξω εξαιτίας της μεταξύ τους διαφοράς και διαμάχης, και η διάθεση σε αυτούς που βρίσκονται και μετέχουν στο ταξίδι γίνεται επισφαλής. 

Γι’ αυτόν τον λόγο, ενώ πολλές φορές έχουν διαφύγει τον κίνδυνο από μεγάλες φουρτούνες και από τους πιο εντυπωσιακούς χειμώνες, ναυαγούν μέσα στα λιμάνια και κοντά στην ξηρά. Και αυτό βέβαια έχει συμβεί πολλές φορές ήδη με το πολίτευμα των Αθηναίων. Ενώ δηλαδή μερικές φορές έχει απαλλαγεί από τις πιο μεγάλες και πιο φοβερές περιστάσεις εξαιτίας της αρετής του λαού και των προεστώτων, όταν βρίσκεται σε όχι κρίσιμες και χαλαρές καταστάσεις, τυχαία κατά κάποιον τρόπο και παράλογα σφάλλεται.

Και κάτι τελευταίο. Μια και βρισκόμαστε εν μέσῳ απεργιακών κινητοποιήσεων που ασκούν πίεση στους κυβερνώντες να ασκούν την εξουσία με τέτοιον τρόπο και τέτοιαν υπευθυνότητα, ώστε να εξασφαλίζουν τουλάχιστον το ζῆν των πολιτών, ίσως θα ήταν χρήσιμο να γίνεται ετησίως ένα συλλαλητήριο με αίτημα οι πολίτες όποια υπηρεσία και αν ασκούν, δημόσια ή ιδιωτική, να έχουν την υπευθυνότητα και την εντιμότητα που απαιτείται, να ασκούν επιμελώς και ευσυνειδήτως τα καθήκοντά τους και να μην παραβλέπουν τις υποχρεώσεις τους προς τους νόμους του κράτους. Μόνον έτσι υπάρχει ελπίδα ο τόπος μας, η πατρίδα μας, να γίνει μια χώρα ζηλευτή από όλους και υπόδειγμα σε άλλους και η οποία δεν θα έχει να ζηλέψει τίποτα από τους ξένους, όπως έλεγε ο Περικλής για την Αθηναϊκή δημοκρατία.

Ίσως είναι ουτοπικό να περιμένει κανείς να συμβεί κάτι τέτοιο, είναι όμως πιθανόν ο μόνος δρόμος για νε επιτύχουμε ως σύνολο και ως άτομα τον σκοπό της πολιτείας, ο οποίος δεν είναι μόνον το ζῆν, αλλά το εὖ ζῆν.