Οι εξισλαμισμοί κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας…

Τα δεινά των Χριστιανών κατά τα δύσκολα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας και οι συνεχείς καταπιέσεις, είχαν ως αποτέλεσμα τη διατάραξη της ψυχικής τους ισορροπίας και την προσέλευσή τους, συνειδητά ή προσποιητά στον Ισλαμισμό. Διάφορα γεγονότα, αλώσεις πόλεων, αιχμαλωσίες κ.λπ., συνέτειναν στη δημιουργία των εξωμοτών. Ο πρώτος Πατριάρχης μετά την άλωση, Γεννάδιος, ρητά αναφέρει για το συνεχές ρεύμα των Χριστιανών που απομακρύνονται από την πίστη τους και ασπάζονται τον ισλαμισμό (Γενναδίου Σχολαρίου, Άπαντα, 1 σ. 285-286).
Οι εξισλαμισμοί έφερναν τους ραγιάδες αμέσως στην παράταξη των κατακτητών. Οι εξωμότες αυξάνονταν κυρίως στην Ήπειρο και στην περιοχή της σημερινής Αλβανίας. Ο Μεχμέτ Β’ στα 1474 με ιραδέ δίνει οδηγίες για τον τρόπο προσηλυτισμού των μαζών (Ιωακείμ Μαρτιανού, η Μοσχόπολη 1330-1930, Θεσσαλονίκη 1957, σ. 19). Πολλές κωμοπόλεις και χωριά στην επαρχία των Μύρων της Μικράς Ασίας, είχαν προσέλθει στον ισλαμισμό, όπως και πολλές περιοχές του Πόντου, στις οποίες παρατηρείται και το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού (E. Legrand, Notice Biographegue, Paris 1889, σ. 130).
Επίσης στη ΝΑ Ευρώπη Βόσνιοι, Κροάτες, Αλβανοί, αλλά και Έλληνες εξισλαμίζονταν συνεχώς. Οι Έλληνες και οι Αλβανοί Σπαχήδες εξισλαμίζονταν βαθμιαία με το πέρασμα του χρόνου. Πολλοί Σπαχήδες της Ηπείρου εξακολουθούσαν ως το τέλος του 18ου αι. να είναι κρυπτοχριστιανοί. Οι Ηπειρώτες Σπαχήδες γίνονταν φανατικοί, τυραννικοί και σκληροί απέναντι στους ομοεθνείς τους, πιο πολύ και από τους Τούρκους. Σημαντικά αίτια εξισλαμισμού ήταν η επιδείνωση των συνθηκών της ζωής και ο πολλαπλασιασμός των φόρων (Κ. Λαζαρίδη, Οι Τούρκοι Σπαχήδες, σ. 13-14).
Εξίσου σημαντικοί με τους ομαδικούς εξισλαμισμούς ήταν και οι εξισλαμισμοί που γίνονταν κατά άτομα ή κατά οικογένειες. Ανάμεσα στους εξωμότες παρατηρούμε ακόμη και κληρικούς, μοναχούς και ιερείς, που για προσωπικά αίτια πετούσαν το ράσο και φορούσαν το τουρμπάνι. Οι ατομικοί εξισλαμισμοί αποτελούν ένα συνεχές ρεύμα αποστασίας που ξεκινούν από τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας ως τα τελευταία χρόνια της.
Είναι γεγονός ότι πολλοί εξωμότες υποκρίνονταν τον μουσουλμάνο και περνούσαν τη ζωή τους ως κρυπτοχριστιανοί (Βακαλοπούλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1, σ. 106-107 και 133-135). Ο Κρυπτοχριστιανισμός αντιπροσωπεύει ένα μεγάλο δράμα, μια σκληρή πραγματικότητα ως τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Η προσέλευση ενός χριστιανού στον μουσουλμανισμό με τη θέλησή του αποτελούσε σπουδαίο γεγονός και γιορταζόταν πανηγυρικά. Ο νέος μουσουλμάνος επιβεβαίωνε τη νέα του πίστη καταπιέζοντας τους ομοεθνείς του.
Το παιδομάζωμα: Το παιδομάζωμα στην αρχή γινόταν κάθε πέντε χρόνια και στρατολογούσαν το 1/5 των παιδιών. Αργότερα όμως γινόταν κάθε 4, 3, 2 και ένα χρόνια, ανάλογα με τις πολεμικές ανάγκες. Η λέξη «παιδομάζωμα» αναφέρεται για πρώτη φορά στα 1675 (Αμάντου, Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων, 1, σ. 90). Από τον φόρο αυτόν του «αίματος» απαλλάσσονταν ορισμένες περιοχές, όπως π.χ. τα Ιωάννινα. Η ηλικία των παιδιών έπρεπε να είναι 14-18 ή 15-20 ετών. Πολλοί Έλληνες, Βούλγαροι, Αλβανοί και άλλοι για να αποφεύγουν τον τρομερό αυτόν φόρο, αρραβώνιαζαν τα παιδιά τους και τα πάντρευαν σε πολύ μικρή ηλικία 8, 9 και 10 ετών.
Τα στρατολογημένα παιδιά τα έστελναν στην Κωνσταντινούπολη, όπου αναπαύονταν για δυο, τρεις μέρες. Μετά τα οδηγούσαν στην Ανατολή, τα παιδιά που είχαν στρατολογηθεί στη Ρούμελη και αντίθετα τα παιδιά της Ανατολής στη Ρούμελη, για να αποκλείσουν κάθε απόπειρα φυγής. Εκεί τα παρέδιδαν σε τιμαριούχους ή άλλους Τούρκους γεωργούς, οι οποίοι τα μεταχειρίζονταν σαν σκλάβους.
Οι ατζέμ Ογλάν (acem oglan): Τα παιδιά που ζούσαν σε σκληρό περιβάλλον τα αποκτήνωναν και προσαρμόζονταν γρήγορα. Μάθαιναν τη γλώσσα, τη νέα θρησκεία, τα ήθη και έθιμα. Μετά από δυο-τρία χρόνια μεταφέρονταν στην Κωνσταντινούπολη, όπου τους περίμενε καλύτερη ζωή. Εκεί ζούσαν σε ομάδες (μπουλούκια) 25-30 άντρες κάτω από τις διαταγές του μπουλούκπαση. Από τη στιγμή εκείνη ονομάζονταν ατζέμ ογλάν. Η νέα ζωή τους ήταν σκληρή, αλλά καλύτερη από την προηγούμενη. Οι ατζέμ ογλάν κάλυπταν τα κενά των γενιτσάρων. Γενίτσαροι γινόντουσαν μετά το 24ο έτος της ηλικίας τους. Παρόλη τη σκληρή δοκιμασία διατηρούσαν δυνατή την ανάμνηση της καταγωγής και της θρησκείας των πατέρων τους.
Οι ιτς ογλάν (ic oglan): Παράλληλα με τη στρατολογία παιδιών 14-18 και 15-20 ετών, γινόταν και μάζωμα παιδιών μικρότερης ηλικίας 6-10 ετών και προοριζόταν για την υπηρεσία του Σουλτάνου. Είναι οι λεγόμενοι ιτς ογλάν. Τα μικρά αυτά παιδιά που ξεχωρίζουν για την ομορφιά του προσώπου τους, την καλή σωματική διάπλαση και την εξυπνάδα, τα παρουσιάζουν στο Σουλτάνο, ο οποίος τα στέλνει στο μεγάλο σαράι στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί υπό την ηγεσία του capi aga, του αρχηγού των άσπρων ευνούχων και την καθοδήγηση Χοτζάδων, διδάσκονταν να είναι σιωπηλοί και ταπεινοί, γυμνάζονταν σκληρά, μάθαιναν ιππασία και ύστερα από 14 χρόνια σκληρής μαθητείας και δοκιμασίας, έχουν τις πρώτες ελευθερίες και συναναστρέφονται με όλους τους ανθρώπους του σαραγιού. Από τους νέους αυτούς εκλέγονται οι ανώτεροι αξιωματούχοι του κράτους και της αυλής, οι πασάδες, οι μπέηδες και άλλοι.
Οι συνέπειες του παιδομαζώματος: Η τελευταία στρατολογία παιδιών έγινε το έτος 1705 στη Νάουσα, αλλά κατέληξε σε ανταρσία των κατοίκων της. Εκείνα τα γεγονότα στη Νάουσα έθεσαν τέρμα στη θλιβερή αυτή ιστορία.
To μάζωμα μικρών παιδιών για τις τάξεις των ιτσογλάν εξακολούθησε ως τα μέσα του 18ου αιώνα (Βακαλόπουλος, Προβλήματα της ιστορίας του παιδομαζώματος, σ. 290-293). Μισό με ένα εκατομμύριο παιδιά χάθηκαν για τον χριστιανισμό με το Παιδομάζωμα. Για δύο αιώνες το παιδομάζωμα προκάλεσε σοβαρή αφαίμαξη του ελληνισμού για δύο περίπου αιώνες. Επίσης δημιούργησε μεγάλο κίνδυνο εκτουρκισμού, γιατί οι χριστιανοί κάτοικοι έβλεπαν μόνο δύο λύσεις ή να εξισλαμισθούν ή να προσπαθούσαν να κάνουν ότι εξισλαμίζονται και να μεταναστεύουν σε άλλα χριστιανικά κράτη.
Ο εκμουσουλμανισμός και ο εκτουρκισμός στις ελληνικές χώρες, ιδίως της Μικράς Ασίας, προχώρησε με γρήγορους ρυθμούς. Οι πόλεις της Μικράς Ασίας, κέντρα άλλοτε της βυζαντινής διοίκησης, σε αντίθεση με την ύπαιθρο, αφού σ’ αυτές υπάρχουν συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί, συνεχίζουν τη βυζαντινή παράδοση. Οι εξισλαμισμένοι χριστιανοί, ιδίως οι Έλληνες, έγιναν τα σπουδαιότερα στελέχη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, είτε ως ανώτεροι αξιωματούχοι του κράτους, στρατιωτικοί  και πολιτικοί, είτε ως πειθαρχημένοι στρατιώτες. Είναι αυτοί που έδωσαν τα τελευταία χτυπήματα εναντίον της βυζαντινής αυτοκρατορίας και απέβησαν οι αμείλικτοι διώκτες των ομοεθνών και ομοθρήσκων τους.

ΝΙΚΟΣ ΥΦΑΝΤΗΣ