Αποκαλυπτικά τα στοιχεία έρευνας του Ελεγκτικού Συνεδρίου

«Μάστιγα» οι απευθείας αναθέσεις σε νοσοκομεία και Αυτοδιοίκηση!

Μέσα σε μία διετία ανατέθηκαν συμβάσεις ύψους 4,5 δισ. ευρώ • Συνηθισμένη πρακτική και στην Ήπειρο

• Λόγους ευελιξίας επικαλούνται οι φορείς όμως δημιουργούνται «σκιές»…

• Διάφορα «εργαλεία» έχουν στη διάθεσή τους οι οργανισμοί του δημοσίου τομέα και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης προκειμένου να υλοποιήσουν έργα. Βασικότερο όλων είναι οι διαγωνισμοί για την ανάδειξη αναδόχων, από τους οποίους προκύπτουν εκπτώσεις.

Ωστόσο, τα τελευταία ειδικά χρόνια οι φορείς επιλέγουν τη διαδικασία των απευθείας αναθέσεων σπάζοντας τα έργα τους σε μικρότερα. Πρόκειται για πρακτική που ακολουθείται ευρέως και από ΟΤΑ της Ηπείρου όπως η Περιφέρεια και ο Δήμος Ιωαννιτών, η οποία παρέχει μεν ευελιξία, όμως από την άλλη δημιουργεί «σκιές». Το φαινόμενο της κατάχρησης των απευθείας αναθέσεων είναι πανελλαδικό όπως διαπίστωσε το Ελεγκτικό Συνέδριο, με το συνολικό ποσό τους να ανέρχεται σε πάνω από 4 δις ευρώ μέσα σε μία διετία. Είναι σαφές πως προκύπτει θέμα προστασίας του δημοσίου συμφέροντος, με το Ελεγκτικό σε έκθεσή του, που είδε το φως της δημοσιότητας, να απευθύνει συστάσεις στους οργανισμούς.  

Κατά κόρον στην Ήπειρο!

Μπορεί από το Ελεγκτικό Συνέδριο να μην διευκρινίζεται ποιο ήταν το δείγμα πάνω στο οποίο «πάτησε» η έρευνά του για τις απευθείας αναθέσεις, όμως είναι σαφές ότι αν λάμβανε υπόψη τις πρακτικές που ακολουθούν οι δημόσιοι και αυτοδιοικητικοί φορείς της Ηπείρου, πάλι στα ίδια πορίσματα θα κατέληγε. 

Οι απευθείας αναθέσεις αποτελούν συνηθισμένη πρακτική τόσο στην Περιφέρεια Ηπείρου, όσο και στον Δήμο Ιωαννιτών που τα τελευταία χρόνια προτιμούν, αντί των διαγωνισμών, να σπάνε έργα σε μικρότερα τμήματα και να τα αναθέτουν αυτόματα με το αιτιολογικό ότι δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Σε ορισμένες περιπτώσεις η αιτιολόγηση είναι βάσιμη, αν και με καλύτερη προετοιμασία θα μπορούσαν τα έργα να προωθούνται πιο έγκαιρα. Εξαιρούνται εδώ έκτακτες παρεμβάσεις. Σε άλλες περιπτώσεις, πάλι, η απευθείας ανάθεση δεν δικαιολογείται και εκεί είναι που προκύπτουν «σκιές» και υπόνοιες για εξυπηρετήσεις. 

Έβγαλαν… λαυράκι!

Έλεγχο σε 64 δημόσιους φορείς πραγματοποίησε το Ελεγκτικό Συνέδριο. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προέκυψαν, μόνο για τη διετία 2021 - 22 έγιναν 314.006 συμβάσεις με απευθείας ανάθεση ή με διαπραγμάτευση χωρίς προηγούμενη δημοσίευση προκήρυξης, με το κόστος να ανέρχεται σε σχεδόν 4,5 δισ. ευρώ.

Ειδικότερα, στα επτά νοσοκομεία και τις δύο ΥΠΕ που ελέγχθηκαν, διαπιστώθηκε ότι οι απευθείας αναθέσεις λόγω ποσού ή κατόπιν διαπραγμάτευσης είναι το βασικό εργαλείο που χρησιμοποιείται τόσο για τις προμήθειες όσο και για τις υπηρεσίες, καθώς το ποσοστό τους επί του συνόλου των αναθέσεων των ανωτέρω φορέων ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 84,32%. Αυτό το ποσοστό εκτοξεύεται στο 87,88% κατά μέσο όρο εάν συνυπολογισθούν και οι συμβάσεις ήσσονος αξίας στο ποσοστό των απευθείας αναθέσεων. 

Το πόρισμα του Ελεγκτικού 

Σε επτά βασικά σημεία εστιάζει το πόρισμα του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Καταρχήν, επισημαίνεται πως οι δημόσιοι φορείς δεν προγραμματίζουν εγκαίρως και ορθολογικά την κάλυψη των αναγκών τους και προσαρμόζουν τις ανάγκες τους στο όριο των απευθείας αναθέσεων καλύπτοντας τες αποσπασματικά και προβαίνοντας σε κατατμήσεις. Επίσης, δεν αιτιολογείται επαρκώς ο απρόβλεπτος και επείγων χαρακτήρας των αναγκών που καλύπτονται με προσφυγή στη διαδικασία με διαπραγμάτευση, ενώ σημαντικά περιθώρια ενίσχυσης υφίστανται στην ουσιαστική συμμετοχή των διοικητικών υπηρεσιών του φορέα κατά τη διαδικασία που προηγείται της τελικής απόφασης ώστε να μην δημιουργούνται υπόνοιες αυθαιρεσίας και αδιαφάνειας. Παράλληλα, επισημαίνεται πως σε πολλές περιπτώσεις δεν καθορίζεται με σαφήνεια το αντικείμενο της σύμβασης, ούτε προκύπτει ο τρόπος υπολογισμού της εκτιμώμενης δαπάνης και πως δεν παρέχονται εχέγγυα διαφάνειας ως προς την επιλογή του αναδόχου και τον καθορισμό του τιμήματος, ιδίως όταν διενεργούνται επανειλημμένες αναθέσεις στον ίδιο ανάδοχο. 

Το Ελεγκτικό διαπιστώνει ακόμα ότι το υψηλότερο ποσοστό απευθείας αναθέσεων παρατηρήθηκε στα νοσοκομεία, μικρό ποσοστό των συμβάσεων των οποίων ανατίθεται μέσω διαγωνιστικών διαδικασιών λόγω χρόνιων συστημικών αδυναμιών σε συνδυασμό με τις επιτακτικές ανάγκες προμήθειας φαρμάκων και λοιπών αναλωσίμων, ενώ οι δημόσιοι φορείς δεν διαθέτουν σύστημα αξιολόγησης των καταγγελιών και αξιοποίησης αυτών για τη βελτίωση της ακεραιότητας της διαδικασίας των απευθείας αναθέσεων.

Τι κάνουν οι ΟΤΑ

Ξεκάθαρα είναι τα πορίσματα του Ελεγκτικού για τους ΟΤΑ. Μεταξύ άλλων, παρατηρήθηκε ότι κατά τη διάρκεια του έτους λαμβάνουν χώρα αναμορφώσεις του προϋπολογισμού είτε με ένταξη το πρώτον στον προϋπολογισμό της σχετικής δαπάνης είτε με αναμόρφωση του προϋπολογισθέντος ποσού. Οι αναμορφώσεις γίνονται πολλές φορές στο επιτρεπόμενο από τον νόμο όριο των απευθείας αναθέσεων ή σε ποσό που ελάχιστα υπολείπεται του ορίου.

Συνήθης «περίπτωση κατάτμησης και καταχρηστικής εφαρμογής» των περί απευθείας αναθέσεων διατάξεων εντοπίστηκε στους Δήμους σχετικά με τις επισκευές και συντηρήσεις των οχημάτων τους, ενώ παρατηρείται επίσης ότι οι αναθέτουσες αρχές ταυτίζουν το «επείγον με το απρόβλεπτο». Εντοπίστηκαν και περιπτώσεις στις οποίες στάδια ακόμα και της απλοποιημένης διαδικασίας παραλείπονται. Για παράδειγμα, σε ορισμένους Δήμους διαπιστώθηκε ότι ο δήμαρχος μόνος του λαμβάνει τις αποφάσεις και ασκεί, ή και επεμβαίνει στην άσκηση των ουσιαστικών αρμοδιοτήτων των διοικητικών υπηρεσιών. 

Υπήρξαν δε περιπτώσεις όπως το φαινόμενο πολλών αναθέσεων με ομοειδές αντικείμενο  στον ίδιο ανάδοχο, το συνολικό ποσό των οποίων υπερβαίνει τις 300.000 ευρώ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παρακάμπτεται ο προσυμβατικός έλεγχος στον οποίο θα υπάγονταν η σύμβαση αν γινόταν ενιαία ανάθεση του συνόλου των εργασιών.

Οι συστάσεις 

Το Ελεγκτικό Συνέδριο προχωράει και σε συστάσεις προς τους δημόσιους οργανισμούς και τους ΟΤΑ, τονίζοντας, μεταξύ άλλων πως οφείλουν να παρακολουθούν συστηματικά τα αποθέματά τους και την εκτέλεση των τρεχουσών συμβάσεων ώστε να είναι σε θέση να γνωρίζουν τις πραγματικές ανάγκες τους και να προγραμματίζουν εγκαίρως την κάλυψή τους με την κατάλληλη διαδικασία. 

Αυτό, όπως επισημαίνει, μπορεί να γίνει με εγκατάσταση συστήματος καταγραφής των αναγκών τους αξιοποιώντας και τις δυνατότητες που πλέον παρέχονται από τα πληροφοριακά συστήματα. Παράλληλα, συστήνει για πάγιες, περιοδικές και επαναλαμβανόμενες συμβάσεις, να εξετασθεί η λύση του διαγωνισμού με ορίζοντα υλοποίησης πέραν του ενός οικονομικού έτους, των συστημάτων ηλεκτρονικών αγορών και της δυνατότητας σύναψης συμφωνιών - πλαίσιο. Εξάλλου, το Ελεγκτικό συστήνει η προκήρυξη των διαγωνισμών να γίνεται προ εύλογου χρονικού διαστήματος ανάλογα με τον μέσο όρο διάρκειας αντίστοιχων διαγωνισμών στο παρελθόν, ώστε να καταλείπεται ο αναγκαίος χρόνος για την ολοκλήρωσή τους και να ανατίθενται στο υπηρετούν προσωπικό διακριτά και συγκεκριμένα καθήκοντα κατά τρόπο ώστε να μην εμπλέκεται με όλα τα αντικείμενα εργασίας το ίδιο πρόσωπο. 

Τέλος, ζητάει από τους φορείς να καθορίζουν εκ των προτέρων σαφή και αντικειμενικά κριτήρια για την επιλογή του αναδόχου ανάλογα με τη φύση της σύμβασης και να αποδεικνύεται ότι η επιλογή έγινε βάσει των κριτηρίων αυτών.