Το αναπτυξιακό σχέδιο σε μια Ευρώπη σε αναδιάταξη
ΑΠΟΨΕΙΣ
Του ΣΤΑΥΡΟΥ ΧΡ. ΤΣΕΤΣΗ, Δρος ΕΜΠ
* Η νέα προγραμματική περίοδος της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη συνοχή (2014-2020), βρίσκει τη Γηραιά Ήπειρο σε καινοφανείς συνθήκες: Ύφεση –για τις δε περιμετρικές χώρες της ΟΝΕ, «τεκτονικές» ανακατατάξεις- με σαφή στροφή του γεωοικονομικού ενδιαφέροντος σε αναδυόμενες χώρες (BRICS) και ανάδειξη ενός καινούργιου, πολυπολικού κόσμου.
Οι ανακατατάξεις δεν είναι ανεξάρτητες από το αναπτυξιακό μέλλον της ΕΕ -αντίθετα- έχουν αντίκτυπο στο εύρος και το βάθος των τομεακών πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι οποίες από εντάξεως της χώρας στην κοινοτική οικογένεια, συνιστούν καθοριστικές συνισταμένες του αναπτυξιακού της προγραμματισμού. Ειδικότερα:
Ευρωπαϊκή Κοινή Πολιτική Μεταφορών
Το τοπίο των εναέριων μεταφορών, μετά την απελευθέρωση του τομέα, στο πλαίσιο της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής μεταφορών και την είσοδο νέων αερομεταφορών στην εγχώρια αγορά, αναδιατάχθηκε. Η αεροπορική σύνδεση κύριων, αλλά και (εποχιακά) μικρότερων αστικών κέντρων, με διεθνείς προορισμούς από τακτικούς και χαμηλού κόστους αερομεταφορείς, ακολούθησε σαφώς αυξητικές τάσεις, με ευεργετικά αποτελέσματα για τον καταναλωτή. Η πρόσφατη συμφωνία ωστόσο της Aegean Airlines με την Olympic Air, επανέφερε τις συνθήκες «της μιας εταιρείας», με κυρίαρχο θέση στο εσωτερικό.
Η είσοδος στην ελληνική αγορά υδροπλάνων, εναέριων ταξί, μικρότερων ιδιωτικών, θα αναβαθμίσει το όλο κλίμα.
Οι προοπτικές -με την απαλλαγή του τομέα από υπαρκτές αγκυλώσεις ενός άγονου προστατευτισμού και την ιδιωτικοποίηση περιφερειακών αερολιμένων- παραμένουν υψηλές. Με την προϋπόθεση ότι οι σχετικές αερολιμενικές υποδομές, εκσυγχρονιζόμενες στο σύνολό τους, θα ανταποκριθούν.
Στις θαλάσσιες μεταφορές, τα οφέλη της άρσης του προνομίου της ακτοπλοΐας (cabotage), ειδικότερα στον τομέα της κρουαζιέρας, είναι πλέον απτά, για τους επιλεγμένους παράκτιους / νησιωτικούς τουριστικούς προορισμούς. Τάση, η οποία προβλέπεται ότι θα είναι ανοδική. Οι λιμενικές υποδομές –και αυτές αντικείμενο προτεραιότητας στο πλαίσιο της τρέχουσας πολιτικής συνοχής- θα πρέπει να προκαταλάβουν τις εξελίξεις και όχι να αποτελούν αντικίνητρο.
Η δραματική υστέρηση στον τομέα των σιδηροδρόμων –υποδομές, οχήματα, οικονομική κατάσταση / διαχείριση- θα πρέπει να είναι στην κορυφή των στοχεύσεων. το ενδιαφέρον εισόδου στην αγορά κυρίων «συνομιλητών» διεθνώς, συνιστά, με προϋποθέσεις διασφάλισης του δημόσιου συμφέροντος, θετική εξέλιξη. Η εξυγίανση των δημοσιονομικών του φορέα και η εισαγωγή της καινοτομίας, αποτελούν επιπρόσθετους λόγους.
Η προώθηση από την ΕΕ της «πράσινης» κινητικότητας στα πολεοδομικά κέντρα, όσο και υπεραστικά, βρίσκει καίριους στόχους της –εξοικονόμηση ενέργειας, εξάλειψης του φαινομένου του θερμοκηπίου, εξορθολογισμού της οικονομίας, αποσυμφόρηση των μεγάλων συναθροίσεων- για την περίοδο 2014-2020, κατ’ εξοχήν πεδίο εφαρμογής. Οι βιώσιμες μετακινήσεις άλλωστε (μέσα, υποδομές, αλλαγή συμπεριφοράς, διοικητικές δομές) στηρίζονται ειδικότερα, από τους κανονισμούς των διαρθρωτικών ταμείων / Ταμείου Συνοχής.
(Νέα) ΚΑΠ ή ο πρωτογενής στο αναπτυξιακό προσκήνιο
Η διασφάλιση ενός υψηλού επιπέδου διαβίωσης για τους αγρότες και η ικανοποίηση των διατροφικών αναγκών για ποιοτικά καταναλωτικά προϊόντα / τρόφιμα, συνεχίζει να αποτελεί πάγιο στόχο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ).
Οι προβλεπόμενες άμεσες ενισχύσεις και τα κίνητρα εισαγωγής νέων αγροτών, εγγυώνται τη συγκράτηση και ανανέωση του ενεργού πληθυσμού του τομέα.
Ο άξονας στρατηγικής για την αναδιάρθρωση / ενίσχυση / βελτίωση του οικονομικού περιβάλλοντος και της επιχειρηματικότητας του πρωτογενή, με έμφαση στην ένταξη καινούργιου δυναμικού, αποτελεί μονόδρομο.
Η καινοτομία και η διάχυσή της στον παραγωγικό ιστό
Η Ερευνητική & Τεχνολογική πολιτική της Ε.Ε., συνιστά τον κρίσιμο παράγοντα, για την μετάβαση από ένα πεπερασμένο, στα όρια της κατάρρευσης, παραγωγικό μοντέλο, σ’ ένα αναδυόμενο οικονομικό αρχέτυπο -πυλώνας της αναπτυξιακής στρατηγικής για την «Ευρώπη, 2020»- βασισμένου στην τεχνολογική καινοτομία και στην οικονομία της γνώσης.
Οι κοινοτικές στοχεύσεις για την ενέργεια, συνάδουν με αυτούς της χώρας για ένα εξωστρεφή Σχέδιο, που αποσκοπεί στο να την καταστήσει κόμβο: ενεργειακό, τεχνολογικής καινοτομίας, (δια)μεταφορών και την ανάδειξη του πολιτιστικού δυναμικού της, την ενδυνάμωση της παραγωγής με έμφαση στον πρωτογενή, την ενίσχυση της ως κέντρου διεθνών τουριστικών ροών.
Οι ειδικοί στόχοι, είναι ωστόσο ευρύτεροι: ενθυλακώνουν τις κοινοτικές στοχεύσεις και στρατηγικές και πηγαίνουν, με βάση τα (δι)ευρωπαϊκά δίκτυα καινοτομίας, περαιτέρω, στο αναδυόμενο γεω-τεχνολογικό / διεθνές γίγνεσθαι.
Αναφορικά με την ευρωπαϊκή δράση στον πολιτισμό –η ανάδειξη του οποίου συνάδει εξαιρετικά με αυτόν του τουρισμού, σε σύγχρονη μορφή- με την δημιουργία / ολοκλήρωση / ανάδειξη οργανωμένων πολιτισμικών δομών, συνιστά το νέο στοίχημα: Αρχαιολογικά Πάρκα ή ευρύτεροι χώροι αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, ενοποίηση ιστορικών χώρων, ανάδειξη και προστασία ιστορικών οικισμών / ιστορικών κέντρων και τόπων. Τα επιτυχή παραδείγματα της Ενοποίησης των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας και η Νικόπολη, δείχνουν την κατεύθυνση.
Η ευρωπαϊκή πολιτική για το περιβάλλον, φυσικό και δομημένο, θέτει σταθερότυπα που βελτιώνουν αποφασιστικά την ποιότητα ζωής, στους τομείς που αφορούν την ατμόσφαιρα, τα απόβλητα, τα ύδατα και προωθεί μέτρα προστασίας ευαίσθητων οικοσυστημάτων στον εξωαστικό χώρο.
Οι ενέργειες για τον τουρισμό σε αειφόρο βάση της ΕΕ (πυλώνας της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Γαλάζια Ανάπτυξη) συνάδουν με τις εγχώριες αναπτυξιακές επιδιώξεις και δυνατότητες πολιτικής, αποτελώντας σχεδιαστική κατεύθυνση. Ιστορία, πολιτισμός, τέχνη, τοπίο, συγκροτούν τη μοναδικότητα της ελληνικής ιδιοσυστασίας της, διαχρονικά και τον πυρήνα συγκρότησης μιας πολιτικής για τον τουρισμό και την συμπλοκή του με τον πρωτογενή, τη μεταποίηση και τη (μη ποντοπόρο) ναυτιλία.
Οι παράγοντες περιφερειακής ανταγωνιστικότητας
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν τη συγκρότηση και υλοποίηση της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής, ο ενδιάμεσος και ζωτικός στόχος της αύξησης της ανταγωνιστικότητας των περιοχών παρέμβασης, σε σχέση με τις δυνατότητες κοινοτικής συγχρηματοδότησης, εστίασε στη δημιουργία/ βελτίωση: ενός αποτελεσματικού δικτύου μεταφορών και επικοινωνιών, ικανού εξειδικευμένου εργατικού και στελεχιακού δυναμικού, των δομών στήριξης ΜΜΕ, ερευνητικών / τεχνολογικών κέντρων και στη διάχυση της καινοτομίας στον ευρύτερο οικονομικό ιστό, της συνολικής ελκυστικότητας του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος, την πολιτισμική / κοινωνική ζωτικότητα. στους επί μέρους δηλαδή παραμέτρους που στοιχειοθετούν τη συνολική ανταγωνιστικότητα μιας περιοχής/ περιφέρειας.
Οι ανωτέρω ουσιαστικοί συντελεστές της ανάπτυξης, θεωρήθηκαν επί μακρόν προϋποθέσεις -από κοινού με το κόστος εργασίας, την πιστωτική πολιτική, αλλά και τη διαθεσιμότητα κατάλληλων εκτάσεων- ως τα προαπαιτούμενα προσέλκυσης / επέκτασης υφισταμένων / νέων επενδυτικών σχεδίων.
Από πλευράς θεωρητικής προσέγγισης της «νέας ανάπτυξης», οι άξονες μιας πολιτικής, υποστηρίχθηκε, ότι θα έπρεπε να επικεντρωθούν στην προώθηση της επιχειρηματικότητας, της καινοτομίας στη μεταφορά τεχνογνωσίας και στη σύνδεση με το διεθνές παραγωγικό περιβάλλον και Ε&Τ. βάσει μιας στρατηγικής, προσανατολισμένης στην αγορά και στην οικονομική επάρκεια και αποτελεσματικότητα. Μέσα επίτευξης, η παροχή υπηρεσιών στην παραγωγή / επιχείρηση, χωροταξικές πολιτικές, διαπεριφερειακή συνεργασία (Τσέτσης 1996, 2000, 2001).
Οι κύκλοι μεταξύ αρχέτυπου και εφαρμογής, είναι γεγονός, ότι σε επίπεδο μέτρων, «συναντήθηκαν». και σε τομείς όπως οι υποδομές, κυρίως οδικές, επετεύχθη σημαντική πρόοδος. Η χώρα απέκτησε ισχυρό πυρήνα τεχνικών και κοινωνικών υποδομών. Αλλά το έλλειμμα σε σχέση με την άμεση παραγωγή, πρωτίστως στον δευτερογενή, ο οποίος έφθινε σταθερά, η διόγκωση των υπηρεσιών και η υστέρηση του πρωτογενή, σε σχέση με τις εξαιρετικές του δυνατότητες, κατέστησαν την πρόοδο ισχνή και εξαιρετικά ευάλωτη, απέναντι στις σαρωτικές αλλαγές της παγκόσμιας οικονομίας.
Οι νέοι προσανατολισμοί
Είναι σαφής η βαθμιαία στροφή από τις υποδομές -η δημιουργία των οποίων θα βασίζεται περισσότερο σε συμπράξεις, με μεγαλύτερη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα- στην επιχειρηματικότητα, στη βάση:
• αντιστροφής του δυσμενούς οικονομικού κλίματος, σταθεροποίησης στη συνέχεια, με τελική στόχευση την εγκαθίδρυση ενός φιλόξενου κλίματος για επενδύσεις,
• στήριξης της υγιούς και εξωστρεφούς επιχειρηματικότητας, των διαδικασιών και των νέων επιχειρηματιών,
• δραστική ενδυνάμωση του πρωτογενή, σε σύγχρονο και αειφόρο δράση,
• αναστροφή τάσεων αποβιομηχανοποίησης / σταθεροποίηση / νέα ώθηση του δευτερογενή,
• δημιουργία ευνοϊκού κλίματος, ανάπτυξης του (υψηλού πρωτίστως) τριτογενή.
Το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων / απελευθέρωσης, σε ευρεία κλίμακα, για την κατασκευή και λειτουργία των υποδομών μεταφορών / τηλεπικοινωνιών / οι συμβάσεις παραχώρησης για τους οδικούς άξονες, στις τηλεπικοινωνίες και στην ενέργεια, συγκροτούν κρίσιμη συνισταμένη του αναδυόμενου αναπτυξιακού τοπίου της χώρας.
Αρχές και κατευθύνσεις της νέας πολιτικής συνοχής και «Ευρώπη 2020»
Η μεταρρυθμισμένη πολιτική συνοχής 2014-2020, συνολικού προϋπολογισμού 351,8 δις ευρώ, βασίζεται στην:
• επικέντρωση των συγχρηματοδοτούμενων παρεμβάσεων σε περιορισμένο αριθμό προτεραιοτήτων και στόχων –σαφών και ποσοτικοποιημένων- που εγγυώνται πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα, στις ασθενέστερες περιφέρειες.
• Ενίσχυση του ρόλου του ιδιωτικού τομέα. οι κανόνες διαχείρισης απλοποιούνται, το όλο σύστημα κινήτρων καθίσταται πιο ευέλικτο.
Οι πόροι της νέας πολιτικής συνοχής, εστιάζονται σε στενά συνδεδεμένες με την «Ευρωπαϊκή Στρατηγική 2020», δράσεις.
Υπογραμμίζεται ότι η στρατηγική «Ευρώπη 2020. Μία στρατηγική για ευφυή, βιώσιμη και ισόρροπη ανάπτυξη», θέτει τρεις αλληλοεξαρτώμενες, ενισχυμένες, προτεραιότητες [COM (2010) 2020fin., 3/3/2010]:
➢ «ευφυή» ανάπτυξη, ενδυναμώνοντας μία οικονομία βασισμένη στη γνώση και στην καινοτομία,
➢ βιώσιμη ανάπτυξη, προωθώντας μία ανάπτυξη με περισσότερη επάρκεια πηγών, πιο πράσινη και πιο αποτελεσματική,
➢ συνεκτική ανάπτυξη, τροφοδοτώντας μία οικονομία με υψηλή απασχόληση και διασφαλίζοντας την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή.
Γεω-οικονομικές ανακατατάξεις και χωρική (επαν)οργάνωση
Τα κριτήρια επιλεξιμότητας των ενισχύσεων στις 13 περιφέρειες της επικράτειας (19,7 δις ευρώ), που τις ανακατατάσσουν σε τρεις διαφορετικές αναπτυξιακές κατηγορίες –αντί μιας ενιαίας όπως προέβλεπαν έως το 2013, για ενίσχυση από τον στόχο 1, το κύριο δηλ. corpus των κοινοτικών επιχορηγήσεων (και) για υποδομές– δημιουργούν νέες χωροταξικές αναδιατάξεις.
Οι αβέβαιες προοπτικές μιας δραματικά φθίνουσας απασχόλησης, στην Αττική – η οποία οξύνεται από την μη επιλεξιμότητά της, από την νέα ευρωπαϊκή διαρθρωτική πολιτική στις περιοχές του στόχου 1- εντείνει υφιστάμενες τάσεις αποκέντρωσης του ενεργού πληθυσμού, (και) προς τις επιδοτούμενες περιοχές της χώρας.
Εξέλιξη η οποία σε συνδυασμό με το ενδιαφέρον για το πρωτογενή και την νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική, δημιουργούν βάσιμες προϋποθέσεις επαν-οργάνωσης της μεταβαλλόμενης δομής του χώρου της επικράτειας, σε ισόρροπη βάση.
Η επώδυνη συγκυρία μεσοπρόθεσμα, δημιουργεί χωροταξικές εξελίξεις και όρους εξισορρόπησης.
Δομικό εργαλείο αναδιάρθρωσης του χώρου και συστατικό στοιχείο της νέας αναπτυξιακής γεωγραφίας -αποτελεί η μεταρρύθμιση του πλαισίου των χωρικών ρυθμίσεων, ουσιαστική και όχι λεκτική- ως πυρήνας μιας νέας πολιτικής για την βιώσιμη εδαφική άρθρωση της χώρας.
Για την επίτευξη του πάγιου -πλην μετέωρου- αυτού στόχου της αειφόρου χωροταξίας, θα πρέπει να συντείνει το σύνολο των επιμέρους κοινοτικών/ εθνικών πολιτικών: διαρθρωτικής, μεταφορών, αγροτική περιβάλλοντος, ενέργειας, τουρισμού, πολιτισμού, Ε&Τ, για να αναφερθούν οι χαρακτηριστικότερες.
Σχεδιαστικοί αναπροσανατολισμοί και υπερβάσεις
Η ολοκλήρωση της διαθρωτικής δέσμης 2014-2020, θα σηματοδοτήσει το τέλος μιας περιόδου, βασισμένης στην επιδοτούμενη ανάπτυξη και η χώρα είναι υποχρεωμένη να κινηθεί σε ένα εξαιρετικά ανταγωνιστικό περιβάλλον. Πρόβλεψη, η οποία θα πρέπει να διατρέχει το σύνολο των παρεμβάσεων. Οι ίδιες δυνάμεις, οι συνεργασίες και οι συμπράξεις δημοσίου / ιδιωτικού για τη δημιουργία συνεργειών, οφείλουν να συγκροτήσουν τη νέα -ουσιαστική στην πράξη-, αξιωματική της αρχή.
Στη βάση της διασφάλισης της κρίσιμης αλληλουχίας, στόχευση –στρατηγική- μέτρα – έργα, η οποία εγγυάται και τις κύριες στρατηγικές της επιδιώξεις.
Η χώρα δεν έχει την πολυτέλεια για ένα (ακόμη) Σχέδιο, προϊόν γραφειοκρατίας, άνευρο, προς ικανοποίηση ανερμάτιστων, εκτός προγραμματικών επιδιώξεων -τοπικών αιτημάτων ενός στρεβλού, πελατειακού συστήματος, της κεντρικής και τοπικής πολιτικής- με τον μανδύα της επίκλησης της αρχής επικουρικότητας.
Οι μοναδικές διαχρονικά επιδόσεις της σε εξωστρεφείς τομείς, σε ένα ανοιχτό οικονομικό περιβάλλον, όπως η ναυτιλία, δείχνουν τον δρόμο. Με κύριο χαρακτηριστικό την ανταγωνιστικότητα της. Και εδώ έγκειται και η ευθύνη των αρμοδίων οργάνων της ΕΕ.
Το ερώτημα ασφαλώς παραμένει: Μπορεί το υπάρχον πολιτικό / διοικητικό προσωπικό -που διαχειρίστηκε και κυρίως, που είχε την ευθύνη των κύριων αναπτυξιακών επιλογών της χώρας τις τελευταίες δεκαετίες- να ανταπεξέλθει στο βάρος των νέων προκλήσεων;
* Προδημοσίευση από το βιβλίο «Γεωστρατηγική Χωροταξία σε μία Ευρώπη σε μεταλλαγή», που θα εκδοθεί εντός του τρέχοντο έτους.
