Ποιος είναι ο ένοικος στον τύμβο της Αμφίπολης;
ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ
Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΓΚΟΓΚΑ
* Με τον τίτλο «Η δικιά μας Ιστορία» ο καθηγητής Θ. Βερέμης γράφει σε πρόσφατο άρθρο του στην «Καθημερινή» ότι «το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης για τους ταλαιπωρημένους νεοέλληνες… είναι μια φυγή στο θαυμαστό τους παρελθόν, όσο διαρκεί η μαγεία του αινίγματος και συζητούν για την ταυτότητα του ενταφιασμένου λες και είναι χαμένος συγγενής τους».
Από επίσημη ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού πληροφορηθήκαμε ότι «ο τάφος είναι κατασκεύασμα του αρχιτέκτονα του Μ. Αλεξάνδρου Δεινοκράτη, που τοποθετείται χρονικά ανάμεσα στο 325 και 300 π.Χ.». Ερευνώντας την περίοδο αυτή εντοπίζονται τα παρακάτω επιφανή πρόσωπα, των οποίων δεν έχει βρεθεί ο τάφος και ίσως θα μπορούσαν να είναι ένοικοι του υπέροχου μνημείου της Αμφίπολης:
1. ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΑΣ (324. π.χ.). Ήταν σχεδόν ισάξιος του Μ. Αλεξάνδρου, έμπιστος παιδικός του φίλος, υψηλόβαθμος Στρατηγός. Πεθαίνει στα Εκβάτανα και η νεκρική του τελετή έγινε στη Βαβυλώνα. Θα δικαιολογούνταν η ταφή του πίσω στη Μακεδονία και με παραγγελία του Μ. Αλεξάνδρου να δημιουργηθεί τύμβος για τον έμπιστο σύντροφό του. Βάση του Ελληνικού στόλου ήταν η Αμφίπολη και ο Λέων παραπέμπει σε μεγάλο στρατηγό. Επομένως, δικαιολογείται η εκδοχή να είναι ο Ηφαιστίωνας ένοικος στον τύμβο Καστά. Όμως, ο θάνατός του στη Βαβυλώνα και η σιωπή των αρχαίων πηγών για μεταφορά του νεκρού συνηγορούν για το αντίθετο.
2. ΠΕΡΔΙΚΑΣ (320 π. χ. – Αντιβασιλεύς). Ήταν βασικός συνεργάτης του Μ. Αλεξάνδρου και γι’ αυτό ο Μ. Αλεξανδρος του αφήνει το βασιλικό δαχτυλίδι της διαδοχής, όπως μας πληροφορεί ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (ΙΖ 117), «επειδή το ζην απέγνω, περιελόμενος τον δακτύλιον έδωκε Περδίκα». Ο Περδίκας πέθανε στην Αίγυπτο. Δολοφονήθηκε στη σκηνή του στο Πηλούσιο του Νείλου από την αντίπαλη παράταξη (Πτολεμαίο – Σέλευκο), που είχαν υπό τον έλεγχό τους τη Μακεδονία και έτσι ήταν αδύνατη η μεταφορά και η ταφή του από την οικογένειά του σε ένα τόσο μεγαλοπρεπή μνημείο.
3. ΑΝΤΙΠΑΤΡΟΣ (319 π.χ. - Αντιβασιλεύς). Μετά τη δολοφονία του Περδίκα αναλαμβάνει την αντιβασιλεία του κράτους και μάλιστα παντρεύεται τη γυναίκα του Μ. Αλεξάνρου και παίρνει υπό την προστασία του το γιο του Μ. Αλεξάνδρου, Αλέξανδρο Δ’, τριών χρονών τότε. Όσο ο Αλέξανδρος έλειπε στην Ανατολή ήταν διαχειριστής του ταμείου της Μακεδονίας και των ορυχείων του Παγγαίου. Ήταν πατέρας του μελλοντικού βασιλιά Κάσσανδρου και ορκισμένος εχθρός της Ολυμπιάδας και του βασιλιά Φίλιππου. Παρά ταύτα, το λιοντάρι παραπέμπει σε πολεμιστή μεγαλύτερου βεληνεκούς.
4 . ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ (316 π.χ. - Μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Βασίλισσα). Ο τάφος είναι αντάξιος στην κόρη αυτή, σύζυγο και μητέρα βασιλιάδων και τι βασιλιάδων, του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου… Η γυναίκα αυτή, ως γνωστόν, δολοφονήθηκε από τον Κάσσανδρο με λιθοβολισμό (Παυσανίας Θ, 7,2 και το πτώμα της παρέμεινε άταφο). Άρα, αποκλείεται να επέτρεπε ο Κάσσανδρος τέτοια τιμή στην Ολυμπιάδα και να χτισθεί τύμβος ή να ταφεί σε τέτοιο κενοτάφιο.
5. ΡΩΞΑΝΗ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Δ’ (311 π.χ. - Βασίλισσα – Βασιλεύς, γυναίκα και γιος του Μ. Αλεξάνδρου). Και οι δύο πεθαίνουν στη Μακεδονία. Δολοφονούνται στην Αμφίπολη από τον Κάσσανδρο. Ο Αλέξανδρος ο Δ’, όταν πεθαίνει ο πατέρας του στη Βαβυλώνα το 323 π.χ. δεν είχε γεννηθεί ακόμα. Η Ρωξάνη τον γέννησε μετά από 8 μήνες. Είχε όμως αποφασισθεί ότι, αν γεννηθεί αρσενικό, αυτός θα είναι ο διάδοχος του μακεδονικού θρόνου ( Ιουστίνος ΥΙΙΙ, 4, 3.). Η νεαρή μητέρα -η Ρωξάνη- μαζί με το γιό της τίθενται υπό την προστασία της γιαγιάς τους, της Ολυμπιάδας, η οποία για να τους ασφαλίσει περισσότερο, τους στέλνει στην πατρίδα της, την Ήπειρο.
Επιστρέφοντας η οικογένεια στην Μακεδονία το 316 π.χ., μετά τη δολοφονία της Ολυμπιάδας, η Ρωξάνη και ο Αλέξανδρος ο Δ’, μόλις 7 χρονών φυλακίζονται από τον Κάσσανδρο στην Αμφίπολη. Γράφει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (ΙΘ.11,9): «Την μεν Ρωξάνην μετά του παιδός εις φυλακήν παρέδωσεν…». Μετά λίγα χρόνια δολοφονούνται με εντολή του Κάσσανδρου.
6. ΒΑΡΣΙΝΗ - ΗΡΑΚΛΗΣ (309 π.χ.). Η πρώτη ήταν Περσίδα πριγκίπισσα και ο δεύτερος, ο Ηρακλής, που ήταν τότε 21 χρόνων, ήταν νόθος γιος του Μ. Αλεξάνδρου. Και αυτοί δολοφονήθηκαν με στραγγαλισμό σε δείπνο από τον Κάσσανδρο, στα σύνορα Μακεδονίας – Ηπείρου (Παυσανίας Θ, 7). Επομένως, αποκλείεται να επέτρεψε ο Κάσσανδρος τέτοια τιμή σε μια ξένη Πριγκίπισσα και το νόθο γιο του Μ. Αλέξανδρου.
7. ΑΝΤΙΓΟΝΟΣ (301 π.χ. – Βασιλιάς). Γενναίος στρατηγός, αλλά προκάλεσε το συνασπισμό όλων των άλλων βασιλιάδων εναντίον του, με αποτέλεσμα το θάνατό του στη Μ. Ασία σε μάχη με το Σέλευκο. Ήταν πατέρας του Δημήτριου του Πολιορκητή, που βασίλεψε στη Μακεδονία το 294 π.χ., μετά το θάνατο του Κάσσανδρου. Ο θάνατος όμως του Αντίγονου σε εποχή που η Αμφίπολη βρίσκεται σε εχθρικά χέρια και ο τόπος θανάτου του δε συνηγορούν να είναι ο νεκρός Αντίγονος στον τύμβο Καστά, αν και είχε αριστοκρατική καταγωγή και ήταν πάρα πολύ πλούσιος.
8. ΚΑΣΣΑΝΔΡΟΣ (297 π.χ. - Βασιλιάς της Μακεδονίας). Είχε τόση φιλοδοξία να ξεπεράσει και τον Αλέξανδρο καθώς και τα μέσα να κατασκευάσει ένα τέτοιο μνημείο. Είδαμε παραπάνω ότι ήταν υπεύθυνος για το θάνατο της μητέρας του Μ. Αλεξάνδρου, της συζύγου του και των δύο παιδιών του (του αναγνωρισμένου και νόθου). Η μεγαλοπρέπεια και το μέγεθος του τάφου συνηγορούν υπέρ αυτού, αφού είχε και τα κονδύλια να κατασκευάσει ένα τέτοιο μνημείο. Όμως, πέθανε στην Πέλλα από μια πολύ δυσάρεστη ασθένεια (Πάπυρος Οξύρυγχου ΥΙΙ αρ. 2082). Δεν είχε ουσιαστική σχέση με την Αμφίπολη και τα παιδιά του βρέθηκαν σε έριδες για τη διαδοχή. Στην ένταση των αντεγκλήσεων έφθασαν να δολοφονήσουν τη ίδια τη μάνα τους, τη Θεσσαλονίκη, τελευταία συγγενή του μεγάλου βασιλιά των Μακεδόνων. Αποκλείεται να βρήκαν χρόνο να κατασκευάσουν ένα τέτοιο μνημείο για τον πατέρα τους.
9. ΝΕΑΡΧΟΣ (301 π.χ.). Ο Νέαρχος ήταν από τη Λατώ του Λασιθίου. Ο πατέρας του ήταν ο προσωπικός γιατρός του Αμύντα και του Φιλίππου. Υπήρξε διοικητής του στόλου του Μ. Αλεξάνδρου και από τους στενότερους παιδικούς του φίλους. Πιθανός θάνατός του στη μάχη της Ιψούς. Δεν αποκλείεται και επιστροφή του στην Αμφίπολη. Αυτός είχε την παιδεία και τα χρήματα να κατασκευάσει τον τύμβο και το τεράστιο λιοντάρι συμβολίζει πολεμιστή τέτοιου βεληνεκούς. Όμως ο τύμβος πρέπει να είχε κατασκευαστεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Κασσάνδρου που είχε εχθρική διάθεση προς το Νέαρχο. Μάλιστα, ο ίδιος ο Κάσσανδρος του είχε σκοτώσει την πεθερά του, την Αρσινόη και τον κουνιάδο του που ήταν παιδί του Μ. Αλεξάνδρου, τον Ηρακλή. Άρα αποκλείεται στη βασιλεία του Κασσάνδρου να στήθηκε τέτοιος τύμβος για τον Νέαρχο. Εκτός και αν στήθηκε λίγο μεταγενέστερα από τον Κάσσανδρο.
***
Ποιος είναι λοιπόν ο ένοικος ή οι ένοικοι του τύμβου Καστά της Αμφίπολης; Aυτό θα μας το πουν οι αρχαιολόγοι που ασχολούνται με την ανασκαφή του και την οποία ανασκαφή παρακολουθούν κάθε μέρα με πολύ ενδιαφέρον και συγκίνηση όλοι σχεδόν οι Έλληνες…
