Η αναβάθμιση του αστικού χώρου στη νέα πολιτική συνοχής...

 ➤  Του ΣΤΑΥΡΟΥ ΧΡ. ΤΣΕΤΣΗ, Δρος ΕΜΠ

 Ο αστικός  χώρος, σε καθοριστικές συνισταμένες που τον στοιχειοθετούν, αποτέλεσε από συγκρότησης της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής, στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 -αλλά και άλλων τομεακών δράσεων της, όπως το περιβάλλον και οι μεταφορές- αντικείμενο πολλαπλών επεμβάσεων, σε κρίσιμους παραμέτρους που συνθέτουν μία στρατηγική πολεοδομικής αναβάθμισης και χωρικής ανάπτυξης.
Από τις ad hoc παρεμβάσεις για την υλοποίηση τεχνικών και κοινωνικών υποδομών, οι (τότε) Ευρωπαϊκές Κοινότητες, προχώρησαν σταδιακά, σε πιο ολοκληρωμένες δράσεις βελτίωσης

των συνθηκών του ευρωπαϊκού αστικού περιβάλλοντος, που αφορούν σε αστικές υποδομές, ποιότητα υδάτων και αέρα, κινητικότητα στις πόλεις, δομές στήριξης Έρευνας & Τεχνολογίας, προστασία και ανάδειξη της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.
Από τις συγκροτημένες προτάσεις για το αστικό περιβάλλον του 1990, πέρασε στις πρωτοβουλίες Urban και στις πολιτικές «για μία ολοκληρωμένη πολιτική βιώσιμης κινητικότητας» στις ευρωπαϊκές πόλεις το 2007.
Η τρέχουσα πολιτική συνοχής 2014-2020, προσφέρει για τις επιλέξιμες περιοχές, νέες δυνατότητες πολεοδομικής αναβάθμισης, σε βασικές παραμέτρους που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής στα αστικά κέντρα.
Με τη Συνθήκη της Λισσαβόνας, η εδαφική Συνοχή καθίσταται πλέον, ένας νέος και σημαντικός στόχος της ΕΕ. Εξέλιξη, η οποία αντανακλάται και στις κατευθύνσεις και τους κανονισμούς της νέας πολιτικής της για τη Συνοχή 2014-2020.
Η τελευταία, ευθυγραμμίζεται πλήρως με τους στόχους «Ευρώπη 2020 – Στρατηγική για ευφυή, βιώσιμη και συνεκτική ανάπτυξη» [COM (2010)2020], η οποία ενισχύει την:
*  «ευφυή» ανάπτυξη με προτεραιότητα στην καινοτομία και τη γνώση,
*  αειφόρο ανάπτυξη με περισσότερη επάρκεια πηγών πιο πράσινη πιο αποτελεσματική,
*  συνεκτική ανάπτυξη, με υψηλή απασχόληση που διασφαλίζει την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή.
Προτεραιότητες, οι οποίες εξυπηρετούνται και από τη θεματική συγκέντρωση στις προωθούμενες επενδύσεις στη βιώσιμη κινητικότητα, στην προστασία του περιβάλλοντος, στη στροφή στην οικονομία χαμηλού άνθρακα.
Η Ένωση, λαμβάνοντας υπόψη το ρόλο και τη βαρύτητα των αστικών κέντρων στην επίτευξη των επιδιώξεών της για την ευρωπαϊκή οικονομική, κοινωνική ευημερία και πρόοδό της, -όπως αυτές αποτυπώνονται στην προαναφερθείσα στρατηγική «Ευρώπη 2020»- ενδυνάμωσε τις σχετικές δράσεις της για την αστική ανάπτυξη. Έως τουλάχιστον 5% των πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης, θα κατευθυνθεί για κάθε χώρα μέλος για δράσεις ολοκληρωμένης και βιώσιμης αστικής ανάπτυξης, βάσει ειδικών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων.
Οι συνολικές παρεμβάσεις μέσω των ολοκληρωμένων εδαφικών επενδύσεων, οι αστικές καινοτομίες, ο «διάλογος» μεταξύ ευρωπαϊκών πόλεων, η ενίσχυση των δικτύων πόλεων, η εκτεταμένη χρήση των νέων χρηματοοικονομικών εργαλείων, η διαχείριση, αποτελούν τους άξονες της νέας προσέγγισης για τον αστικό χώρο της Πολικής Συνοχής 2014-2020.

Οι καινοτομίες της νέας περιόδου
Οι αστικές παρεμβάσεις της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου 2007-2013, προέβλεπαν την επιλογή μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης. Στην τρέχουσα διαρθρωτική πολιτική 2014-2020, σύμφωνα με την Επιτροπή, η αστική πολιτική θα πραγματοποιηθεί με κατάλληλες στρατηγικές που συγκροτούν συνολικές ενέργειες. Το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Ταμείο συμμετέχει σ’ αυτές τις στρατηγικές. Η εισαγωγή του θεσμού της Ολοκληρωμένης Εδαφικής Επένδυσης (ΟΕΕ), επιτρέπει -με ένα «ορθό μείγμα» επενδύσεων- την υλοποίηση Επιχειρησιακών Προγραμμάτων με εγκάρσιο τρόπο.
Σύμφωνα με τους κανονισμούς, δίδεται η δυνατότητα στις ευρωπαϊκές πόλεις να υλοποιήσουν πλήρως, ολοκληρωμένες στρατηγικές, που συνδυάζουν πόρους διαφορετικών αξόνων προτεραιοτήτων και Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. Συνδυασμού δηλαδή ενεργειών πολεοδομικού χαρακτήρα (συν)χρηματοδοτούμενων από τα ΕΤΠΑ, ΕΚΤ και ΤΑ, σε επίπεδο προγράμματος ή λειτουργίας. Τα κράτη μέλη καθορίζουν τις αστικές περιοχές -από την κλίμακα της γειτονιάς, έως αυτή της μητροπολιτικής περιοχής και του περιαστικού χώρου- επιλέξιμες για χρηματοδότηση με ολοκληρωμένες δράσεις.
Οι χώρες μέλη, διαμορφώνουν τις εταιρικές σχέσεις μεταξύ αρμοδίων περιφερειακών / τοπικών αρχών, ορίζουν τις πόλεις παρέμβασης μέσω ολοκληρωμένης βιώσιμης αστικής ανάπτυξης -με 5% τουλάχιστον των διατιθέμενων πόρων ΕΤΠΑ για αυτές.

Ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων
Ενισχύεται επίσης, ως επιμέρους εργαλείο, η ανάπτυξη με πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων, συμπληρωματικά με τα άλλα αναπτυξιακά μέσα. Κινητοποιούνται κατ’ αυτόν τον τρόπο και εμπλέκονται τοπικές κοινότητες και οργανώσεις, για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020».
Ακολουθείται κατά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μία ενιαία μεθοδολογία, η οποία:
• επικεντρώνεται σε επιμέρους υπό-περιφερειακές περιοχές,
• αναπτύσσεται με πρωτοβουλία κοινοτήτων, από ομάδες τοπικής δράσης,
• υλοποιείται μέσω ολοκληρωμένων και πολυτομεακών στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης ανά περιοχή, βάσει τοπικών αναγκών,
• περιλαμβάνει καινοτόμα χαρακτηριστικά σε τοπικό πλαίσιο, δικτύωση και συνεργασία.
Η μεθοδολογία επιτρέπει συνεκτική και ολοκληρωμένη χρήση όλων των Ταμείων.

Τα Ταμεία
Η συνεισφορά κάθε Ταμείου στην αστική ανάπτυξη, είναι πολύπλευρη -όπως άλλωστε και οι συνιστώσες που στοιχειοθετούν το αστικό φαινόμενο. Θα μπορούσε ωστόσο να αναφερθούν τα παρακάτω:
Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), μεταξύ των άλλων δράσεων/ ενεργειών / μέτρων / έργων, που αφορούν άμεσα στην αναβάθμιση του αστικού χώρου, συγχρηματοδοτεί την / τις:
*  ενίσχυση έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας. Ειδικότερα για δομές στήριξης Ε&Τ&Α και επιχειρηματικών επενδύσεων έρευνας και καινοτομίας,
* προστασία, προαγωγή και ανάπτυξη της πολιτιστικής κληρονομιάς,
*  προστασία της βιοποικιλότητας, εδαφική προστασία  και προαγωγή υπηρεσιών σχετικών με το οικοσύστημα, συμπεριλαμβανομένων του δικτύου NATURA 2000 και των «πράσινων» υποδομών,
*  δράσεις για ην προστασία του αστικού περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένων της αναζωογόνησης υποβαθμισμένων βιομηχανικών εκτάσεων και της μείωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης,
*  προαγωγή βιώσιμων μεταφορών και άρση εμποδίων σε βασικές υποδομές δικτύων, ειδικότερα: την στήριξη ενός πολυτροπικού ενιαίου χώρου μεταφορών, ενίσχυση της περιφερειακής κινητικότητας μέσω της σύνδεσης δευτερευόντων και πρωτευόντων κόμβων στην υποδομή ΔΕΔ-Μ, τις αειφόρες μετακινήσεις,
*  τοπικές πρωτοβουλίες ανάπτυξης και ενίσχυσης μηχανισμού που παρέχουν υπηρεσίες σε επίπεδο γειτονιάς, για τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης.
Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων του για προώθηση της κοινωνικής ένταξης και καταπολέμησης της φτώχειας, στηρίζει στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης, καθοδηγούμενες από κοινότητες.

Το Ταμείο Συνοχής
Το Ταμείο Συνοχής συνεχίζει να στηρίζει και στη καινούργια περίοδο, επενδύσεις για το περιβάλλον -συμπεριλαμβανομένων αυτών που αφορούν στη βιώσιμη ανάπτυξη,  στην ενέργεια και παρουσιάζουν περιβαλλοντικά οφέλη- και τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών, βασικών παραμέτρων μιας πολιτικής για τον αστικό χώρο.
Ειδικότερα, ενισχύει προτεραιότητες επενδύσεων και στρατηγικών:
*  για χαμηλές εκπομπές άνθρακα στις αστικές περιοχές,
*  για την προστασία και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας (και) μέσω πράσινων υποδομών,
*  για τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος, μεταξύ άλλων με την αναζωογόνηση των βιομηχανικών περιοχών και τη μείωση της ρύπανσης του αέρα,
*  για την ανάπτυξη ενός πολυτροπικού ενιαίου χώρου μεταφορών, επενδύοντας στα ΔΔΜ,
*  για την ανάπτυξη φιλικών προς το περιβάλλον συστημάτων, μεταφορών με χαμηλές εκπομπές άνθρακα, με την προαγωγή της βιώσιμης αστικής κινητικότητας,
*  για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων υψηλής ποιότητας και διαλειτουργικών σιδηροδρομικών συστημάτων.
Η αστική διάσταση της τρέχουσας διαρθρωτικής πολιτικής 2014-2020, ενισχύει τη θεματική συγκέντρωση σε ένα περιορισμένο αριθμό στόχων, προωθώντας στρατηγικές χαμηλού άνθρακα σε αστικές περιοχές, βελτιώνοντας το αστικό περιβάλλον, προωθώντας τη βιώσιμη αστική κινητικότητα, αναζωογονώντας υποβαθμισμένες αστικές περιοχές.
Προσφέρει σημαντικές δυνατότητες ενίσχυσης μιας συγκροτημένης πολεοδομικής στρατηγικής, στα επιλεγέντα αστικά κέντρα. Με τρόπο σαφώς πιο συνεκτικό και ολοκληρωμένο εκ των πραγμάτων με μεγαλύτερες προοπτικές αποδοτικότητας.
Ασφαλώς η δύναμη της πρωτοβουλίας και η ευθύνη ανάληψης των σχεδίων περνάει από τις Βρυξέλλες, στις χώρες / περιφέρειες / τοπικών αυτοδιοικήσεων, αλλά και των κοινωνικών ομάδων σε τοπικό επίπεδο.