Η ορθή παιδεία μονόδρομος για ικανούς άρχοντες και αρχόμενους!

 ➤  Γράφει ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΤΣΟΥΡΗΣ, Καθηγητής Φιλολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

  Είναι συχνό το φαινόμενο στην ελληνική πολιτική πραγματικότητα η Βουλή, η οποία ασκεί τη νομοθετική εξουσία, να είναι ουραγός της εκτελεστικής εξουσίας και ως εκ τούτου να νομοθετεί κατ’ εντολήν αυτής, με τέτοιον μάλιστα τρόπο, ώστε να καταργείται ουσιαστικά η διάκριση των εξουσιών. Συχνό, επίσης, το φαινόμενο να ψηφίζονται νόμοι που δεν εφαρμόζονται ή νόμοι που αποσκοπούν στην εξυπηρέτηση μεμονωμένων, φωτογραφικών όπως συνηθίζουμε να λέμε, περιπτώσεων. Ωστόσο, ο νομοθέτης θα πρέπει να νομοθετεί αποβλέποντας στη μεγίστη αρετή, δηλαδή την τέλεια δικαιοσύνη, και βέβαια στην αρετή ως σύνολο και όχι σε μόρια αυτής, και, επιπλέον, στην εξυπηρέτηση του κοινού συμφέροντος και όχι του συμφέροντος ενός ατόμου ή μιας κοινωνικής ομάδας.
Αυτά, βέβαια, προϋποθέτουν ότι τόσο οι ασκούντες την εκτελεστική όσο και την νομοθετική εξουσία έχουν την ορθή παιδεία, την ελευθερία και την ευθύνη, να αποφασίζουν με βάση «τὴν πᾶσαν ἀρετὴν», την τέλεια κατά το δυνατόν δικαιοσύνη, ώστε να εξυπηρετείται το καλώς νοούμενο συμφέρον του λαού, το οποίο δεν είναι μόνο η οικονομική ευημερία, αλλά το εὖ ζῆν.
Ο νομοθέτης πρέπει, επίσης, να έχει διορατικότητα, ώστε οι νόμοι να έχουν γενική ισχύ και διάρκεια και να μη δημιουργείται συνεχώς η ανάγκη, λόγω της παρουσίας εκάστοτε νέων περιπτώσεων, για τροποποίηση ή κατάργηση των προηγούμενων νόμων. Η συνεχής αλλαγή της νομοθεσίας δεν είναι ίδιον ενός ευνομουμένου κράτους. Η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η αλήθεια, η ομοψυχία, η ευνομία, το εὖ ζῆν, αυτοί πρέπει να είναι οι πρωταρχικοί στόχοι των νομοθετών.
Τα δυο ερωτήματα - προβληματισμοί που έθεσε ο Πλάτων έχουν, συνεπώς, διαχρονική ισχύ και οφείλουν όσοι επιθυμούν να ασκήσουν την εξουσία, να δώσουν πρωτίστως απαντήσεις σε αυτά: πρώτον, πώς θα μπορούσε ένα κράτος να κυβερνηθεί άριστα και δεύτερον, πώς θα μπορούσε ο κάθε πολίτης να οργανώσει και να περάσει την ζωή του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ώστε να επιτύχει το εὖ ζῆν.
Η πραγματικότητα, βέβαια, είναι, όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πλάτων, ότι «ουδεμία ανθρώπινη φύση είναι ικανή ασκώντας την εξουσία με απόλυτο τρόπο να μη γεμίσει με αλαζονεία και αδικία» και ακόμη ότι «σε όσες πόλεις δεν ασκεί την εξουσία κάποιος θεός, αλλά κάποιος θνητός, δεν είναι δυνατή η αποφυχή των κακών και των δεινών».
Για να αποφευχθούν κατά το δυνατόν αυτά, επομένως, είναι ανάγκη η διοίκηση και η εξουσία να  περιέλθει σε ανθρώπους, στους οποίους ενυπάρχει –όσο ενυπάρχει– το στοιχείο της αθανασίας, και να υποταχθεί η ιδιωτική και η δημόσια ζωή σε αυτό. Τα στοιχεία που συναποτελούν αυτό το «υλικό της αθανασίας» στις ψυχές μας είναι κατά κύριο λόγο η σοφία, η φιλανθρωπία, η ειρήνη και η ομοψυχία, η αιδώς, η σωφροσύνη,  η δικαιοσύνη, και γενικότερα η ευνομία.
Χωρίς, ωστόσο, ορθή παιδεία είναι αδύνατη η ανάδειξη αυτού του «θεϊκού αθάνατου στοιχείου» που ενυπάρχει στις ψυχές μας. Συνεπώς, άρχοντες χωρίς ουσιαστική παιδεία, χωρίς φιλοσοφική ενόραση, χωρίς να έχουν κατά το δυνατόν την «πᾶσαν ἀρετήν», είναι ουσιαστικά άχρηστοι.
Κακοπραγεί ένα κράτος, όταν ο νόμος δεν είναι δεσπότης των αρχόντων και οι άρχοντες δεν είναι δούλοι του νόμου (Πλάτων). Κακοπραγεί, επίσης, όταν οι πολίτες δεν επιδιώκουν να αποκτήσουν την τέλεια αρετή.
Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός βίος θα είναι καλύτερος, αν ο πολίτης καλλιεργήσει και έχει ως πυξίδα της ζωής του βασικές αξίες και αρχές: να είναι φιλαλήθης, έμπιστος, φιλικός, να μην αδικεί ούτε ο ίδιος αλλά ούτε και να επιτρέπει στους άλλους συμπολίτες του να αδικούν, να είναι συνετός και να μεταδίδει και στους άλλους τη σωφροσύνη του, να έχει άμιλλα για την αρετή, να είναι ανεπίφθονος, να μην είναι συκοφάντης και φιλοχρήματος, να έχει πραότητα, να μην είναι ευέξαπτος, δοκησίσοφος και αμαθής, να μην είναι φίλαυτος, αλαζών και ακόλαστος, να είναι φιλόπατρις και φιλάνθρωπος και γενικά να έχει μέτρο στη ζωή του και στη δυστυχία και στην ευτυχία (Πλάτων, Νόμοι).
Για την επιτυχή, όμως, επιτευξη αυτών των στόχων, την ουσιαστική δηλαδή καλλιέργεια των πολιτών, αρχόντων και αρχομένων, μία και μοναδική είναι η οδός: η ορθή παιδεία. Γι’ αυτό το λόγο ο Πλάτων θεωρούσε ως την πιο σημαντική και πιο μεγάλη αρχή, τον τῆς παιδείας ἐπιμελητήν, δηλαδή με τα σημερινά δεδομένα τον Υπουργό Παιδείας.