Ζούμε σε κοινωνία πλήρους σύγχυσης!..

➤  Γράφει ο  ΣΠΥΡΟΣ  ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ, Φιλόλογος-Συγγραφέας

  Πριν από 21 χρόνια –το Φεβρουάριο του 1993– ο Κορνήλιος Καστοριάδης, σε μια διάλεξή του που έδωσε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, κατέληγε:
«Δημοκρατική κοινωνία σημαίνει κοινωνία αυτόνομη. Αυτόνομη κοινωνία σημαίνει κυρίως κοινωνία που αυτοπροσδιορίζεται, όσον αφορά τα έργα της και τους σκοπούς που προτείνει στον εαυτό της. Αυτά τα όρια δεν μπορούμε να τα χαράξουμε εκ των προτέρων και γι’ αυτό χρειάζεται η φρόνηση· όταν καταλάβουμε ότι τα έχουμε ξεπεράσει, θα είναι εξ ορισμού πολύ αργά· τότε δεν καταλαβαίνουμε ότι βρισκόμαστε μέσα στην ύβριν, την υπερβολή, παρά μόνον όταν επέρχεται η καταστροφή. Η σημερινή κοινωνία είναι μέσα στην ύβριν και είναι θεμελιωδώς άφρων».
Αυτά που συνέβαιναν το 1993, συμβαίνουν, δυστυχώς, σε μεγαλύτερο και πιο ανησυχητικό βαθμό, σήμερα: Βρισκόμαστε σήμερα "μέσα στην ύβριν" και "η κοινωνία μας είναι θεμελιωδώς άφρων". Αυτό δε το οδυνηρό φαινόμενο δεν είναι, δυστυχώς, σημερινό. Είναι φαινόμενο που χαρακτηρίζει την κοινωνία μας, χρόνια ολόκληρα τώρα και στιγματίζει, κατά τρόπο τραγικό, το μεγαλύτερο μέρος της λεγόμενης μεταπολίτευσης.
Δεν κατορθώσαμε, δυστυχώς, ως λαός να δημιουργήσουμε μια κοινωνία αυτόνομη, που θα ήταν ταυτόχρονα και κοινωνία δημοκρατική. Δεν μπορέσαμε, αλλά ούτε μας το επέτρεψαν, με γνώμονα τη φρόνηση, να προσδιορίσουμε τα όρια μέσα στα οποία έπρεπε να κινηθούμε ως προς τα έργα και ως προς τους σκοπούς που έπρεπε να θέσουμε στους εαυτούς μας, ως άτομα και ως κοινωνικό σύνολο. Και αυτό έγινε γιατί δεν συνειδητοποιήσαμε ότι πραγματική δημοκρατία υπάρχει εκεί όπου οι πολίτες διαθέτουν πραγματική παιδεία, όχι ανούσιες και γελοίες μεταρρυθμίσεις άσχετων με την παιδεία ταγών του αρμόδιου υπουργείου, που τους δίνει τις δυνατότητες να ασκήσουν στην πράξη την κρίση τους, να καλλιεργήσουν τη φρόνησή τους, και να κινηθούν στα πλαίσια του μέτρου·
Υπήρξαμε, όλα αυτά τα χρόνια "θεμελιωδώς άφρονες". Και μέσα στην αφροσύνη μας δεν μπορούσαμε να ακούσουμε "τις φωνές των πλησιαζόντων γεγονότων", μολονότι μερικές απ’ αυτές ήταν φωνές γνήσιες, φωνές "φρόνιμες". Αφήσαμε έτσι, στα πλαίσια του "ωχαδερφισμού" και του προσωπικού μας ωφελισμού, ανοιχτό το πεδίο δράσης και παραπλάνησης αυτών που μας διαβεβαίωναν ότι μοχθούν και απεργάζονται το καλό του κοινωνικού συνόλου.
Το αποτέλεσμα; Ακούγαμε – κάθε χρόνο μάλιστα, με τους γνωστούς πανηγυρισμούς στο Προεδρικό Μέγαρο – πως έχουμε διαμορφώσει μια τέλεια δημοκρατία, πρωτοφανή για τα πολιτικά χρονικά της πατρίδας μας· και στην πραγματικότητα τι συνέβαινε; Είχαμε μια ιδιωτική δημοκρατία που μέσα από τις γνωστές πολιτικές δυναστείες και τους υποτακτικούς τους, κατάντησε μια δημοκρατία μελαγχολική, που εύκολα και γρήγορα συνδέθηκε με την κλεπτοκρατία που μας οδήγησε στη σημερινή χρεοκοπία. Και αυτό το πάθαμε, γιατί "άφρονες όντες" δε συνειδητοποιήσαμε ότι η δημοκρατία δεν είναι ποτέ αυτονόητη· έχει ανάγκη και από ισχυρούς θεσμούς και από δραστική κοινή γνώμη και δεν μπορεί να στερηθεί το ένα ή το άλλο χωρίς να υποστεί πλήγμα σοβαρό και ανεπανόρθωτο.
Δημοκρατία δεν είναι εφ’ άπαξ χαριζόμενη υπόθεση· είναι μόνιμη και ανένδοτη διεκδίκηση. Και επειδή αυτό δεν συνέβη, τα πάντα, μα τα πάντα, σε τούτο τον τόπο, παραλειτουργούν. Δεν υπολειτουργούν, πράγμα που οφείλεται σε ανημπορία, σε αδυναμία, σε λάθος. Παραλειτουργούν, και αυτό σημαίνει με συγκεκριμένο σχέδιο, με τακτική, που αποδίδει προδιαγραμμένα και ηθελημένα αποτελέσματα. Δεν είναι υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι η δημοκρατία στο σύνολό της παραλειτουργεί.
Ακούγαμε, επί χρόνια ολόκληρα, τους εκάστοτε κρατούντες στο πολιτικό στερέωμα, και τα φερέφωνά τους, να εκθειάζουν την πολιτική που εφάρμοζαν – για το καλό μας βέβαια – και δεν είχαμε τη δυνατότητα να διακριβώσουμε τα κίνητρα των επιλογών τους και το αληθινό νόημα της πολιτικής τους. Έτσι δεν μπορούσαμε ή δε θέλαμε να διακρίνουμε ότι αυτή η πολιτική τους – με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, που όμως δεν αναιρούν τον κανόνα, δεν είχε και πολλή σχέση με την ηθική· αυτό δε που εμφανιζόταν ως πολιτική, δεν ήταν το αληθινό της πρόσωπο, ήταν το προσωπείο της. Και αυτό το προσωπείο τους μας ικανοποιούσε και το επικροτούσαμε. Δίναμε έτσι την ψήφο μας προσδοκώντας πρωταρχικά από μια κομματική παράταξη ότι θα μας διασφάλιζε το επιθυμητό καταναλωτικό επίπεδο, αδιάφορο με ποια οικονομικά μέσα. Πάνω, λοιπόν, στη βάση του κατά το δυνατόν γρήγορου και εύκολου πλουτισμού και του εσπευσμένου καταναλωτισμού, διαμορφώσαμε τις "αξίες" της κοινωνίας μας. Με αυτές τις "αξίες" πορευτήκαμε, και γι’ αυτό χρεοκοπήσαμε. Και μέσα στη χρεοκοπία μας τι κάνουμε; "Δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα, προσμένουμε ίσως κάποιο θαύμα".
Τι δείχνουμε όμως με αυτή τη στάση μας; Απλούστατα επιβεβαιώνουμε και για την εποχή μας, αυτό το οποίο είχε επισημάνει για το έτος 1993 ο Καστοριάδης:
"Η σημερινή κοινωνία είναι μέσα στην ύβριν και είναι θεμελιωδώς άφρων". Παρακολουθήστε, κάποιο πρωϊνό ή κάποιο βραδυνό, στα τηλεπαράθυρα, τους κομματικούς ινστρούχτορες και θα το διαπιστώσετε. Σε τι όμως συνίσταται η αφροσύνη μας; Ζούμε σήμερα σε μια εποχή που οι κοινωνιολόγοι την αποκαλούν μεταβατική. Σε τέτοιες εποχές κυριαρχεί η άρνηση, η απόρριψη. Δύσκολα εμφανίζεται η θέση, βασισμένη στη λογική, στη φρόνηση. Έτσι ξέρουμε πια, οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, τι δεν μας ικανοποιεί, τι δεν θέλουμε. Εκείνο όμως που ακόμα δεν ξέρουμε είναι αυτό που θέλουμε και πώς αυτό που θέλουμε θα το πετύχουμε. Και επειδή είμαστε κοινωνία ετεροπροσδιοριζόμενη – άρα όχι αυτόνομη – βρισκόμαστε σε πλήρη σύγχυση. Και αυτή η σύγχυση δεν μας επιτρέπει να ξέρουμε προς τα πού βαδίζουμε, τι επιζητούμε, και πώς αυτό που επιζητούμε θα το πετύχουμε.