Ήταν κάποτε ένα παλιό Γιαννιώτικο αρχοντικό...

Αναδρομές

  Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΟΡΑΚΗ

•  Μετά την καταστροφή των παλιών Γιαννίνων το 1820 με εντολή του Αλή πασιά με εμπρηστικές μπόμπες άρχισαν σιγά - σιγά να χτίζονται και πάλι, αφού αποκαταστάθηκε η ηρεμία και η τάξη σ’ αυτά. Έτσι, οι τιτλούχοι πλούσιοι Τούρκοι κατακτητές και μερικοί Έλληνες χριστιανοί, που κατείχαν διάφορα αξιώματα στο τότε κράτος και είχαν αρκετή περιουσία, έχτισαν ωραία μεγάλα σπίτια με πολλά δωμάτια, κρεβάτες κ.λπ., τα λεγόμενα αρχοντικά.
Οι υπόλοιποι κάτοικοι της τότε μικρής πόλης των Γιαννίνων έχτισαν, ανάλογα με την οικονομική δυνατότητα που είχαν, διάφορα αστικά και μικρά λαϊκά σπίτια. Όλα αυτά τα σπίτια μεγάλα ή μικρά ήταν χωμένα στο πράσινο, γιατί είχαν αυλές, κήπους και μπαξέδες γεμάτους με δέντρα, λουλούδια και λαχανικά. Έτσι τα Γιάννινα τότε, κοντά στην ωραία Λίμνη Παμβώτιδα, ήταν μια πανέμορφη και γραφική κηπούπολη.
Τα μεγαλοπρεπή, ιδιότροπα και με τον γιαννιώτικο τύπο, ρυθμό και τεχνοτροπία αρχοντικά των τότε επιφανών πλουσίων Τούρκων και των χριστιανών Ελλήνων αρχόντων και πλουσίων προκαλούσαν τον θαυμασμό και το ενδιαφέρον των απλών κατοίκων της πόλης μας και των περιηγητών εκείνης της εποχής.
Το ίδιο ενδιαφέρον, περιέργεια και θαυμασμό προκαλούσαν και προκαλούν τα τούρκικα σαράγια και τα ελληνικά μεγάλα κτίρια (αρχοντικά), που ακόμα υπήρχαν στην πόλη μας προ ετών και που μερικά υπάρχουν ακόμα και σήμερα, σε μας τους σημερινούς κατοίκους των Γιαννίνων και τους τουρίστες, που έρχονται σ’ αυτά.
Ένα από τα ωραιότερα και αξιόλογα κτίρια της παλιάς γιαννιώτικης τέχνης ήταν αυτό, που υπήρχε μέχρι το 1977 στη γωνία των οδών Χαριλάου Τρικούπη και Μιχαήλ Αγγέλου. Το εντυπωσιακό αυτό σαράι το είχε χτίσει ο Τούρκος Γιαννιώτης και τιτλούχος Χαϊρεντίν πασιάς και ήταν χτισμένο σε σχήμα Π, είχε δε μπροστά του μεγάλη αυλή με δέντρα και λουλούδια. Στο ισόγειο, που ήταν χτισμένο με πέτρες, υπήρχαν οι βοηθητικοί χώροι του κτιρίου, ενώ στον όροφο, που ανέβαινες από διπλή κλειστή σκάλα ήταν η μεγάλη κρεβάτα, που έβλεπε στην αυλή και σ' αυτήν έβλεπαν τα χειμωνιάτικα δωμάτια.
Τα δωμάτια αυτά είχαν όλα τζάκι και επικοινωνούσαν εσωτερικά μεταξύ τους, τα δε τζάκια κατέληγαν σε ψηλές καμινάδες στην κορυφή των οποίων υπήρχαν φωλιές, που τα καλοκαίρια γέμιζαν με λελέκια (πελαργούς), όπως γίνονταν και στις άλλες καμινάδες των μεγάλων σπιτιών, που υπήρχαν τότε στην πόλη μας.
Τα καλοκαιρινά δωμάτια βρίσκονταν στις δυο πτέρυγες του ορόφου του κτιρίου. Οι πέτρινες καμάρες της σκάλας και οι τοξοτοιχίες της κρεβάτας έδιναν μια ιδιαίτερη ομορφιά στο κέντρο του αρχοντικού, ενώ τα δύο άκρα του ήταν απλά με συμμετρικά όμοια παράθυρα.
Στην αυλή και στη συνέχεια στο ευρύχωρο αυτό σαράι έμπαινες από μια μεγαλόπρεπη πύλη με τα οικόσημα του ιδιοκτήτη. Η πόρτα ήταν βαριά με χοντρά καρφιά και η σκεπή της πάνω από την πέτρινη καμάρα ήταν από κεραμίδι.
Μοναδική ιδιομορφία και γραφικότητα έδινε στο κτίριο η ξύλινη γέφυρα, που συνέδεε αυτό με τον γεμάτο λουλούδια και πράσινο κήπο απέναντι. Αυτή ήταν στην οδό Mιχ. Αγγέλου και ήταν συνέχεια του κυρίως κτίσματος. Εσωτερικά είχε διαρρυθμιστεί σε δωμάτιο με στενά μικρά παράθυρα από τις δυο πλευρές για να κάνουν σεργιάνι τα χαρέμια στο δρόμο.
Το αρχοντικό πουλήθηκε από τους ιδιοκτήτες του μετά την αναχώρηση των Τούρκων και τελευταία ήταν ιδιοκτησία των κληρονόμων της Φρόσως Ιωαννίδη. Σ’ αυτό τα τελευταία του χρόνια είχε στεγαστεί προσωρινά και η Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών και τότε είχα την ευκαιρία να το επισκεφτώ και να σεργιανίσω στους χώρους του.
Σ' αυτή μου την επίσκεψη προσπαθούσα να φανταστώ πώς θα ήταν οι ωραίες αίθουσες και οι υπόλοιποι χώροι του σπιτιού όταν αυτό ήταν το σαράι του Χαϊρεντίν πασιά, που θα ήταν γεμάτο με μπόλικη ανατολίτικη χλιδή σε έπιπλα, τάπητες, κεντητά κ.ά. Το σπίτι αυτό με εντυπωσίαζε ιδιαίτερα και έπλαθα όνειρα παραμυθιού με το παιδικό μου μυαλό, όταν ήμουν μικρός, γι' αυτούς, που είχαν ζήσει και ζούσαν σ’ αυτό.
Κι αργότερα, όταν ήμουν μαθητής του Γυμνασίου Αρρένων Ιωαννίνων, που λειτουργούσε στο κτίριο όπου σήμερα στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο «Κώστας Φρόντζος» και ήταν κοντά στο αρχοντικό, μου άρεσε να πηγαίνω να το βλέπω και να περνάω κάτω από τη γέφυρά του, έστω κι αν ο δρόμος μου δεν ήταν από κει, γιατί καθόμουνα έξω στη γειτονιά του Άη-Γιώργη του Νεομάρτυρα.
Στεκόμουνα σαν ονειροπαρμένος στην άκρη του δρόμου, κοίταζα τα μικρά παράθυρα της ξύλινης γέφυρας και καλοτύχιζα αυτούς, που κάθονταν στο αρχοντόσπιτο και μπορούσαν άνετα να κάνουν σεργιάνι στη Mιχ. Αγγέλου καθισμένοι στα μπάσια, που θα είχαν στο δωμάτιο αυτό της γέφυρας. Ποτέ όμως δεν τους ζήλεψα, που εγώ και η οικογένειά μου μέναμε σε σχετικά μικρό και ισόγειο σπίτι, γιατί πίστευα και το ένιωθα ότι, όλα τα σπίτια μεγάλα ή μικρά είχαν εκείνη τη ζεστασιά και την οικογενειακή θαλπωρή, που δεν την αλλάζεις εύκολα.
Αυτό το ωραίο και γεμάτο αναμνήσεις αρχοντικό δεν υπάρχει σήμερα είχε καταστραφεί από φωτιά ολόκληρο με τη γέφυρα το 1977 και είχε γεμίσει με θλίψη και στενοχώρια όλους τους Γιαννιώτες, γι' αυτό το χάσιμο ενός ακόμα παλιού και μεγάλου σπιτιού με την παλιά γιαννιώτικη τεχνοτροπία.
Από την καταστροφή αυτή απόμεινε μόνο η μεγαλόπρεπη εξώπορτά του. Σήμερα στο χώρο αυτό έχει υψωθεί μια πολυκατοικία με γυάλινη πρόσοψη με καταστήματα και γραφεία και το μόνο που θυμίζει στους παλιούς Γιαννιώτες το μεγάλο σπίτι, που χάθηκε, είναι η βαριά πόρτα του και ένα ομοίωμα της καμαρωτής του σκάλας, που έφτιαξαν σ' ένα άνοιγμα της πολυκατοικίας.
Για να το θυμηθούν οι παλιοί Γιαννιώτες και για να μάθουν πώς ήταν οι νεώτεροι θα πρέπει να διαβάσουν τα βιβλία των αειμνήστων λαογράφων Δημήτρη Σαλαμάγκα, Σωτήρη Ζούμπου και Κώστα Φωτόπουλου κ.ά., οι οποίοι στις σελίδες των βιβλίων τους αναφέρουν και για το αρχοντικό αυτό.
Επίσης στο βιβλίο: «Τα Γιάννινα στο χώρο και στο χρόνο» μπορεί να δει κανείς, εκτός των άλλων, και φωτογραφίες του μεγάλου αυτού σπιτιού του αειμνήστου ερασιτέχνη φωτογράφου Απόστολου Βερτόδουλου με σημειώσεις της θυγατέρας του Αγγελικής.
Τέλος, στο βιβλίο: «Παλιά Γιάννινα» της γλύπτριας και ζωγράφου κυρίας Νίτσας Σινίκη - Παπακώστα περιλαμβάνονται, μεταξύ των άλλων, και δύο καταπληκτικά σχέδια με πενάκι του σαραγιού του Χαϊρεντίν πασιά με σχετικά σχόλια.
Την τύχη του παραπάνω αρχοντικού είχαν και πολλά άλλα παλιά μεγάλα σπίτια των Γιαννίνων. Άλλα ερειπώθηκαν και γκρεμίστηκαν και στη θέση τους έχουν χτιστεί πολυκατοικίες και άλλα ρυμοτομήθηκαν για τη διαμόρφωση δρόμων και πλατειών. Μερικά απ' αυτά, που υπάρχουν σήμερα στην πόλη μας, έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα χωρίς όμως ιδιαίτερη μέριμνα από την πολιτεία κι έτσι οι ιδιοκτήτες τους μη μπορώντας να τα συντηρήσουν τ' αφήνουν στην τύχη τους και καταρρέουν.
Θα πρέπει οι αρμόδιοι να ενδιαφερθούν για τη σωτηρία και την ανακαίνισή τους, προκειμένου να διαφυλαχθούν τα τελευταία απομεινάρια των παλιών Γιαννίνων, για να μη χάσουν αυτά τελείως τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα.