Οι ευκαιρίες που χάθηκαν...

-  Γράφει ο  ΣΠΥΡΟΣ  ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ,
Φιλόλογος-Συγγραφέας

Πριν από 41 χρόνια –μήνα Ιούλιο– η εφτάχρονη τυραννία κατέρρεε υπό το βάρος των ανομημάτων της. Είχε επιβληθεί, πριν από 7 χρόνια, από τα γνωστά κέντρα εξουσίας, ως συνέπεια της αποστασίας, για να αποτραπεί η άνοδος της Ένωσης Κέντρου στην εξουσία. Ο τότε υφυπουργός εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, Σίσκο, άμεσος συνεργάτης του Κίσσιγκερ, ανήγγειλε ότι "επίκειται πολιτική μεταβολή στην Ελλάδα".
Και ενώ οι εδώ ευρισκόμενοι πολιτικοί ηγέτες –Κανελλόπουλος, Μαύρος και λοιποί– συσκέπτονταν για το σχηματισμό κυβέρνησης Εθνικής σωτηρίας, το προεδρικό αεροπλάνο του Γάλλου Προέδρου, μετέφερε από το Παρίσι, τον αυτοεξόριστο πρώην πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, με την εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση.
Καθώς παρακολουθούσα, με ανακούφιση, όπως η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων, τα γεγονότα, δεν ξέρω πώς, εντελώς συνειρμικά, ανέτρεξα στο παρελθόν και ανέσυρα, με βάση το νόμο της ομοιότητας, στη μνήμη μου ανάλογα γεγονότα. Ο πρωθυπουργός Αλ. Παπάγος περνάει τις τελευταίες μέρες της ζωής του. Τον επισκέπτεται ο τότε πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ελλάδα, ο γνωστός στους παλιότερους Πιουριφόϊ. Μετά την επίσκεψη αυτή τον περικυκλώνουν οι δημοσιογράφοι οι οποίοι αγωνιούν για τη διαδοχή του Παπάγου στην πρωθυπουργία, την οποία, κατά τα γραφόμενα στον τύπο, διεκδικούσαν οι δυο αντιπρόεδροι της κυβέρνησης Παπάγου, Στεφανόπουλος και Κανελλόπουλος. Ο Πιουριφόϊ, ατάραχος, τους καθησυχάζει:
"Μην ανησυχείτε· για χώρες, όπως η Ελλάδα, έχουμε προβλέψει για πενήντα χρόνια". Έτσι μας προέκυψε τότε, με εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τα ανάκτορα, ο νεαρός υπουργός Δημοσίων Έργων, Κ. Καραμανλής, και έτσι άρχιζε η οκταετία της ΕΡΕ.
Επανερχόμαστε στα 1974. Ενώπιον του αντιβασιλέα Γκιζίκη και του αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, πρωτοπαλήκαρα και τα δυο της χούντας του Ιωαννίδη, ο Κ. Καραμανλής ορκίζεται πρωθυπουργός και αρχίζει η περίοδος της μεταπολίτευσης, με τη σημερινή κατάληξη. Η ΕΡΕ μετονομάστηκε σε Νέα Δημοκρατία, για να γίνει αισθητή η αλλαγή. Τότε ακριβώς, με τις εκλογές που ακολούθησαν παρουσιάστηκε και η πρώτη ευκαιρία, για ένα δημιουργικό και ελπιδοφόρο ξεκίνημα.
Παντοδύναμος ο Κ. Καραμανλής, το 1975, με 220 βουλευτές και με μεγάλη αποδοχή από το λαό. Προχώρησε, βέβαια, σε ορισμένα βήματα ενθαρρυντικά, όπως η κατάργηση της βασιλείας, η νομιμοποίηση του Κ. Κ. Ε. και η ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ.
Βήματα αναγκαία, αλλά όχι αρκετά. Υπήρχαν θέματα εσωτερικά – λειτουργικά – που μπορούσαν και έπρεπε να ρυθμιστούν: ο δημόσιος τομέας, δέσμιος του πελατειακού κράτους, το ασφαλιστικό, το εκπαιδευτικό, το εκκλησιαστικό, για να μείνουμε σε μερικά από αυτά. Αυτά έμειναν σε εκκρεμότητα. Ήταν χαρακτηριστική η φράση του πρωθυπουργού, κατά την ένταξη της χώρας μας στην ΕΟΚ: "εγώ σας έριξα στη θάλασσα· μάθετε κολύμπι να επιπλεύσετε".
Εδώ έγινε το λάθος. Ούτε αυτός φρόντισε να μας μάθει κολύμπι, να προσαρμοστούμε δηλαδή στα Ευρωπαϊκά δεδομένα, ούτε εμείς φροντίσαμε να μάθουμε· και έτσι, αργά αλλά σταθερά, καταποντιστήκαμε.
Ήρθε τότε σαν συμπλήρωμα, η ΑΛΛΑΓΗ. Γνωστά τα κηρύγματά της. Ήταν η δεύτερη μεγάλη ευκαιρία που χάθηκε και αυτή: Πρωθυπουργός ο Α. Παπανδρέου, με το 48 % των ψήφων του Ελληνικού λαού. Πρόεδρος της Δημοκρατίας και κυρίαρχος στο χώρο της δεξιάς ο Κ. Καραμανλής. Είκοσι μέτρα απείχε το Προεδρικό Μέγαρο, από το Πρωθυπουργικό Γραφείο. Πρωθυπουργός και Πρόεδρος της Δημοκρατίας ελέγχανε το 90% του εκλογικού σώματος, και μπορούσαν να αλλάξουν τα πάντα. Δεν το επιδίωξαν όμως. Ξεκίνησε, βέβαια, και η ΑΛΛΑΓΗ με ορισμένα ενθαρρυντικά βήματα. Αυτοί όμως που πίστεψαν και δόθηκαν στην υπόθεση της ΑΛΛΑΓΗΣ, αναγκάστηκαν πολύ ενωρίς να κατέβουν από το τρένο. Έτσι, όπως γράφει στο βιβλίο του, ένας από τους πρωτεργάτες της Αλλαγής, ο Παρ. Αυγερινός "Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΕΛΕΙΩΣΕ ΝΩΡΙΣ". Και η δεύτερη ευκαιρία πήγε Χαμένη.
Ακολούθησε η εποχή των επιγόνων: Σημίτης, Κωστάκης, Γεωργάκης, Αντωνάκης, Αλέξης. Αυτοί πρώτα δεν ήταν σε θέση να ελέγξουν τα κόμματα των οποίων ήταν αρχηγοί. Φατρίες, ομαδοποιήσεις, σκάνδαλα, υπουργοί – κλητήρες, "άγνωστοι και στους θυρωρούς της πολυκατοικίας". Κράτος κομματικό, πελατειακό, δημόσια διοίκηση διαλυμένη. Ούτε ήξεραν από πού ξεκίνησαν, ούτε πού πήγαιναν. Και όταν έβρισκαν τα δύσκολα, ήταν πρόθυμοι να ευχαριστήσουν αυτούς που τους βοήθησαν να τα λύσουν, ή που τυχόν τους έχουν προωθήσει. Θυμάστε το περίφημο εκείνο "ευχαριστώ τους Αμερικανούς" του Σημίτη και το πρόσφατο του Δραγασάκη: "Ευχαριστώ την Αμερικανική κυβέρνηση, και ιδιαίτερα τον Πρόεδρο Ομπάμα για τη βοήθεια που μας πρόσφερε να συμφωνήσουμε με τους Εταίρους". Παραγωγή και ανάπτυξη έννοιες άγνωστες για τη χώρα μας. Προϋπολογισμοί ελλειμματικοί. "Δανειζόμασταν" – όπως έγραφε ο Οικονομικός Ταχυδρόμος - "για να ξεχρεώνουμε τα δάνεια από το εξωτερικό". Οι βασικοί θεσμοί της χώρας γραμμένοι μόνο στα χαρτιά.
Την εικόνα που επικρατούσε, όλα αυτά τα χρόνια των επιγόνων, μας τη δίνει ο καθηγητής Σωτηρέλης με τούτες τις χαρακτηριστικές φράσεις:
"Η πολιτική σκηνή γέμισε από αμοραλιστές, αρριβίστες και τυχοδιώκτες οι οποίοι δεν είχαν παλέψει για κάποιο ιδανικό στη ζωή τους...". Και αυτό όχι μόνο σε κεντρικό, αλλά και σε περιφερειακό επίπεδο.
Ήρθε ο καιρός που "δεν είχαμε άλλο σκαλί να κατέβουμε πιο βαθιά στου κακού τη σκάλα". Απέμενε, λοιπόν, να επιδιώξουμε – κατά το πρόσταγμα του Παλαμά - "κάποιο ανέβασμα". Και εμείς τι κάναμε; Σαν "έξυπνος λαός" που είμαστε, αντί να ακολουθήσουμε τον Παλαμά επαληθεύσαμε τον άλλο ποιητή, το Χρίστο Κατσιγιάννη που έγραψε: "Έλληνες είμαστε διάολε. Θα βρούμε τρόπο να φτιάξουμε και άλλα σκαλιά πιο κάτω απ’ του Κακού τη σκάλα".
Και αυτά "τα σκαλιά" τα φτιάξαμε, και ένα – ένα τα κατεβήκαμε και τα κατεβαίνουμε. Έτσι, ασφαλώς, χρεοκοπήσαμε, πολιτικά, κοινωνικά, ηθικά, οικονομικά, και τώρα βρισκόμαστε σε αδιέξοδο. "Στις Δημοκρατίες όμως – μας λένε – δεν υπάρχουν αδιέξοδα". Υπάρχει πάντα η διέξοδος και αυτή τη δίνει, με την ψήφο του, "ο κυρίαρχος λαός". Αυτό το δρόμο των εκλογών – το δεύτερο μέσα σε λίγους μήνες – βαδίζουμε σε λίγες μέρες!
Κυρίαρχο σύνθημα των δύο κομμάτων που διεκδικούν την εξουσία: "Μόνο μπροστά" μας υπόσχεται το ένα, "Η Ελλάδα μπροστά" διατυμπανίζει το άλλο. Ωραία συνθήματα: "Ούτε δεξιά, ούτε αριστερά" – όπως έλεγε ο ποιητής, αλλά "μπροστά", για να αφήσουμε πίσω μας, το "πίσω". Υποψιάζομαι πως αν ζούσε σήμερα ο Βάρναλης θα ξανάγραφε: "Μπροστά καινούριος κόσμος θα βαδίσει, όταν ξυπνήσουν κάποτε οι λαοί".
Λέτε να ξυπνήσαμε; Αυτό δεν το ξέρω. Το μόνο που ξέρω – και αυτό δεν είναι δικό μου, είναι του ποιητή Οδ. Ελύτη – είναι αυτό που έχει σχέση με τους μέχρι τώρα – όχι τους σημερινούς – πολιτικούς, για τους οποίους ο ποιητής αποφαίνεται, και εγώ απλώς σας το θέτω υπόψη: "Όλα τα κακά που θα μπορούσα να καταγγείλω στον τόπο μας, όλα είναι ζήτημα βαθύτερης ελληνικής παιδείας και ουσιαστικής καλλιέργειας. Από την άποψη αυτή η πολιτική ηγεσία του τόπου μας βρίσκεται σε άγρια μεσάνυχτα, περνάει μια μακροχρόνια και ζοφερή νύχτα".
Διευκρινίζω, κλείνοντας, προς αποφυγή κάθε παρεξήγησης, ότι τα παραπάνω ισχύουν για την πολιτική ηγεσία της εποχής του ποιητή, και όχι για τη σημερινή. Κάθε ομοιότητα που τυχόν κάποιοι θα ανακαλύψετε, θα είναι εντελώς συμπτωματική.