Η αρχαία παρουσία των Ελλήνων στην Παλαιστίνη

Στην Παλαιστίνη καθώς και στις γειτονικές χώρες σώζονται ερείπια πόλεων που δεν είναι παρά «μαργαριτάρια» που έσπειρε ο Μέγας Αλέξανδρος στην Ανατολή, «Παρθενώνες» καταμεσής της ερήμου.
Οι στρατηγοί που διαδέχτηκαν τον μεγάλο Έλληνα Μακεδόνα Στρατηλάτη και οι επίγονοι βασιλείς του μοιράστηκαν την αυτοκρατορία του και ίδρυσαν πάνω από 200 πόλεις. Έτσι, ο ελληνικός πολιτισμός έγινε δίαυλος εξάπλωσης της ελληνικής γλώσσας στο μεγαλύτερο μέρος του τότε γνωστού κόσμου. Τα χαρακτη

ριστικά ελληνικά γνωρίσματα των πόλεων αυτών, ναοί, θέατρα, Αγορά, λουτρά, στάδια, Ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα (ο Ιππόδαμος από τη Μίλητο είναι ο πρώτος πολεοδόμος της ανθρωπότητας), κεντρικές αρτηρίες με κιονοστοιχίες, έγιναν το μέσον για τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού, ενώ η ελληνική γλώσσα έγινε οικουμενική. Γεύση Ανατολής και μνήμες Ελλάδας…
Λόγιοι και επιστήμονες, άνθρωποι των Τεχνών, αφήνουν την Ελλάδα και μεταναστεύουν στις πόλεις της Ανατολής, όπως η Αντιόχεια και η Παλμύρα της Συρίας, μεταλαμπαδεύοντας τις γνώσεις τους και αφήνοντας το σημάδι τους για αιώνες, μια ολόκληρη εποχή που από το 334 π.Χ. μέχρι τους χρόνους που καταλύθηκε το κράτος των Πτολεμαίων της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους ονομάζεται «Ελληνιστική».
Οι πόλεις της περιοχής αυτής αποτυπώνουν την πορεία της ίδιας της Ελλάδας στα βάθη της Ασίας, όπως για παράδειγμα: Η πολυτελής Αντιόχεια (Συρία), τα Γέρασα (Ιορδανία), η πόλη των βετεράνων Μακεδόνων στρατιωτών (vetus, veteris = παλαιός). Αλλά και η σημερινή πρωτεύουσα της Ιορδανίας Αμμάν τότε λεγότανε Φιλαδέλφια (από τον Πτολεμαίο τον Φιλάδελφο). Γι’ αυτό και σήμερα η Ορθόδοξη Μητρόπολη στο Αμμάν λέγεται Μητρόπολη Φιλαδελφείας – Μητροπολίτης Φιλαδελφείας… Στην Ιορδανία υπάρχουν εκατόν πενήντα χιλιάδες Ορθόδοξοι Χριστιανοί Άραβες. Επίσης την πορεία της Ελλάδας προς τα εκεί δηλώνουν η Έφεσος, η Αλικαρνασσός, η Πέργαμος, η Αλεξάνδρεια (Αίγυπτος), κλπ., κλπ.
Εβδομήντα πόλεις προμαχώνες, αλλά και φωτοδότες του Ελληνικού Πολιτισμού για τους λαούς της Ανατολής, σπαρμένες από τις ακτές της Μεσογείου μέχρι τα σύνορα του Πακιστάν με το Αφγανιστάν, μαρτυρούν το όνειρο του Μ. Αλεξάνδρου. Μια παγκόσμια αυτοκρατορία με ενιαίο Ελληνικό Πολιτισμό.
* * *
Στην Παλαιστίνη και συγκεκριμένα στην κοιλάδα της αρχαίας Πανεάδας, που ήταν αφιερωμένη στον θεό Πάνα (σημερινή πόλη Μπάνιες) πριν από τριάντα χρόνια άρχισαν αρχαιολογικές ανασκαφές. Έχουν αποκαλυφθεί ευρήματα μοναδικής σπουδαιότητας. Η ιστορία της Πανεάδας αρχίζει από την Ελληνιστική εποχή, γύρω στο 200 π.Χ., όταν οι Έλληνες αφιέρωσαν το ωραίο τοπίο της με το μεγάλο φυσικό σπήλαιο στον θεό Πάνα. Στην κοιλάδα Πανεάδα ανήκει μία από τις πλουσιότερες πηγές του ποταμού Ιορδάνη. Ως χώρος αναφέρεται για πρώτη φορά από τον ιστορικό Πολύβιο με το όνομα Πάνιον, δηλαδή, το ιερό του θεού Πάνα (αρχ. Πανός).
Εκεί αποκαλύφτηκαν: Το ιερό του θεού Πάνα, διάφοροι ναΐσκοι (μικροί ναοί), ανοιχτοί χώροι προσευχής, ελληνικές επιγραφές με ονόματα θεών που λατρεύονταν εκεί και είχαν σχέση με τον Πάνα.
Ανάμεσά τους ο Ερμής, οι νύμφες Μαία και Νέμεσις (οι νύμφες, αρχ. Νύμφαι, ήταν κατώτερες θεότητες που προστάτευαν τα σπήλαια, τα δάση, τις πηγές κλπ., σε αντίθεση με τις Νηρηίδες που ήταν αποκλειστικά θεότητες της θάλασσας. Για να τιμήσουν τις νύμφες κατασκεύαζαν μνημεία με σπηλαιόμορφη οικοδομή, όπως είναι στα Γέρασα της Ιορδανίας. Η Μαία ήταν μητέρα του Ερμή. Η Νέμεσις εκπροσωπούσε την απόδοση της δικαιοσύνης. Εκεί βρήκαν επιγραφές με ονόματα Δίας, Ήρα και Ασκληπιός του οποίου βρέθηκε ένα άγαλμα.
Η επικράτεια του Πανός σ’ αυτόν τον χώρο διαρκεί από τον 2ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ., δηλαδή περίπου εξακόσια χρόνια. Αποκαλύφθηκαν δημόσια κτίρια, μάλλον νυμφαία, ο κεντρικός δρόμος της πόλης με τη διπλή κιονοστοιχία και το παλάτι του βασιλιά Αγρίππα Β’, ένα τεράστιο οικοδομικό σύμπλεγμα, με υπόγειες διαβάσεις άριστα διατηρημένες, με αυλές και θαλάμους. Όλα αυτά σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση, όπως επιβεβαιώνει ο Βασίλης Τζαφέρης αρχαιολόγος, που είναι υπεύθυνος όλων των ανασκαφών που γίνονται εκεί. Μέχρι το 1998 είχε αποκαλυφθεί ένα μικρό μόνο μέρος του παλατιού και συγκεκριμένα η νότια πτέρυγά του, ενώ οι ανασκαφές συνεχίζονταν.
Από τη βυζαντινή περίοδο, που διήρκεσε από τον 4ο έως τον 7ο αιώνα μ.Χ., αποκαλύφθηκε ο δρόμος με τα μαγαζιά που εμπεριείχαν πλούσια ευρήματα.
Εκείνη την περίοδο το παλάτι του Αγρίππα μετατράπηκε σε δημόσιο λουτρό, ενώ το πιο σημαντικό ίσως εύρημα είναι μία Παλαιοχριστιανική Βασιλική του 4ου αιώνα, μέσα στην οποία, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των πατέρων της Εκκλησίας, είχε στηθεί το πρώτο ανάγλυφο που παρίστανε τον Χριστό.
Η Πανεάδα, ως πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού Βασιλείου της περιοχής εκείνης είχε και εβραϊκή κοινότητα αν και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της ήταν Ελληνόφωνοι Ιτουραίοι και Έλληνες. Ιτουραίοι λεγόταν οι κάτοικοι μιας περιοχής δυτικά της Δαμασκού.
Η αρχαιολογική σκαπάνη, τονίζει ο αρχαιολόγος Βασίλειος Τζαφέρης, αποκαλύπτει την ιστορία των δύο χιλιάδων διακοσίων χρόνων αυτού του τόπου, καθώς και τις ιστορικές πτυχές της χώρας του Ισραήλ, μιας περιοχής που ακολούθησε την τύχη του Ελληνισμού από την εποχή του Μεγ. Αλεξάνδρου έως τον έβδομο μ.Χ. αιώνα.
Η περιοχή αυτή είναι μία χώρα επηρεασμένη από τον ελληνικό πολιτισμό, από τον Μέγα Αλέξανδρο έως το 638 μ.Χ., δηλαδή για χίλια περίπου χρόνια. Πολλές πόλεις είχαν κτιστεί σύμφωνα με ελληνικά πρότυπα, με ιδρύματα, θέατρα, ιππόδρομους, βουλές. Όλη η επίσημη αλληλογραφία γινότανε στα ελληνικά. Αργότερα τον 3ο μ.Χ. αιώνα, στη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου, ο εξελληνισμένος αυτός λαός εκχριστιανίστηκε, έγιναν Χριστιανοί.
Έτσι, δημιουργήθηκε η βυζαντινή αγία γη, με πληθώρα εκκλησιών με μοναστικό και προσκυνηματικό κέντρο. Μετά την αραβική κατάκτηση πολλά από τα ευρήματα καταστράφηκαν, εγκαταλείφθηκαν ή σκεπάστηκαν με χώμα. Σήμερα, σταδιακά, έρχονται στο φως. Εκτός, όμως, του αρχαιολογικού, χριστιανικού και ελληνικού ενδιαφέροντος, το Ισραήλ ήταν η πατρίδα των Ιουδαίων και εκεί διαδραματίστηκαν όλα τα γεγονότα της Βίβλου.

Στην προϊστορία
Παράλληλα, η περιοχή αυτή, ως φυσική γέφυρα, δέχτηκε πολλές επιδράσεις προγενέστερες της Βίβλου. Από εκεί πέρασαν Αιγύπτιοι, Ακάδες, Χανανήτες, Βαβυλώνιοι, Ασσύριοι, Πέρσες. Έχει, όμως, και προϊστορική σπουδαιότητα. Από εκεί πέρασε ο άνθρωπος της Αφρικής και συναντήθηκε με εκείνον της Ασίας, κατοίκησε τη στενή αυτή λωρίδα γης και δημιούργησε την πρώτη κοινότητα. Με έναν τέτοιο ιστορικό πλούτο, όπου και αν σκάψεις βρίσκεις αρχαία. Γι’ αυτό, άλλωστε, εκδίδονται τριακόσιες άδειες ανασκαφών κάθε χρόνο, οι οποίες ανήκουν σε αντίστοιχα πανεπιστήμια.
Μεγάλης κλίμακας ανασκαφές γίνονται ακόμη και στην Ιερουσαλήμ, στη βιβλική πεδιάδα Εσλαελών, στην Καισάρεια που βρίσκεται στα παράλια της Μεσογείου, πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής επαρχίας της Παλαιστίνης όπου και διέμενε ο Πραίτωρ, ο Ρωμαίος ηγεμών. Στις ανασκαφές βρέθηκε το πραιτόριο από όπου πέρασαν διάφοροι Ρωμαίοι ηγεμόνες και ανάμεσά τους ο γνωστός Πόντιος Πιλάτος.
Ο αρχαιολόγος Τζαφέρης θεωρεί ως το σημαντικότερο εύρημά του στις ανασκαφές έναν εσταυρωμένο που ανακάλυψε σε τάφο της Ιερουσαλήμ, που δίνει μια πρώτη μαρτυρία της σταυρικής ποινής. Ήταν καρφωμένος εντελώς διαφορετικά από ό,τι παριστάνει τον Χριστό η Χριστιανική εικονογραφία.

Η ελληνική γλώσσα και ο ελληνικός πολιτισμός
Από τον τέταρτο αιώνα π.Χ., ο Ισοκράτης υποστήριζε ότι Έλληνες καλούνται οι της παιδεύσεως της ημετέρας κατέχοντες. Τους ανθρώπους τους συνενώνει η παιδεία, υπό την πιο ευρεία της έννοια και όχι οι δεσμοί του αίματος.
Ο «ελληνικός καινούριος κόσμος μέγας» που αναδύθηκε από τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου υπήρξε η πιο περίτρανη επιβεβαίωση της γνώμης που διατύπωσε ο Ισοκράτης. Άνθρωποι από μια πανσπερμία φυλών συνέβαλαν στην ανοικοδόμηση του μνημείου που είναι ο ελληνικός πολιτισμός. Ο Λουκιανός και ο Μελέαγρος ήταν Σύροι (Φιλόσοφοι και ποιητές). Ο Μένιππος από την Παλαιστίνη. Ο Νόννος και ο Ηλιόδωρος Αιγύπτιοι.
Ο μόνος λαός που σθεναρά αντιστάθηκε στη διείσδυση του ελληνισμού ήταν οι Εβραίοι. Ένιωσαν πως τα πάτρια ήθη απειλούταν. Πίσω από το κάλλος των αρχαίων αγαλμάτων διέβλεπαν τους δαίμονες του πολυθεϊσμού. Βέβαια ο συγκερασμός των δύο πολιτισμών ήταν αναπόφευκτος. Παρά τη στάση τους αυτή η ελληνική γλώσσα, η κοινή που είχε διαμορφωθεί τότε επικράτησε και εκεί. Η κοινή αντικατέστησε την αραμαϊκή. Η Βίβλος μεταφράστηκε. Πολλά δευτεροκανονικά βιβλία της γράφτηκαν απευθείας στην ελληνική. Εβραίοι λόγιοι εντρύφησαν στην παράδοση των κατακτητών τους Ελλήνων. Χρησιμοποίησαν τα όπλα της (και τη γλώσσα της), για να διαφυλάξουν και να υπερασπιστούν την πνευματική τους ιδιοπροσωπία. Έτσι, σιγά – σιγά αναπτύχθηκε πλούσια ελληνοϊουδαϊκή γραμματεία.
Έτσι, οι Εβραίοι γλωσσικά εξελληνίστηκαν. Ο Απόστολος Παύλος ελληνικά μίλησε στους Αθηναίους στον Άρειο Πάγο και ελληνικά συζήτησε με τους Αθηναίους φιλοσόφους. Ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς (ή Ιουδαίος) που ήκμασε περίπου από το 25 π.Χ. μέχρι το 50 μ.Χ., η φιλοσοφία του είναι συγκερασμός της ελληνικής φιλοσοφίας με την Ιουδαϊκή θρησκεία. Ανάμεσα στα τόσα άλλα διδάσκει: Ως ελεύθερος ο άνθρωπος δύναται να επανέλεθι στην πρώτη του αρχή, αρκεί να εκριζώσει τα πάθη του. Το άκρον άωτον της ανθρώπινης ευδαιμονίας αποτελεί η εν εσκτάσει ένωση με το θεό. Υπάρχει ακόμη ο ιστορικός Ιώσηπος, ο οποίος μας δίνει πληροφορίες και για την ιστορική παρουσία του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού.
Ο Καβάφης έχει εκφράσει πολύ ωραία τον τύπο του ελληνίζοντος Εβραίου: «Ιουδαίοι καλοί, Ιουδαίοι αγνοί, Ιουδαίοι πιστοί προπάντων / Αλλά καθώς που το απαιτούν οι περιστάσεις / και της ελληνικής λαλιάς ειδήμονες». Στο ποίημά του «Στα 200 π.Χ.» γράφει: «Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς».
Ο Αρριανός αναφέρει (ν, 3, 2), όταν έφθασε στη Νύσα ο Μ. Αλέξανδρος, ο βασιλιάς της Νύσας Άκουφις τον παρακάλεσε να σεβασθεί, τον κτίστην Διόνυσον και να μη βλάψει την πόλη. Ο Αλέξανδρος άφησε ελεύθερους τους Νυσσαίους και τους έκαμε φίλους και συμμάχους…
Έλληνες και Ρωμαίοι παραδέχονταν ότι υπήρχαν περισσότεροι του ενός Διόνυσοι. Ο τελευταίος Διόνυσος εμφανίζεται επί Μ. Αλεξάνδρου. Εμφανίζεται ότι κατέκτησε τις Ινδίες πριν από τον Μέγα Αλέξανδρο. Η Νύσα (ή Νίσσα) αρχαία πόλη των Ινδιών κοντά στο Νυσσαίον όρος λέγεται ότι την έκτισε ο Διόνυσος.