Μείζον είναι το πρόβλημα στην ποιότητα της Δημοκρατίας…

Η δημοκρατία είναι ένα ανολοκλήρωτο ταξίδι που ξεκίνησε από την αρχαία Αθήνα, ένα πείραμα που εξακολουθεί να ελέγχεται και να βελτιώνεται…Είναι μια συμφωνία που μας επιτρέπει να διαχειριζόμαστε καλύτερα τις διαφωνίες μας. Για τη συνεχή βελτίωσή της απαιτούνται η αίσθηση του «κοινού καλού», η κυριαρχία της αλήθειας και η εμπέδωση της έννοιας του πολίτη.
Η δημοκρατία δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Ακόμη περισσότερο: είναι απραγματοποίητη. Όσες δημοκρατίες υπάρχουν είναι ατελή μόνο προσχέδια, κατώτερα από τις αρχές που τα ενέπνευσαν. Τα σημαντικότερα και πιο δύσκολα προβλήματά της χαρακτηρίζονται ως  ηθικά...Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στο σχολιασμό της πολιτικής ηθικής στην άσκηση της πολιτικής δραστηριότητας. Κάτι που στις μέρες μας κρίνεται για τη χώρα μας, για προφανείς λόγους, όχι μόνον επίκαιρο, αλλά και αναγκαίο...
Το κυριότερο θέμα είναι να διακρίνουμε την καλή πολιτική δράση από την κακή, κάτι που σημαίνει ότι την υποβάλλουμε σε ηθική κρίση. Η επίκληση από τους πολιτικούς του «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» οδηγεί στην αυθαιρεσία και την υποβάθμιση της δημοκρατίας. Κατά τον Ferdinard Lassalle: «Μη μας δείχνετε σκοπό δίχως μέσα. Γιατί σκοποί και μέσα στη γη είναι τόσο μπλεγμένα, ώστε αλλάζοντας το ένα, αλλάζεις και τα’ άλλο. Κάθε μονοπάτι μας φέρνει μπρος σε άλλο προορισμό». Ο Α. Camus τονίζει: «ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα». Από εδώ πηγάζει η ανάγκη της κυβέρνησης των νόμων, ως αντίθεση της κυβέρνησης των ανθρώπων, δηλαδή μιας κυβέρνησης στην οποία οι κυβερνώντες θα δρουν τηρώντας τους θεσπισμένους νόμους, στους οποίους υπόκειται η άσκηση πολιτικής δραστηριότητας, θα ελέγχονται από τη λαϊκή συναίνεση και θα είναι υπεύθυνοι για τις αποφάσεις τους. Η ηθική κριτική επικεντρώνεται και στη νομιμότητα των μέσων. Άλλωστε, τα κακά μέσα μπορούν να βλάψουν τους καλούς σκοπούς. Κατά τον Αριστοτέλη, η ηθική αρετή εξασφαλίζει την ορθότητα του στόχου, ενώ η φρόνηση την ορθότητα των μέσων.
Παρά τη συνεχή λαχτάρα αναγωγής της πολιτικής στην ηθική, η αντίθεση συνεχίζει να υπάρχει… Ακόμα κι αν δεν είναι δυνατή μια απόλυτη αναγωγή της πολιτικής στην ηθική, εξακολουθεί να είναι επιθυμητή μια κατάσταση στην οποία το χάσμα μεταξύ τους  θα εξαφανιζόταν.
Πώς μπορεί να ελαχιστοποιηθεί το χάσμα;
Η δημοκρατία είναι το πολιτικό σύστημα που επιτρέπει τη μέγιστη προσέγγιση μεταξύ των απαιτήσεων της ηθικής και εκείνων της πολιτικής γιατί: α) η δημοκρατία έχει ως σκοπό την επίλυση των κοινωνικών συγκρούσεων χωρίς την προσφυγή στην αμοιβαία βία, β) η επιβίωση μιας δημοκρατίας βασίζεται στη μεγαλύτερη απαγόρευση της στρατηγικής της προσποίησης και της παραπλάνησης και γ) η δημοκρατία δίνει ζωή σε μια «κοινωνία του συμβολαίου.
Πρέπει να είμαστε ρεαλιστές. Δεν πρόκειται το χάσμα να εξαλειφθεί ολοκληρωτικά (ούτε οι μυστικές συναντήσεις των πολιτικών με παράγοντες επηρεασμού της κοινής γνώμης…), αυτό που περιμένουμε είναι ότι η πολιτική έχει περισσότερες πιθανότητες να σεβαστεί το ιδανικό της ηθικής για μια καλή κοινωνία μέσα σε μια δημοκρατία. Βέβαια, όλες οι δημοκρατίες δεν είναι ίδιες. Η ιστορική διαδρομή μιας δημοκρατίας κρίνεται από το βαθμό πολιτικής βίας που φιλοξενεί, την έκταση των πολιτικών σχέσεων που παραμένουν μυστικές, τη δεσμευτική ισχύ των συμφωνιών μεταξύ των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων και κατά πόσο οι γνώμες είναι ελεύθερες, ώστε να συγκρούονται και, μέσω της σύγκρουσης, να εξαγνίζονται.
Τελικά το πρόβλημα της μείωσης του χάσματος μεταξύ πολιτικής και ηθικής (και της χώρας μας) είναι πρόβλημα ποιότητας της δημοκρατίας.

✴✴✴
* Ο Καθηγητής κ. Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.