Η άλωση της Κων/πολης από τους Σταυροφόρους και ο Ι. Βατάτζης

- Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ

Γνωρίζει και ο τελευταίος πολίτης αυτής της χώρας ότι οι Έλληνες έζησαν τετρακόσια χρόνια πικρής σκλαβιάς, χειροπιαστό σκοτάδι κάτω από το πέλμα του ανατολίτικου δυνάστη, των Οθωμανών Τούρκων (1453-1821). Ολίγοι, όμως, γνωρίζουν, ότι προηγήθηκε μία άλλη σκλαβιά 57 χρόνων (1204-1261). Οι δυνάστες του Ελληνισμού, όμως, δεν ήταν αλλόθρησκοι. Ήταν Χριστιανοί, που έφεραν, μάλιστα, στο στήθος μεγάλο κόκκινο σταυρό, γι’ αυτό και ονομάστηκαν Σταυροφόροι. Προορισμός τους να ελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους από τους «αλλόθρησκους Μουσουλμάνους».
Μπορεί να είναι μικρό το διάστημα της σκλαβιάς αυτής (57 χρόνια), αλλά η άλωση της 12 Απριλίου 1204 προετοίμασε το έδαφος για την άλωση της 29 Μαΐου 1453.
12 Απριλίου 1204: Ήταν τότε που τα στίφη του Πάπα Ινοκέντιου του Γ’ «παρεξέκλιναν» της πορείας τους προς τους Αγίους Τόπους! Και μια που έχασαν το δρόμο έμειναν! Οι ωμότητες, οι σφαγές, οι ατιμίες, οι βεβηλώσεις που διαπράχτηκαν, κάνουν να ωχριούν όσα διέπραξαν οι Τούρκοι στις 29 Μαΐου 1453.
Οι πάπες του Μεσαίωνα είχαν επιτελέσει την «θεϊκή» τους αποστολή! Κάποιος ιός κυκλοφορεί μέχρι τις ημέρες μας, που κατατρώγει τις σελίδες της ιστορίας και προβάλλει μόνον την τουρκική κατάκτηση της Ελλάδος. Κάποια αόρατη ομπρέλα καλύπτει τους «χριστιανούς» κατακτητές του πάπα και αφήνει ακάλυπτη την πλευρά των αλλοθρήσκων Οθωμανών.
Ο μεγάλος Βρετανός ιστορικός Στήβεν Ράνσιμαν γράφει: «Δεν υπήρξε ποτέ μεγαλύτερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας από την 4η Σταυροφορία, η οποία ήταν πράξη γιγάντιας πολιτικής ανοησίας».
Εκείνο που πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα είναι οι ανήκουστες βαρβαρότητες που διαπράχτηκαν από «χριστιανούς», που έφεραν ως έμβλημα το Σταυρό και που, υποτίθεται ότι προορισμό τους ήταν να απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους από τους αλλοθρήσκους Οθωμανούς...
Ο Νικήτας Ακομηνάτος ή Χωνιάτης έγραψε ιστορία της περιόδου 1180-1206, οπότε και πέθανε. Η ιστορία του θεωρείται ότι περιγράφει κατά τον πλέον ακριβή τρόπο τα γεγονότα της εποχής του και αποτελεί την σπουδαιότερη πηγή ιστορίας του Βυζαντινού Ελληνισμού για το χρονικό διάστημα που ιστορεί.
Τα γεγονότα της αλώσεως της Πόλης από τους Φράγκους τα περιγράφει με τον πλέον ακριβή τρόπο. Κινδύνευσε, μάλιστα, άμεσα η ίδια του η ζωή. Διασώθηκε με τη βοήθεια ενός Βενετού στρατιώτη με τον οποίο είχε φιλία από πριν. Άφησε και πραγματεία «περί αγαλμάτων», όπου περιγράφει τα αγάλματα που κατέστρεψαν οι Λατίνοι το 1204 και εκείνα που μετέφεραν στη Δύση. Όσοι επισκέπτονται την πλατεία Αγίου Μάρκου στη Βενετία βλέπουν στην πρόσοψη του ναού ψηλά πάνω από την είσοδο, στον εξώστη τέσσερα χάλκινα άλογα. Τα άρπαξαν οι Βενετοί μαζί με άπειρα άλλα λάφυρα από την Κωνσταντινούπολη. Είναι έργα του Λυσίππου, άριστου γλύπτη του 4ου π.Χ. αιώνα. Ήταν ανδριαντοποιός του Μεγ. Αλεξάνδρου. Αυτά που βλέπουμε είναι αντίγραφα. Τα πρωτότυπα βρίσκονται μέσα στο ναό, σε ένα χώρο ψηλά και για να τα ιδείς πρέπει να πληρώσεις εισιτήριο. Όταν τα ιδείς νομίζεις ότι είναι ζωντανά...
Μόλις κατέλαβαν την πόλη οι Σταυροφόροι άρχισε η χωρίς οίκτο λεηλασία και απογύμνωση της Βασιλεύουσας από όλα της τα πλούτη. Όσοι τολμούσαν να αντισταθούν σφάζονταν επί τόπου. Δεν έμεινε παλάτι, αρχοντικό, εκκλησία μικρή ή μεγάλη, μοναστήρι, που να μη λεηλατήθηκε φρικτά.
Ιδίως τους προσήλκυσε ο μυθικός πλούτος της Αγίας Σοφίας. Μπήκαν με τα άλογα στον ιερό ναό. Τα μουλάρια και τα άλογα λέρωναν με τις κοπριές τους το μαρμάρινο δάπεδο. Άρχισαν να ξηλώνουν και να παίρνουν τα πάντα: από άγια δισκοπότηρα, ευαγγέλια, ιερά άμφια, άγιες εικόνες, την Αγία Τράπεζα και το ασημένιο εικονοστάσιο του τέμπλου, αφού προηγουμένως το έκαναν κομμάτια, μανουάλια, πολυκάνδηλα μέχρι και τις κουρτίνες πήραν (οι καλοί χριστιανοί!).
Ούτε οι τάφοι των αυτοκρατόρων γλίτωσαν. Συλίθηκαν όλοι, ενώ τα λείψανα πετάχτηκαν εδώ κι εκεί. Ήταν τέτοια η καταστροφή, τέτοια η έκταση της καταστροφής, ώστε η άλλοτε βασιλίδα των πόλεων κατάντησε σκέτο κουφάρι...
Tο πιο τραγικό από όλα ήταν ότι ολόκληρος ο γυναικείος πληθυσμός της Κων/πόλεως βιάστηκε.
Και για να συμπληρώσουμε όσα συνέβησαν στην Αγία Σοφία: Για να μεταφέρουν πιο εύκολα τα ιερά σκεύη κ.λ.π. που είδαμε πιο πάνω έμπασαν μέσα άλογα και μουλάρια. Έβαλαν μια κοινή πόρνη να καθίσει στον πατριαρχικό θρόνο και να βρίζει τον Χριστό!.. (Δηλ. άλλος ήταν ο Χριστός των Ορθοδόξων...).
Φυσικά, η κυριαρχία των Φράγκων – Σταυροφόρων δεν περιορίστηκε μόνον στην Κων/πολη. Από την άλλη ημέρα κιόλας επιδόθηκαν με ζήλο στον πόλεμο να καταλάβουν, όσα εδάφη μπορούσαν. Πρίγκιπες, κόμιτες, Δούκες και βαρώνοι της Ευρώπης επιδόθηκαν σε αγώνες άμιλλας ποιος θα εξασφαλίσει τα καταλληλότερα εδάφη, που θα διαφεντεύει και θα απομυζά. Έτσι, ο ελλαδικός χώρος και κυρίως τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου και τα παράλια καλύφτηκαν από Βαρωνίες, Δουκάτα, Κομιτίες κ.λπ.
Όταν οι σταυροφόροι κατέλαβαν την Κων/πολη, ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας ο Θεόδωρος Λάσκαρης, ο οποίος μαζί με τον Πατριάρχη κατέφυγαν στη Νίκαια και ανακηρύχτηκε «Αυτοκράτωρ Ρωμαίων».
Ο Μιχαήλ Άγγελος Α’ κατέφυγε στην Άρτα και εκεί ίδρυσε το «Δεσποτάτον της Ηπείρου». Μας τον υπενθυμίζει η οδός Μιχαήλ Αγγέλου που υπάρχει στο κέντρο της πόλης των Ιωαννίνων...
Ερχόμαστε τώρα να ιδούμε τη στάση του Βατικανού στο μεγάλο αυτό θέμα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εμπνευστής και κύριος οργανωτής των σταυροφοριών ήταν ο εκάστοτε Πάπας της Ρώμης. Όμως, μέχρι σήμερα υποστηρίζουν ότι οι σταυροφορίες είχαν ένα στόχο: Να ελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους από τους Μουσουλμάνους. Οι σταυροφόροι της 4ης σταυροφορίας μόνοι τους «παρεξέκλιναν» της πορείας τους και κατέλαβαν την Κων/πολη...
Όμως, αυτοδιαψεύστηκαν ήδη το 1234. Το 2008 δημοσιεύτηκε στη Θεσσαλονίκη από τις εκδόσεις Ορθοδόξου Κυψέλης το Βιβλίο του Ιωάννη Σαρσάκη με τον τίτλο: «Ιωάννης Γ. Βατάτζης ο Άγιος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου». Εκεί διαβάζουμε: Αυτοκράτορας στη Νίκαια το 1234, διαρκούσης της Φραγκοκρατίας στο Βυζάντιο, ήταν ο Ιω. Βατάτζης. Ο τότε πάπας στη Ρώμη Γρηγόριος ο Θ’ έστειλε μια επιστολή προκλητική στον Ιω. Βατάτζη και του ζητούσε να ξεχάσει για πάντα την Κωνσταντινούπολη και να εγκαταλείψει τον βυζαντινό τίτλο «Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ Ρωμαίων».
Ολόκληρη η επιστολή ήταν σε προκλητικό ύφος προς τον αυτοκράτορα της Νικαίας. Ο Ιωάννης Βατάτζης, όμως, αν και ήταν σε δυσμενέστερη θέση από πλευράς πολιτικής και οικονομικής έστειλε μία εκπληκτική επιστολή – απάντηση που αποτελεί μνημείο ελληνικής υπερηφάνειας και εθνικής αξιοπρέπειας.
Μερικά αποσπάσματα από την απάντηση του Βατάτζη: «...Μας γράφεις ότι από το δικό μας, το ελληνικό γένος άνθισε η σοφία και τα αγαθά της διαδόθηκαν στους άλλους λαούς. Αυτό σωστά το γράφεις. Πώς, όμως, αγνόησες ή και αν υποτεθεί ότι δεν το αγνόησες πως το ξέχασες να γράψεις ότι μαζί με την σοφία το γένος μας εκληρονόμησε από τον Μέγα Κωνσταντίνο και την βασιλεία; Συ απαιτείς να μην αγνοήσουμε το θρόνο σου και τα προνόμιά του. Αλλά, εμείς έχουμε να απαιτήσουμε να ιδείς καθαρά και να μάθεις τα δικαιώματα που έχουμε εμείς επί της εξουσίας και του κράτους της Κων/πόλεως, το οποίο από τον Μ. Κων/τίνο διατηρήθηκε για μια χιλιετία κει έφθασε σε μας.
Οι γενάρχες της βασιλείας μου είναι από το γένος των Δουκών και των Κομνηνών, για να μην αναφέρω εδώ και όλους τους άλλους βασιλείς που είχαν ελληνική καταγωγή και για πολλές εκατοντάδες χρόνια κατείχαν την βασιλική εξουσία της Κων/πόλεως... Εμείς εξαναγκαστήκαμε από την πολεμική βία να φύγουμε από τον τόπο μας. Όμως, δεν παραιτούμαστε από τα δικαιώματά μας της εξουσίας και του κράτους της Κων/πόλεως...
Ποτέ δεν θα πάψουμε να δίνουμε μάχες και να πολεμούμε αυτούς που την κατέκτησαν και την κατέχουν. Γιατί, αλήθεια, πώς δεν θα διαπράτταμε αδικία απέναντι στους νόμους της φύσης και στους θεσμούς της πατρίδας μας και στους τάφους των προγόνων μας και στα θεία και ιερά τεμένη, αν δεν πολεμήσουμε για όλα αυτά με τη δύναμή μας κ.λπ., κ.λπ.
•••
Η απάντηση αυτή του Βατάτζη ανησύχησε το Βατικανό. Για να ενισχύσει τη θέση των ανθρώπων του που διαφέντευαν την Κων/πολη και γενικά την Ανατολή, αποφάσισε να στείλει ενισχύσεις. Έτσι, το 1236 ο Πάπας ετοίμαζε νέα σταυροφορία. Την ματαίωσε, όμως, ο αυτοκράτορας της Γερμανίας Φρειδερίκος Β’, για να βοηθήσει τον Βατάτζη με τον οποίο είχε συνάψει συμμαχία. Επιπλέον δε ο Βατάτζης είχε λάβει ως σύζυγό του την κόρη του Φρειδερίκου Άννα ή Κωσταντία.
Το 1261 η Κων/πολη ελευθερώθηκε από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η’ τον Παλαιολόγο και τον στρατηγό Αλέξιο Στρατηγόπουλο. Η αυτοκρατορία, όμως, που υπάρχει από εδώ και πέρα είναι η σκιά της προηγούμενης. Δεν μπόρεσε ποτέ, όχι μόνον να αποκτήσει την παλαιά της λάμψη, αλλά ούτε να πλησιάσει καν μέχρι την άλωση 1453. Η Κύπρος, η Κρήτη και τα Επτάνησα ουδέποτε επανήλθαν στη Βυζ. Αυτοκρατορία. Αρκετά άλλα νησιά και παράλια παρέμειναν Βαρωνίες, Κομητίες κ.λπ., στα χέρια των Φράγκων. Το ισχυρό ναυτικό με το οποίο το Βυζάντιο κυριαρχούσε στις θάλασσες τόσους αιώνες εκμηδενίστηκε. Οι Γενουάτες και οι Βενετοί αλώνιζαν στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο. Πολλές φορές έμπαιναν με το στόλο τους μέχρι τον Κεράτιο Κόλπο. Προκαλούσαν ταραχές και εξανάγκαζαν τους αυτοκράτορες να τους παραχωρούν κάθε φορά και νέα προνόμια.
Οι καλλιεργητές απομακρύνονταν από τη γη των ανατολικών περιφερειών και έτσι οι περιοχές εκείνες ερημώνονταν. Η απόδοση της γεωργίας περιοριζόταν και οι κοινωνικές δομές εξασθενούσαν και οδηγούνταν σε διάλυση. Όλα αυτά συνέβαιναν γιατί η αυτοκρατορία τώρα έστρεφε την προσοχή και την άμυνα προς τη Δύση την οποία θεωρούσαν απειλή. Η συνεχής μεταφορά στρατευμάτων από τις ανατολικές επαρχίες, προς ενίσχυση των ευρωπαϊκών επαρχιών άφηνε απροστάτευτη ολόκληρη την ανατολική ενδοχώρα.
Έτσι, όπως γράφει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Βλάσης Φειδάς (Βυζάντιο έκδ. 1985): «Στο τέλος του ΙΔ’ αιώνα ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας ήταν υποχρεωμένος να πληρώνει φόρο υποτέλειας και να προσφέρει στρατιωτική βοήθεια στο σουλτάνο των Τούρκων...». Εκεί, λοιπόν, είχαν οδηγήσει ο Πάπας και οι Ευρωπαίοι τη Βυζ. Αυτοκρατορία. Κουφάρι έτοιμο να πέσει στα χέρια των Τούρκων. Και θα είχε πέσει πενήντα χρόνια νωρίτερα, αν δεν μεσολαβούσε ένα απρόσμενο γεγονός. Ο ηγέτης των Μογγόλων Ταμερλάνος κατόρθωσε να επεκτείνει το κράτος του σε όλη την κεντρική Ασία και εδημιούργησε ένα αχανές κράτος.
Έτσι, ο Ταμερλάνος με οχτακόσιες χιλιάδες στρατό έφθασε στη Μικρά Ασία. Ο σουλτάνος των Τούρκων Βαγιαζίτ συγκέντρωσε πεντακόσιες είκοσι χιλιάδες και έτρεξε να τον αντιμετωπίσει.
Οι «δύο μάστιγες του Θεού», όπως ονομάστηκαν ο Ταμερλάνος και ο Βαγιαζίτ, συναντήθηκαν στην πεδιάδα της Άγκυρας το 1402. Η σύγκρουση των δύο πολυάριθμων αυτών στρατευμάτων ήταν τρομερή και φονικότατη. Ο τουρκικός στρατός ηττήθηκε και ο σουλτάνος Βαγιαζίτ αιχμαλωτίστηκε. Ο Ταμερλάνος αρχικά φέρθηκε με γενναιοφροσύνη προς τον ηττηθέντα αντίπαλό του. Του παραχώρησε αρκετή ελευθερία κινήσεων. Κάποια στιγμή ο Βαγιαζίτ αποπειράθηκε να δραπετεύσει. Τον έκλεισε σε αυστηρή απομόνωση και μετά από λίγο καιρό πέθανε από τη στενοχώρια του. Ο Χέντελ έγραψε όπερα με τον τίτλο «Ταμερλάνος» και αναφέρεται στα γεγονότα αυτά.
Έτσι, η άλωση της Κων/πολης από τους Τούρκους αναβλήθηκε για πενήντα χρόνια (1402-1453).