Οι «Χαβαλέδες» στην εποχή της Τουρκοκρατίας...
- Γράφει ο ΚΩΝ/ΝΟΣ ΧΡ. ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ
H λέξη «χαβαλές», χρησιμοποιείται συχνά στην καθομιλουμένη με διάφορες έννοιες και σε ποικίλες περιπτώσεις. Φαίνεται ότι αυτή προέρχεται από την Τουρκική γλώσσα και στα λεξικά δίνονται πολλές ερμηνείες.
Μια πρόχειρη συλλογή από τις χρήσεις της λέξης αυτής δίνει μια ευρεία ερμηνεία των περιπτώσεων που χρησιμοποιείται, χωρίς να έχουν μια ταυτότητα περιεχομένου και κοινού νοήματος ή προέλευσης.
Τις καταγράφουμε όπως εντοπίστηκαν σε διάφορες πηγές από το διαδίκτυο: Νωχελικό, ευχάριστο, χάσιμο χρόνου, άραγμα, τεμπελιά, πλάκα, καζούρα, σαρκασμός, τζερτζελές, φασαρία, κοτσομπολιό, κοροϊδία, πλακατζής, ανεκδοτολογία, παράλυση λειτουργίας, γραφειοκρατία, χλευασμός, σάτυρα.
Ίσως μια προσεκτικότερη έρευνα σε λεξικά και στο διαδίκτυο να προσθέσει και άλλες περιπτώσεις και να πλουτίσει τη γλώσσα μας και την επικοινωνία.
Αφορμή για αυτή τη μικρή καταγραφή, μου έδωσε η ανεύρεση της λέξης αυτής, σε ένα αρκετά παλιό ημερολόγιο εργασιών κατασκευής ενός σπιτιού, στα χρόνια της αλλαγής του 19ου προς τον 20ο αιώνα (1899-1900).
Αλλά, ας μπουν τα δεδομένα σε μια χρονολογική σειρά με συγκεκριμένα στοιχεία. Στο Δελβινάκι η οικογένεια Μενελάου Βίλλη αγόρασε το έτος 2002 ένα παλαιό κτίριο του Δελβινακιώτη Γεωργίου Γέτα, μεγαλέμπορου άλλοτε στην Κωνσταντινούπολη, κατά την ύστερη περίοδο της Τουρκοκρατίας, παράγοντα της Δελβινακιώτικης κοινωνίας, και με μεγάλη οικονομική δυνατότητα.
Ο Γεώργιος Γέτας αποφάσισε την ανέγερση αυτού του εντυπωσιακού αρχοντικού του στο Δελβινάκι (1899-1900), και είχε την πρόνοια για την σχολαστική και λεπτομερή καταγραφή όλων των εργασιών κατασκευής του κτιρίου, για τα υλικά σε ποσότητες και αξία που χρησιμοποιήθηκαν, για τις εργολαβικές συνεργασίες που είχε, με λεπτομέρειες που καταπλήσσουν, αλλά αποτελούν και μια πηγή για πολλές έρευνες και μελέτες μιας τέτοιας κατασκευής για το Δελβινάκι αλλά και γενικότερα για όλο το Πωγώνι.
Στην φάση της μετασκευής αυτού του κτιρίου σε ξενώνα, από την οικογένεια του Μενελάου Βίλλη, εντοπίστηκαν στη μπίμτσα του κτιρίου, σε ένα κασόνι διάφορα σκόρπια παλαιά χαρτιά, κατάλοιπα από κάποιο μεγάλο, και ασφαλώς ενδιαφέρον αρχείο του Γεωργίου Γέτα.
Παρεκάλεσα τον κ. Βίλλη να διασώσει αυτά τα χαρτιά, και μου τα εμπιστεύτηκε για μια έρευνα και μελέτη. Η διαλογή και ταξινόμηση αυτού του υλικού έδωσε πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για την ιστορία και τη ζωή του Δελβινακίου, για μια περίοδο εκατό ετών. Ένα μερος από το υλικό αυτό, με τη χορηγία της οικογένειας Βίλλη θα εκδοθεί σε βιβλίο στη σειρά «Πωγωνήσια Βιβλιοθήκη» του συγγραφέα του παρόντος σημειώματος.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον από την μελέτη του αρχείου αυτού παρουσίασε ένα «τεφτέρι» που περιείχε με ημερολογιακές λεπτομέρειες όλες τις εργασίες ανέγερσης του κτιρίου, από των θεμελίων μέχρι και του εξοπλισμού, η προμήθεια των υλικών, αλλά και ενδιαφέρουσες ενέργειες του ιδιοκτήτη στις διάφορες φάσεις της ανέγερσης του κτιρίου.
Από την έρευνα αυτή, του ημερολογίου του Γέτα για την ανέγερση του σπιτιού του, ξεχώρισα για το σημείωμα αυτό μερικές αναφορές που κάνει ο νοικοκύρης για τους «χαβαλέδες» της κατασκευής.
Ο Γεώργιος Γέτας, αν και ολιγογράμματος, κρατάει με σχολαστική λεπτομέρεια αλλά κα με χρονολογική και λογιστική ακρίβεια την περιγραφή κάθε εργασίας, το κόστος, και τους ανθρώπους που συναλλάσσεται.
Θα ξεχωρίσω εκείνες τις εγγραφές για τους «χαβαλέδες» της κατασκευής, οι οποίοι τελικά αποδείχτηκαν ότι είχαν ένα «πολεοδομικό» ενδιαφέρον και πιστεύω, αποτελούν μια απεικόνιση της Διοικητικής (μάλλον Αυτοδιοικητικής), αρμοδιότητας της Επαρχίας (Καζά) Πωγωνίου του Βιλαετίου Ιωαννίνων, σε θέματα πολεοδομίας. Αυτές οι εγγραφές καταχωρούνται αμέσως στη συνέχεια, με τον τρόπο γραφής που χρησιμοποίησε ο Γεώργιος Γέτας στο ημερολόγιο αυτό.
Οι εγγραφές
- «ιδού σιμιόνο κε οτι σιμφονια εκαμα με τον σελιμι γιφτο απο βοστινα δια τον χαβαλε όπου θα βγαλι δια τιν πιμιτσα μακρος 12 φαρδος 5,30 το ολον γροσια 220 εμετρισα 16 απριλιου γροσια 23 θελι εκατονενενιντα πεντε κε 21 απριλίου τοδοσα εκατονενενιντα πεντε 195»
- «ετερι σιμφονια με τον σελιμι οποκαμα δια χαβαλε του θεμελιου κε τις στερνας να βγαλουν λιρες τεσερις αριθμος 4 γροσια 428».
- «23 σεπτεμβριου 1899 εδοσα του σπιρου κοσοβιτσινου δια χαβαλε αχουριου».
Αυτά τα ποσά που αναγράφονται για τον «χαβαλέ», του θεμελίου, της στέρνας, της πίμιτσας (ημιυπόγειας θολωτής λιθόκτιστης αποθήκης), στέλνονταν με τον Σελίμη (γύφτο από Βοστίνα) ή τον Σπύρο, στην Βοστίνα (Πωγωνιανή) στην έδρα των Διοικητικών Υπηρεσιών της Επαρχίας (Καζά) Πωγωνίου για καταβολή των ποσών αυτών στο Δημόσιο Ταμείο, και καταγράφονται σαν έξοδα της νέας οικοδομής.
Στην προσπάθεια να ερμηνεύσω τον όρο και τον ρόλο αυτού του «χαβαλέ» και την διαδικασία χειρισμού αυτής της συναλλαγής, απευθύνθηκα και σε τουρκομαθείς, από έναν εκ των οποίων μου δόθηκε και η ερμηνεία ως «Γραμμάτιον είσπραξης».
Μεταφέροντας αυτά στην συγκεκριμένη περίπτωση κατασκευής οι αναφερόμενες δαπάνες ως «χαβαλέδες» εξηγούνται ως κάποια «τέλη», ίσως, για την άδεια οικοδόμησης (θεμελίου) ή για τις ειδικές κατασκευές (Πίμιτσας, στέρνας και αχουριού»).
Σημειώνεται ότι στο ημερολόγιο δεν αναφέρεται κάποια έγκριση και άδεια ανέγερσης της οικοδομής, δεν αναφέρεται κάποιος αρχιτέκτων μηχανικός της οικοδομής, ούτε ύπαρξη κάποιου σχεδίου. Δεν αναφέρεται επίσης κάποιος έλεγχος της κατασκευής από την αρμόδια κτηματολογική Υπηρεσία της Επαρχίας. Μόνον, ανεφέρεται με λίγες γραμμές η ανάθεση της κατασκευής στον αρχιμάστορα Ιωάννη Χατζή (Πυρσογιαννίτη), με μια συμφωνία ολίγων γραμμών, και τον αριθμό των μαστόρων και καλφάδων (μπουλούκι) που, έχει και την τιμή ανά τετραγωνικό πήχυ.
Από αυτά τα στοιχεία δίνεται μια εικόνα της απλουστευμένης διαδικασίας ανεγέρσεως μιας οικοδομής από την αρμόδια Υπηρεσία της Επαρχίας, στη οποία είναι γνωστό ότι λειτουργούσε και Επίσημο Κτηματολόγιο. Στο αρχείο του Γέτα βρέθηκε και το συμβόλαιο αγοράς του οικοπέδου και μερικοί κτηματολογικοί τίτλοι.
Η αποδελτίωση αυτού του ημερολογίου του Γεωργίου Γέτα για την ανέγερση του σπιτιού του έχει σχεδόν ολοκληρωθεί και πιστεύουμε ότι θα αποτελέσει μια έκδοση της σειράς «ΠΩΓΩΝΗΣΙΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ».
Σε αυτό το σημείωμα παρατίθεται η σελίδα με τον τελικό συγκεντρωτικό λογαριασμό της κατασκευής. Σε αυτόν φαίνεται σχετικά δυσανάγνωστα, με την γραφή του Γεωργίου Γέτα και ένα ποσό στο οποίο περιλαμβάνονται και οι «χαβαλέδες» που έδωσε.
Τελειώνοντας αυτό το σημείωμα να προσθέσω ότι στο βιβλίο μου «Πωγωνήσιοι Εργολάβοι τον καιρό της Τουρκοκρατίας», που εκδόθηκε από το Τεχνικό Επιμελητήριο – Τμήμα Ιωαννίνων, και στο παράρτημα (σελ. 97-98) περιλαμβάνεται και δημοσίευμα της εφημερίδας του Βιλαετίου (Φύλλο 232 - 23 Ιανουαρίου 1874), σχετικό με τη διαδικασία ανέγερσης οικοδομών και την καθιέρωση του Κτηματολογίου.
Ο τελικός συνοπτικός λογαριασμός του Γεωργίου Γέτα για την ανέγερση του σπιτιού του παρατίθεται στη συνέχεια όπως βρέθηκε στο ημερολόγιο και ακολουθεί η ερμηνευτική αποδελτίωση αλλά με την γραφή του Γ.Γέτα.
