Ποιος μπορεί να μας σώσει;

Η πίστη όταν δεν είναι χάρισμα. Είναι συνήθεια. Όταν όμως δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο, τότε απορρέει από μια έντονη επιθυμία να πιστέψει κάποιος. Άλλωστε, χωρίς επιθυμία δεν θα υπήρχε γνώση, λογική, ηθική.
Η γνώση σχετίζεται με την επιθυμία της αλήθειας, η λογική με την επιθυμία της συνοχής και η ηθική με την επιθυμία της καλοσύνης.
Η λογική δεν είναι φάρος, απλώς ένας λύχνος! Ένα εργαλείο να προχωρήσουμε προς τα σκοτάδια που βαδίζουμε.
Όσον αφορά στην ηθική, αυτή προσπαθεί να απαντήσει στο αιώνιο ερώτημα γιατί υπάρχει το κακό. Ένα ερώτημα όμως που μέχρι σήμερα δεν έλαβε πειστική απάντηση.
Δεν τα κατάφερε η επιστήμη, δεν τα κατάφεραν ούτε οι θρησκείες, με την έννοια μιας πειστικής απάντησης και όχι παραπλανητικές απαντήσεις που ικανοποιούν εκείνους που υποφέρουν και θέλουν να παρηγορηθούν.
Αντίθετα από το λύχνο της λογικής, η πίστη φωτίζει, συχνά όμως το φως της είναι τόσο δυνατό, ώστε τυφλώνει. Από την τύφλωση γεννιούνται οι φαύλες όψεις των θρησκειών: η μισαλλοδοξία, ο προσηλυτισμός, οι διωγμοί των απίστων.
Αν και οι Θεοί είναι δημιουργήματα του ανθρώπινου μυαλού, αποκτούν δική τους ζωή και τη δύναμη να εξουσιάζουν το πνεύμα των ανθρώπων. Έτσι, η ανθρώπινη βαρβαρότητα γεννά άσπλαχνους θεούς, που με τη σειρά τους ωθούν τους ανθρώπους στη βαρβαρότητα.
Πλάθουμε Θεούς που μας πλάθουν! Οι Θεοί που κατακυριεύουν τους πιστούς, μπορούν να τους οδηγήσουν όχι μόνο στις πιο φρικτές, αλλά και στις πιο ευγενείς πράξεις.
Επιπλέον, υπάρχει η τάση να αποδίδεται η ευθύνη για όλες τις διαστροφές του 20ου και τις αρχές του 21ου αιώνα στην διαδικασία της εκκοσμίκευσης.
Ωστόσο, πριν από τους δύο παγκοσμίους πολέμους, η πιο αιματηρή περίοδος υπήρξε εκείνη των θρησκευτικών πολέμων.
Η μοναδική προσπάθεια να ξεπεραστεί το κακό πρέπει να αναζητηθεί στη δημιουργία της ηθικής ζωής, στην οποία συνίσταται η μοναδικότητα και η καινοτομία του ανθρώπινου κόσμου.
Ο πραγματικός λόγος της προσκόλλησης της ηθικής σε μια θρησκευτική αντίληψη, δεν είναι η ανάγκη να δοθεί μια απόλυτη θεμελίωση της ηθικής, αλλά η πρακτική ανάγκη να ενισχυθεί η τήρησή της. Η έκκληση στο Θεό δε χρησιμεύει τόσο για την εδραίωση των κανόνων που πρέπει να τηρηθούν, όσο για την παρακίνηση των πιστών να τους τηρούν, όποιοι κι αν είναι οι κανόνες αυτοί. Καταφεύγουμε στο Θεό ως αλάνθαστο κριτή, πιο τρομερό από τον ανθρώπινο δικαστή, παρά στο Θεό ως νομοθέτη.
Ο χρυσός κανόνας «μην κάνεις στους άλλους αυτό που δε θέλεις να σου κάνουν» υπάρχει σε κάθε λογική ηθική.
Αν ανατρέξουμε στη φιλοσοφική σκέψη, θα ανακαλύψουμε: την ηθική της αρετής, την ηθική της ευτυχίας, την ηθική του καθήκοντος, την ηθική της ωφέλειας, την ηθική της αγνής πρόθεσης, την ηθική της ευθύνης,...
Από τα παραπάνω αναδεικνύεται, ως εξέχουσας σημασίας, η ηθική της ανεκτικότητας, δηλαδή η αρχή που, από τη διαπίστωση της πολλαπλότητας των ηθικών κόσμων, αντλεί το συμπέρασμα της ανάγκης ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ τους.
Το συμπέρασμα είναι ότι ο σεβασμός και η αγάπη, η πεμπτουσία της διδασκαλίας του Χριστού, πρέπει να εκτείνονται ακόμα και σ’ εκείνους που σκέπτονται και δρουν διαφορετικά από μας στα κοινωνικά, πολιτικά, ακόμη και στα θρησκευτικά θέματα, γιατί με όσο μεγαλύτερη ανθρωπιά και αγάπη μπούμε στο δικό τους τρόπο θεώρησης, τόσο πιο εύκολα θα μπορέσουμε να ξεκινήσουμε μαζί τους μια συζήτηση.
Τα προβλήματα που συνδέονται με την επιβίωση του ανθρώπου στη γη είναι πολλά και μάλιστα υπάρχει μεγάλη σύνδεση μεταξύ τους, ώστε δεν μπορεί να λυθεί το ένα χωρίς να ανακύψει κάποιο άλλο.
Η εμπιστοσύνη στην αδιάκοπη πρόοδο, που είχε εμπνεύσει τις φιλοσοφίες της δυτικής ιστορίας, έχει εξαντληθεί. Αυτή η εμπιστοσύνη βασιζόταν στη σκέψη ότι τα βάσανα της ανθρωπότητας θα έβρισκαν τη θεραπεία τους στη λογική κατάληξη των πραγμάτων. Η εμπιστοσύνη στην πρόοδο έχει χαθεί, τόσο εξαιτίας των δυο παγκοσμίων πολέμων, όσο και εξαιτίας των ανισοτήτων ανάμεσα σε χώρες και εντός τους. Άλλωστε, η υπόθεση μιας ατέρμονος προόδου συγκρούεται με την πραγματικότητα του πεπερασμένου σύμπαντος στο οποίο ζει ο άνθρωπος. Συχνά ακούμε ότι δεν μπορείς να αποκλείσεις την ελπίδα... Αλλά, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι το να βασιζόμαστε μόνο στην ελπίδα ενδέχεται να οδηγηθούμε στην παραίτηση.
Οι άνθρωποι του πλανήτη γη τρέχουν απερίσκεπτοι προς την άβυσσο, αφού έχουν βάλει μπροστά στα μάτια τους κάτι που τους εμποδίζει να τη δούνε.
Σ’ αυτή την απερισκεψία δεν έχουμε παρά να συνταχθούμε με το Χάιντεγκερ: «μόνο ένας Θεός μπορεί...».

✴✴✴
* Ο Καθηγητής κ. Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρώην Πρύτανης
του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.