Η φύση στην υπηρεσία των Ηλικιωμένων με Άνοια...

H Άνοια είναι μια αρρώστια του εγκεφάλου που παρουσιάζεται συχνότερα στους ηλικιωμένους σε διάφορες μορφές (νόσος Αλτζχάιμερ, αγγειακή άνοια, άνοια με σωμάτια Lewy, μετωποκροταφική άνοια, κ.ά.). Επηρεάζει προοδευτικά τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες  (μνήμη, κρίση, προσανατολισμό, κ.λ.π.), με αποτέλεσμα την εκτεταμένη και σημαντική δυσμενή επίδραση στην ποιότητα ζωής του ασθενούς (αίσθηση του εαυτού, διαπροσωπικές  σχέσεις, κοινωνικοί ρόλοι, κ.α.) και των φροντιστών τους, αλλά και με επιπτώσεις στην κοινωνία λόγω της επιβάρυνσης στα συστήματα Υγείας και Πρόνοιας εξαιτίας του αυξημένου κόστους που συνεπάγεται η φροντίδα του ασθενούς.
Η ζωή του ατόμου με άνοια υποβαθμίζεται, το ίδιο απομονώνεται, έχει σωματικές ενοχλήσεις, άγχος, κατάθλιψη, προϊούσα αδυναμία (frailty), διαταραχές της συμπεριφοράς, κ.α..  Δεν μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί και έχει ανάγκη από υψηλού βαθμού συνεχούς φροντίδας και επίβλεψης. Οι περιθάλποντες (φροντιστές) των ηλικιωμένων με άνοια, επιβαρύνονται επίσης πάρα πολύ.
Η άνοια εξελίσσεται σε μία «επιδημία» που απασχολεί σήμερα όλο τον κόσμο, κυρίως τον «αναπτυγμένο». Στην Ελλάδα, με την ολοένα αυξανόμενη γήρανση του πληθυσμού, τα ποσοστά των ατόμων με άνοια αυξάνονται ραγδαία, καθώς τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών αντιπροσωπεύουν ποσοστό πάνω από το 19,3% του πληθυσμού που προβλέπεται το 2020 να είναι άνω του 20% και το 2030 περίπου το 30%. Υπολογίζεται πως στην χώρα μας υπάρχουν περίπου 150.000-200.000 ασθενείς με άνοια, οι οποίοι αναμένεται να αυξηθούν σε 500.000 το 2050. Συγκεκριμένα το 6% των ατόμων άνω των 60 ετών και το 20% άνω των 80 ετών πάσχουν από κάποια μορφής άνοιας, με το 60-70% να οφείλεται στη νόσο Αλτζχάιμερ. Το ετήσιο κόστος για την παροχή φροντίδας αυτών των ατόμων στην Ελλάδα υπολογίζεται σε 3-6 δις €.
Οι παρεμβάσεις αντιμετώπισης της Άνοιας στοχεύουν στην πρόληψη, πρωτογενή μέσω της μείωσης των παραγόντων κινδύνου (νόσοι καρδιαγγειακού συστήματος, υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, παχυσαρκία, κάπνισμα, κακή διατροφή, υπερλιπιδαιμία και χοληστεριναιμία, παθήσεις θυρεοειδούς, έλλειψη βιταμινών κυρίως Β12, έλλειψη σωματικής άσκησης, κ.λ.π.), της αύξησης της ανθεκτικότητας (υγιεινός τρόπος ζωής, άσκηση, διατροφή, κοινωνικότητα, νοητική ενδυνάμωση, ενθάρρυνση της ενεργού και υγιούς γήρανσης), στη δευτερογενή με έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία και στην τριτογενή με μείωση και αποκατάσταση των ελλειμμάτων και αναπηριών που προκαλεί η άνοια.
Η θετική συνεισφορά του Φυσικού Περιβάλλοντος στην πρόληψη και φροντίδα της Άνοιας τα τελευταία χρόνια είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη.
 Ο όρος «Πράσινη φροντίδα» (Green care) αναφέρεται στη χρήση και αξιοποίηση της φύσης (φυσικό περιβάλλον, δάσος, υδάτινα στοιχεία) και των ανθρώπινων ομοειδών δημιουργημάτων όπως το αγρόκτημα φροντίδας (care farm), το αστικό πράσινο (κήποι, πάρκα, υδάτινες κατασκευές), ως ένα μέσο προώθησης της υγείας του σώματος, του πνεύματος και της ψυχής καθώς και διατήρησης της ποιότητας ζωής ευάλωτων ομάδων, όπως είναι τα άτομα με Άνοια.
Στο πλαίσιο της «Πράσινης Φροντίδας» στην Άνοια, έχουν αναπτυχθεί οι Θεραπευτικοί κήποι και πάρκα, τα Θεραπευτικά αγροκτήματα, η Θεραπευτική και Κοινωνική κηπουρική.
Οι δραστηριότητες στο πλαίσιο της «πράσινης φροντίδας» με τις οποίες μπορούν να απασχοληθούν ευεργετικά οι ηλικιωμένοι είναι ποικίλες όπως το περπάτημα στην ύπαιθρο μέσω ειδικών μονοπατιών με στάσεις σε χώρους άθλησης ηλικιωμένων (elderly playgrounds), η καθημερινή φροντίδα του κήπου (φύτευση και φροντίδα λουλουδιών, καλλιέργεια αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών), η φροντίδα ζώων, η μαγειρική, οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες, κ.λπ.
Τα οφέλη της «πράσινης φροντίδας» στα άτομα με άνοια, όπως αναφέρθηκε από τον  Δρ. Χρίστο Γαλλή, τακτικό ερευνητή του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών και διεθνώς καταξιωμένο επιστήμονα στο πεδίο της σχέσης Φύσης και Υγείας («Πράσινη Φροντίδα»), σε ημερίδα της  Ε.Ψ.Ε.Π. την άνοιξη του 2016 στα Ιωάννινα για τις εφαρμογές της «Πράσινης Φροντίδας» στην Ευρώπη, είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής με καλύτερη φυσική κατάσταση και διατροφή, η βελτίωση του ύπνου, η μείωση του άγχους, η αύξηση του αισθήματος ηρεμίας και χαλάρωσης, η αύξηση των κοινωνικών επαφών, το αίσθημα αυτοεκτίμησης και εκπλήρωσης που αυξάνει την ανθεκτικότητα (re­silience), σωματική και ψυχολογική,  των ιδίων και των περιθαλπόντων τους και μειώνει τα συμπτώματα και τις συνέπειες της άνοιας (π.χ. βελτίωση της μνήμης, μείωση της διαταραγμένης συμπεριφοράς, μείωση της ανεξέλεγκτης χρήσης φαρμάκων).
Η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Έρευνας και Παρέμβασης-Ε.Ψ.Ε.Π. ασχολείται από καιρό με θέματα «Τρίτης Ηλικίας» και της Άνοιας. Πραγματοποιεί εκδηλώσεις και εκδίδει υλικό ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, μελετά και προτείνει μελλοντικές δράσεις και παρεμβάσεις, όπως η πρόταση λειτουργίας στα Ιωάννινα Κέντρου Ημέρας Αντιμετώπισης Νόσου Αλτζχάιμερ και συναφών διαταραχών.
Υλοποίησε στο Νομό Ιωαννίνων τα δύο τελευταία χρόνια το έργο «Γηράσκω εν Δράσει», ενταγμένο στο Πρόγραμμα «Είμαστε όλοι Πολίτες» του Ιδρύματος Μποδοσάκη, το οποίο περιελάμβανε και διεθνή συνεργασία με επίσκεψη σε κοινωνική δομή στην Ισλανδία.
Ορίσθηκε, από το Υπουργείο Υγείας, Εθνικός φορέας υλοποίησης της Κοινής Δράσης «Πρόληψη της αδυναμίας» (JA Prevention of Frailty) στον τομέα της Υγείας 2014 – 2020, μαζί με 45 ιδρύματα και φορείς από τις 27 χώρες μέλη της Ε.Ε..
Διοργανώνει, από την αρχή του 2016, σε όλη την Ήπειρο, διά του Επιστημονικού της Υπευθύνου, ψυχιάτρου Δρ. Ευάγγελου Παππά, διήμερα σεμινάρια εκπαίδευσης Επαγγελματιών Υγείας και Περιθαλπόντων ατόμων με Άνοια, στο πλαίσιο του προγράμματος «Θετική Φροντίδα στην Άνοια», που δημιουργήθηκε από την Παγκόσμια Εταιρεία Νόσου Αλτζχάιμερ σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Νόσου Αλτζχάιμερ και Συγγενών Διαταραχών.  Η Ε.Ψ.Ε.Π. συνεχίζει τα σεμινάρια αυτά με αμιγώς δικούς της πόρους,
Συνεργάζεται με το Ελληνικό τμήμα του Ευρωπαϊκού Δικτύου για την Ενεργό και Υγιή Γήρανση (EIPonAHA) για την ανάδειξη της Ενεργού Γήρανσης.
Για τις ανάγκες των ηλικιωμένων η Ε.Ψ.Ε.Π. επιδιώκει και υποστηρίζει συμπράξεις, ιδιαίτερα με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους κοινωνικούς φορείς, στο πρότυπο της ιδιαίτερα πετυχημένης συνεργασίας με τον Δήμο Ιωαννιτών και τον Ο.Κ.Π.Α.Π.Α. του Δήμου Ιωαννιτών στη λειτουργία των Δημοτικών Λαχανόκηπων των Ιωαννίνων, με στόχο την ανάπτυξη παρεμβάσεων κοινωφελούς χαρακτήρα για την αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος στην  πρόληψη και αντιμετώπιση της άνοιας, με την προοπτική δημιουργίας ενός Θεραπευτικού πάρκου ή/και ενός Θεραπευτικού αγροκτήματος στα Ιωάννινα.

* Η Δέσποινα Σκάλκου είναι Κλινικός Ψυχολόγος (Leiden Uni­ver­sity, Holland) - Συνεργάτης Ε.Ψ.Ε.Π.
* Ο Δρ. Ευάγγελος Παππάς είναι Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής, Επιστημονικός Υπεύθυνος Ε.Ψ.Ε.Π.