Οι προλήψεις αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας!

Οι προλήψεις και δεισιδαιμονίες είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας. Έχει διαπιστωθεί ότι σχεδόν όλοι οι άνθρωποι είναι προληπτικοί, παρότι δεν το παραδέχονται. Άνθρωπος τελείως απαλλαγμένος απ’ αυτές δεν υπάρχει.
Ουσιαστικά είναι παρεκκλίσεις από το θρησκευτικό συναίσθημα. Οι άνθρωποι δηλ. αρχίζουν να δημιουργούν ανύπαρκτες υποχρεώσεις, να φοβούνται πράγματα που δεν πρέπει να φοβούνται ή να πιστεύουν ότι ορισμένα σημεία, κάποιες χειρονομίες, είναι ικανά να τους προφυλάξουν από κάθε κακό. Κάθε πρόληψη είναι επιβίωση παλιότερης δοξασίας.
Είναι γνωστό ότι ο πρωτόγονος άνθρωπος αναζητούσε τα αίτια των φαινομένων που δεν μπορούσε να εξηγήσει. Στην Αίγυπτο, για παράδειγμα, τα μυστηριώδη αστέρια θεωρήθηκαν ότι ασκούν πολλές επιδράσεις, καλές και κακές. Στην Αίγυπτο παράλληλα με την Αστρονομία γεννήθηκε και η Αστρολογία, που προέβλεπε το μέλλον με την παρατήρηση των άστρων, καθώς και η Μαγεία, η παρατήρηση των άστρων προς όφελος του ανθρώπου.
Ο βαθμός της δεισιδαιμονίας σχετίζεται με τη μόρφωση του καθενός. Ο μορφωμένος ακόμη και αν δεν γνωρίζει την αιτία κάποιου φαινομένου, δεν πιστεύει ότι πρέπει να την αναζητήσει στα κακά πνεύματα. Οι προλήψεις και δεισιδαιμονίες είναι τόσο παλιές όσο και ο άνθρωπος και απασχόλησαν μεγάλους φιλόσοφους και μελετητές της ανθρώπινης φύσης από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα.
Ο άνθρωπος είναι περίεργο ον. Οι μαύρες γάτες και τα δήθεν φαντάσματα τον τρόμαζαν άλλοτε και τον τρομάζουν και τον φοβίζουν πέρα από κάθε λογική και σήμερα. Μαζί με τα πραγματικά έπλαθε και πληθώρα από φανταστικά όντα. Αυτά με τους φόβους που σκορπίζουν κρατούν τον άνθρωπο υποχείριο στη μοίρα του, στο μοιραίο. Με την υποταγή στο μοιραίο τη ζωή δεν την κατευθύνουν οι πραγματικοί κανόνες, αλλά την ορίζουν φανταστικοί δεσμοί, που προέρχονται από φανταστικά όντα. Η λαϊκή φαντασία καλπάζει. Μαζί με το παρελθόν και το παρόν αρχίζει περισσότερο το ενδιαφέρον για το μέλλον. Σε όλα τα μέρη της γης οι άνθρωποι από την επιθυμία τους να γνωρίσουν το μέλλον τους, συμβουλεύονταν και συνεχίζουν και σήμερα να συμβουλεύονται τους μάγους, τους μάντεις, τις πυθίες, τους αστρολόγους, για την αποκάλυψη αυτών που θα συμβούν στο μέλλον. Έτσι, από τη μια μεριά ο φόβος δημιούργησε υπερφυσικά όντα, που η φαντασία τοποθέτησε το κάθε ένα από αυτά σε κάποιο φυσικό στοιχείο: σε πηγές, σε δέντρα, σε δάση, σε βράχους, σε ποτάμια, σε βουνά, σε λαγκάδια, κλπ. και από την άλλη ο φόβος για το μέλλον δημιούργησε τις προφητείες, η κατάληξη των οποίων είναι η μαντεία.
Υπάρχουν πολλά είδη μαντείας:
Αερομαντεία: Εξαρτά το μέλλον από την ένταση των ανέμων.
Αυγομαντεία: Ανάλογα με τα σχήματα του αυγού στο νερό.
Βελονομαντεία: Έριχναν βελόνες στα πόδια της μάντισσας και ανάλογα με τα σχήματα που έπαιρναν, μάντευαν τα μελλούμενα.
Δαιμονομαντεία: Τα αόρατα πνεύματα έπρεπε να βρίσκονται κοντά στο μάγο, ο οποίος έδινε σωστές οδηγίες και συμβουλές.
Καφεμαντεία: Η προφητεία δίνεται από τις «καφετζούδες», οι οποίες παρατηρούν τα σχήματα που παίρνει το φλυτζάνι από τα κατακάθια του καφέ.
Μετωπομαντεία: Η προφητεία βγαίνει από την εξέταση του μετώπου.
Νεκρομαντεία: Οι μάγοι καλούν τα πνεύματα των νεκρών για να τους καθοδηγήσουν στις απαντήσεις.
Ομφαλομαντεία: Η μαμή διαβάζοντας τον «ομφάλιο λώρο» της ετοιμόγεννης προλέγει τι πρόκειται να της συμβεί και πόσα παιδιά θα γεννήσει.
Ονειρομαντεία: Η εξήγηση των ονείρων και η προφητεία τους.
Ονοματομαντεία: Από το όνομα προμαντεύεται το μέλλον.
Ονυχομαντεία: Εξετάζονται τα νύχια και δίνουν πληροφορίες για το μέλλον.
Ορνιθομαντεία: Μαντεύεται το μέλλον από τον τρόπο που πετούν τα πουλιά.
Πηγομαντεία: Προφητείες από πηγές νερών.
Πυρομαντεία: Στοιχείο για τις μαντείες το πυρ, η φωτιά.
Ραβδομαντεία: Από το ραβδί που κρατούν βγαίνουν αληθινές οι μαντείες.
Ρινομαντεία: Δίνονται προφητείες από το σχήμα και την κλίση της μύτης.
Στοματομαντεία: Προβλέπουν το μέλλον από το στόμα.
Στερνομαντεία: μαντεία που βγαίνει από τις γραμμές του στέρνου.
Τεφρομαντεία: Από την τέφρα (στάχτη) προλέγουν το μέλλον.
Τοπομαντεία: προφητείες που δίνονται από τον τόπο.
Τυρομαντεία: Από τις τρύπες του τυριού μαντεύουν τα μελλούμενα.
Υδρομαντεία: Η προφητεία βγαίνει από ένα ποτήρι με νερό.
Χαρτομαντεία: προλέγουν τα μέλλοντα από τα χαρτιά της τράπουλας.
Χειρομαντεία: προφητεύουν το μέλλον από τις γραμμές της παλάμης του χεριού.
Πολλοί λαοί πιστεύουν ακόμη και σήμερα ότι, για να στεργιώσει ένα οικοδόμημα είναι απαραίτητο να θυσιαστεί ζώο, που το αίμα του να ποτίσει τα θεμέλια. Ακόμη και θυσία ανθρώπων υπάρχει για κάτι μεγάλο. Πίστευαν ότι η ψυχή του θύματος παίρνει οποιαδήποτε μορφή για να διαφυλάξει το οικοδόμημα. Αυτό είναι το στοιχειό του σπιτιού, του οικοδομήματος. Στοιχείωση λέγανε οι Βυζαντινοί τη θυσία που γινόταν για το χτίσιμο. Τέτοια στοιχείωση γνωρίζουμε από το γνωστό τραγούδι του γιοφυριού της Άρτας, όπου χτίζουν ζωντανή τη γυναίκα του Πρωτομάστορα για να στεργιώσει το γιοφύρι:
«Αν δε στοιχειώστε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεργιώνει,
και μη στοιχειώστε ορφανό,
μη ξένο, μη διαβάτη,
παρά του Πρωτομάστορα
την όμορφη γυναίκα,
πόρχεται αργά τ’ αποταχύ,
και πάρωρα το γιόμα».
Τα στοιχειά έχουν ανθρώπινη μορφή. Παρουσιάζονται στις λαϊκές δοξασίες με μορφή αράπη, παπά, καλόγερου, γριάς, γέρου, μαυροφορεμένης γυναίκας, κλπ. Πλούσιος ο κατάλογος των στοιχειών που παρουσιάζονται με τη μορφή ζώου. Έτσι ακούμε για σκυλιά, γάτες, πουλερικά, γουρούνια, βόιδια, άλογα, κλπ. Όλα τα στοιχειά είναι μαύρα σαν το φτερό του κόρακα. Κοντά στα στοιχειά έχουμε και τις μεταμορφώσεις τους. Οι γάτες γίνονται σκυλιά, γαϊδούρια, γουρούνια. Με τις αλλαγές αυτές δείχνουν τις υπερφυσικές τους ιδιότητες. Η νύχτα με τα σκοτάδια είναι το ευνοϊκό περιβάλλον για την παρουσία των στοιχειών. Στο σκοτάδι δεν βλέπουμε καθαρά. Έτσι ο ίσκιος κάποιου δέντρου γίνεται στοιχειό, έτοιμο να σ’ αρπάξει. Αργότερα το στοιχειό έγινε φάντασμα. Τα στοιχειά με τον καιρό, ύστερα από τον θάνατό τους, παρουσιάζονταν για να ζητήσουν εκδίκηση. Αυτή η δεισιδαιμονία των φαντασμάτων μένει βαθιά ριζωμένη στις ψυχές των ανθρώπων.
Πολλές φορές ακούμε να λένε ότι το σπίτι είναι στοιχειωμένο, ενώ πολλοί σκέπτονται να περάσουν νύχτα από νεκροταφείο. Η λέξη δαίμων – δαίμονες χρησιμοποιείται από πολλές ξένες γλώσσες, γεγονός που σημαίνει την επίδραση της δαιμονολογίας των Ελλήνων, κυρίως κατά τους Ελληνιστικούς Χρόνους. Οι Έλληνες δεν απέδιδαν στην έννοια του δαίμονα την κακή σημασία που απέδωσε ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός. Σύμφωνα με την χριστιανική Εκκλησία δαίμων – δαίμονας σημαίνει το πονηρό και ακάθαρτο πνεύμα, τον διάβολο, τον σατανά.
Επομένως «δεισιδαίμονας» είναι εκείνος που φοβάται τους δαίμονες, με την κακή έννοια ο προληπτικός, εκείνος που φοβάται τις υπερφυσικές δυνάμεις. Ο διάβολος, ο εμπνευστής της μαγείας εμφανίστηκε στην Παλαιά Διαθήκη. Είναι αυτός που με τη μορφή φιδιού παρέσυρε την Εύα στο Προπατορικό αμάρτημα.
Δεν είναι εύκολο να ξεριζωθεί η πίστη στις προλήψεις, που μας κυβερνούν από τότε που δημιουργήθηκε ο άνθρωπος. Δεν είναι όμως λογικό να πιστεύουμε τυφλά σε προκαταλήψεις και να κανονίζουν την ζωή μας, για παράδειγμα από έναν παπά που θα συναντήσουμε το πρωί στο δρόμο μας, από μια μαύρη γάτα, από το φυλακτό κάποιας τσιγγάνας, από τα κατακάθια του καφέ στο φλυτζάνι ή από τον τρόπο που θα πέσουν τα χαρτιά της τράπουλας.