Ο Κολοσσός της Ρόδου

Πρόκειται για το κολοσσιαίο, υπερφυσικό άγαλμα του θεού Αππόλωνα που στήθηκε στο λιμάνι της Ρόδου και κάτω από τα σκέλη του περνούσαν τα καράβια... Αλλά, πότε και υπό ποιες συνθήκες δημιουργήθηκε αυτός ο Κολοσσός;
Ένας από τους διαδόχους του Μεγ. Αλεξάνδρου ήταν και ο Δημήτριος ο Πολιορκήτης (337-283 π.Χ.) γιος του Αντιόχου. Ονομάστηκε Πολιορκητής, γιατί είχε επινοήσει και κατασκευάσει τεχνολογικά εξελιγμένες πολιορκητικές μηχανές. Φιλοδοξώντας να επεκτείνει τα όρια της κυριαρχίας του αποφάσισε να καταλάβει τη Ρόδο. Επί δύο χρόνια πολιορκούσε το νησί με τις μηχανές του, αλλά δεν κατάφερε να αλώσει τη Ρόδο. Χάρισε στους Ρόδιους τις μηχανές του ως αναγνώριση της γενναιότητας που επέδειξαν και έλυσε την πολιορκία κατόπιν συμβιβασμού.
Οι Ρόδιοι για να τιμήσουν τον προστάτη τους τον θεό Απόλλωνα (Ήλιο) αποφάσισαν να κατασκευάσουν ένα τεράστιο άγαλμά του, σύμβολο της ελευθερίας τους. Το κόστος του έργου, που έφθασε στα 300 τάλαντα, καλύφτηκε από την πώληση των πολιορκητικών μηχανών που τους χάρισε ο Δημήτριος ο Πολιορκητής. Δεν μας είναι γνωστό σε ποιους πουλήθηκε όλος αυτός ο στρατιωτικός εξοπλισμός, γνωρίζουμε όμως ότι κάποιες από τις πολιορκητικές μηχανές δεν πουλήθηκαν, αλλά συνέβαλαν άμεσα στο έργο, είτε τμηματικά, με ορειχάλκινα εξαρτήματα που ελειώθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ως πρώτη ύλη του αγάλματος, είτε αυτούσιες, όπως η τρομερή Ελέπολις (ελείν + πόλις). Πολιορκητική μηχανή ύψους 40 μέτρων, ένας πανύψηλος κινητός πολιορκητικός πύργος, που μετατράπηκε σε μία εξαίσια σκαλωσιά.
Η κατασκευή του αγάλματος ανατέθηκε στον ντόπιο αρχιτέκτονα και γλύπτη από τη Λίνδο της Ρόδου Χάρη, ο οποίος μάλιστα είχε λάβει μέρος στην άμυνα της πόλης κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Ο Χάρης είχε εμπειρία στα μεγάλης κλίμακας αγάλματα από την θητεία του ως μαθητής κοντά στον διάσημο γλύπτη Λύσιππο. Η όλη διαδικασία κατασκευής είχε διάρκεια δώδεκα χρόνων (294-282 π.Χ.).
Οι Ρόδιοι ερώτησαν τον Χάρη πόσα χρήματα χρειάζονταν για να ανεγείρει τον Κολοσσό και εκείνος όρισε ένα ποσό. Οι Ρόδιοι τότε ρώτησαν πόσα χρήματα χρειαζότανε για το διπλάσιο μέγεθος και ο Χάρης τους απάντησε το διπλάσιο ποσό. Το ποσό αυτό του χορηγήθηκε, όμως γρήγορα απορροφήθηκε από το πρόπλασμα του αγάλματος και έτσι ο χρεωκοπημένος Χάρης οδηγήθηκε στην αυτοκτονία.
Ακριβείς πληροφορίες για τη δημιουργία του Κολοσσού δεν έχουμε. Έτσι, υπάρχουν κάποιες άλλες εκδοχές ότι ο Χάρης αυτοκτόνησε λόγω ευθιξίας όταν πληροφορήθηκε για κάποιο ελάττωμα της κατασκευής.
Ο Χάρης κατασκεύασε τον Κολοσσό όπως θα έκτιζε μια απλή οικοδομή, ξεκινώντας από κάτω και καταλήγοντας στην κορυφή. Έτσι, η ανοικοδόμηση άρχισε από τα πόδια και με την βαθμιαία προσθήκη τμημάτων κατέληξε στο κεφάλι. Όσο ανέβαινε το ύψος, γύρω από την κατασκευή συγκεντρώνονταν τεράστιοι όγκοι χώματος, δημιουργώντας έτσι έναν τεχνητό λόφο που περιέκλειε το άγαλμα. Ο λόφος αυτός προστάτευε το ήδη τελειωμένο τμήμα, ενώ συγχρόνως παρείχε και μία σταθερή βάση για τις εργασίες του υπολοίπου τμήματος.
Όταν το έργο αποπερατώθηκε, το χώμα μεταφέρθηκε με κοφίνια σε διάφορα μέρη και έτσι ο λόφος διαλύθηκε, αποκαλύπτοντας ένα μεγαλοπρεπέστατο κομψοτέχνημα, που έδωσε την ονομασία του ως χαρακτηρισμό σε όλες τις μετέπειτα γιγαντιαίες κατασκευές (κολοσσιαίες).
Επί 60 περίπου χρόνια ο Ήλιος-Απόλλων έριχνε τις ακτίνες του στον μπρούτζινο Κολοσσό, κάνοντας τη μορφή του Απόλλωνα-Κολοσσού να ακτινοβολεί σαν δεύτερος ήλιος. Όταν μία σεισμική δόνηση τράνταξε τη Ρόδο περί το 222 π.Χ., το άγαλμα έσπασε στα γόνατα και κατέρρευσε. Ο Πτολεμαίος ο Ευεργέτης, ο οποίος ενίσχυσε τους συμμάχους του Ροδίους μετά το σεισμό που τους έπληξε, πρόσφερε το υπέρογκο ποσό των 3.000 ταλάντων για αναστήλωση του Κολοσσού σε νέες, μεγαλύτερες διαστάσεις.
Οι Ρόδιοι, όμως, δεν τόλμησαν να κάμουν ανακατασκευή, επειδή εφοβούντο, όπως αναφέρει ο Στράβων, κάποιο χρησμό που έλεγε ότι ο σεισμός ήταν έργο του Απόλλωνα, ο οποίος δεν επιθυμούσε την παρουσία του αγάλματος. Έτσι, ο Κολοσσός της Ρόδου παρέμεινε στο έδαφος για αρκετούς αιώνες, εξακολουθώντας να εντυπωσιάζει, όμως, με την μεγαλοπρεπή του μορφή. Όπως έγραψε ο Πλίνιος, τα δάχτυλά του ήταν μεγαλύτερα από τα περισσότερα αγάλματα και λίγοι ήταν αυτοί που μπορούσαν να αγκαλιάσουν τον αντίχειρα, ενώ τα κενά των κομματιασμένων μελών του φάνταζαν σαν ευρύχωρα σπήλαια.
Όταν ο εμίρης της Δαμασκού Μοαβίας ο Α’ κατέκτησε το 654 μ.Χ. τη Ρόδο, επί αυτοκράτορος Κώνστα, είδε τον Κολοσσό ως μία σπουδαία πηγή κέρδους. Οι Σαρακηνοί τεμάχισαν σε μικρά κομμάτια τα υπολείμματα του μπρούντζινου αγάλματος και πούλησαν αυτά ως μέταλλο σε έναν Εβραίο έμπορο από την Έδεσσα της Συρίας (την σημερινή Ούρφα της Τουρκίας).
Οι βυζαντινοί χρονικογράφοι Θεοφάνης ο Ομολογητής, Λέων ο Γραμματικός και Γεώργιος ο Κεδρηνός αναφέρουν ότι ο έμπορος χρησιμοποίησε 900 καμήλες για τη μεταφορά του συνόλου του μπρούντζου που αγόρασε. Έτσι άδοξα, άλλο ένα λαμπρό δημιούργημα των Ελλήνων πέρασε ως θρύλος στην αιωνιότητα.
Ο Κολοσσός της Ρόδου δεν χαρακτηρίστηκε τυχαία ως ένα από τα Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου. Πρόκειται για μία αριστουργηματική σύνθεση αρχιτεκτονικής, μηχανικής και γλυπτικής, για την οποία δυστυχώς διασώζονται ελάχιστα στοιχεία από τον Στράβωνα, τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο και κυρίως τον Φίλωνα τον Βυζάντιο. Το άγαλμα σε ύψος έφθανε τα 33 μέτρα και στεκότανε πάνω σε ένα βάθρο 15 μέτρων. Για τη στήριξή του υπήρχε εσωτερικώς ένα πλέγμα δοκών (δοκάρια), που εδραιώνονταν σταθερά με λίθινες στήλες. Δύο τεράστια σιδερένια δοκάρια ξεκινούσαν από τα πόδια και σχηματίζοντας κλίση κατέληγαν στο κεφάλι, όπου ενώνονταν. Κατά διαστήματα, αυτά τα κατακόρυφα δοκάρια συνδέονταν με οριζόντια δοκάρια και με άλλα εγκάρσια δοκάρια.
Τα οριζόντια δοκάρια σε πολλά σημεία προεκτείνονταν πιο πέρα από τα κάθετα και εφάπτονταν με το εξωτερικό περίβλημα, στο οποίο και έδιναν μία ακόμα στήριξη. Το περίβλημα αυτό το αποτελούσαν πλήθος ορειχάλκινες πλάκες, οι οποίες στερεώνονταν πάνω στον σιδερένιο σκελετό και σχημάτιζαν έτσι το σώμα του αγάλματος. Το πάχος των πλακών μπρούντζου δεν πρέπει να ήταν μεγάλο. Ο Φίλων αναφέρει ότι ο Χάρης χρησιμοποίησε 500 χάλκινα και 300 σιδερένια τάλαντα, τα οποία υπολογίζονται σε 15 και 9 τόνους αντίστοιχα. Βάσει των αριθμών αυτών, το σώμα του αγάλματος πρέπει να είχε πάχος 1/6 της ίντσας (5 χιλιοστά), μέγεθος πολύ μικρό για να αντισταθεί στην πίεση του αέρος. Ο Φίλων μάλλον διέπραξε ένα σοβαρό λάθος και όπως υπολογίζει ο Λεκάμπ, το πάχος πρέπει να ήταν περίπου μία ίντα (2,5 εκατοστά). Με το μέγεθος αυτό συμφωνεί και η πληροφορία που έχουμε για τις 900 καμήλες που μετέφεραν τα κομμάτια του Κολοσσού. Αν αναλογιστούμε ότι κάθε καμήλα σηκώνει φορτίο 250 κιλών και υπολογίσουμε έτσι το βάρος του Κολοσσού σε 225 τόννους (900x250 κιλά).
Σχετικά με τη μορφή που είχε ο Απόλλωνας υπάρχουν αρκετές υποθέσεις, που όλες όμως έχουν σαν βάση το παραδοσιακό πρότυπο του γυμνού, όρθιου ανδρός, με την προσθήκη ακτινωτών προεξοχών στο κεφάλι, που αντιστοιχούν στη λαϊκή αντίληψη για τον ήλιο. Κατά μία εκδοχή ο Θεός κρατούσε με το ένα χέρι του μανδύα και με το άλλο είτε σκίαζε τους οφθαλμούς του, είτε χαιρετούσε προτάσσοντάς το στο ύψος της κεφαλής.
Ο Κολοσσός της Ρόδου αποτέλεσε ένα πρότυπο για τον Γάλλο γλύπτη Auruste Bathoidi όταν κατασκεύασε, το 1886, το άγαλμα της Ελευθερίας στη Νέα Υόρκη, δώρο των Γάλλων για την αμερικανική ανεξαρτησία. Ένα άγαλμα που φέρνοντας το στεφάνι του ηλίου, ύψωνε ξανά την φλόγα της ελευθερίας.
Δύο χιλιετίες χωρίζουν τον Κολοσσό της Ρόδου από το άγαλμα της Ελευθερίας, όμως ο συμβολισμός τους είναι κοινός. Μία αφιέρωση στο ύψιστο ανθρώπινο αγαθό την ελευθερία. Ο Κολοσσός της Ρόδου καταστράφηκε, πέρασε όμως στην αιωνιότητα. Η μορφή του εξακολουθεί να υπάρχει και να συνεχίζει αυτό που αναφέρεται σε μια αρχαία επιγραφή: «Αντιφεγγίζει στην θάλασσα την λαμπρή φλόγα της ελευθερίας».
Όσον αφορά στο άγαλμα της Ελευθερίας στη Νέα Υόρκη έχουμε να πούμε ότι και σ’ αυτό το σημείο η αθάνατη Ελλάδα έχει δώσει για μία ακόμη φορά τα φώτα της. Είναι γνωστό ότι το κεφάλι του αγάλματος στέφεται με ακτινοειδές κάλυμμα. Την μορφή αυτή (με ακτίνες στο κεφάλι) είχε ο φωτοφόρος Απόλλων. Η μορφή του Φωτοφόρου Απόλλωνα βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κορίνθου.
Ο διευθυντής της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Αποστολής, σώφρων και έντιμος άνθρωπος εδήλωσε: «Οι Αμερικανοί πρέπει να έρχονται να προσκυνούν στον χώρο του Μουσείου, όπου η μορφή του φωτοφόρου Απόλλωνα, διότι είναι η πηγή του εθνικού τους συμβόλου».
Οι ομογενείς μας στις Η.Π.Α. να το μεταφέρουν στους Αμερικανούς ότι το εθνικό του σύμβολο, το άγαλμα της Ελευθερίας, έχει την καταγωγή της μορφής του από την Ελλάδα και ιδιαίτερα από την μορφή του φωτοφόρου θεού του ηλίου Απόλλωνα.
Ο Φωτοφόρος Απόλλων θα στέλνει «ες αεί» τις ακτίνες του στη χώρα του Γεωργίου Ουάσιγκτων.
Είναι πράγματι πολύ σημαντικό για τους Έλληνες που επισκέπτονται τη Νέα Υόρκη να αντικρύζουν στο λιμάνι ένα θαυμάσιο θέαμα: Πάνω σε ένα μικρό νησάκι στέκεται ένα πανύψηλο άγαλμα μανδηλοφορούσας γυναίκας. Είναι το πασίγνωστο άγαλμα της Ελευθερίας. Πόσοι, όμως, γνωρίζουν ότι το άγαλμα αυτό αποκαλείται και «Σύγχρονος Κολοσσός»;
Οι ομοιότητες βρίσκονται στο μέγεθος, στο στεφάνι του ηλίου, που, όπως είδαμε πιο πάνω, είναι έμπνευση και αντιγραφή από τον Κολοσσό της Ρόδου και την μορφή του φωτοφόρου Απόλλωνα και στη φλόγα που κρατάει στο χέρι.