Μια ιστορική συνέντευξη του Εσσάτ Πασά στον Χρ. Χρηστοβασίλη!

Συνέντευξη στον δημοσιογράφο Χρ. Χρηστοβασίλη έδωσε ο Εσσάτ Πασάς, το 1913, μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων.
Η ιστορική συνέντευξη, η οποία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» Αθηνών στις 11 Μαρτίου 1913, στην οποία ο εκδότης της εφημερίδας «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Ιωαννίνων Χρ. Χρηστοβασίλης ήταν αρθρογράφος, έχει ως εξής:
Η συνέντευξη
Όταν εισήλθον εις τον περίβολον του ξενοδοχείου Μελά εν Κηφισιά, είδον τον Εσσάτ πασάν μετά του αδελφού του Βεχήπ μπέη και τεσσάρων άλλων αξιωματικών, οίτινες εκάθηντο εις την εξέδραν και ανεγίγνωσκον τουρκικάς και γαλλικάς εφημερίδας. Ο Εσσάτ πασάς δεν μ’ εγνώρισεν, αλλ’ ο Βεχήπ μπέης με εγνώρισεν ευθύς και ηγέρθη, σπεύσας να με υποδεχθή.
Ο Εσσάτ πασάς κατά δέκα έτη γεροντότερος αφ’ ό,τι τον εγνώριζα, ο δε Βεχήπ μπέης κατά 10-15 οκάδες ελαφρότερος και λυγνότερος.
Ηρχίσαμεν την συνομιλίαν, συνομιλίαν μακράν περί του εν Ηπείρω πολέμου, της αμύνης των Ιωαννίνων, της πτώσεώς των, των Αλβανών, του σχεδιαζόμενου Αλβανικού κράτους, και της αναμενούσης αυτό τύχης.
Ομιλεί ο πασάς αβίαστα, καθαρά, Ελληνικώτατα:
- Αφ’ ότου παρέδωκα τα Ιωάννινα, αφού εξήντλησα τα πυρομαχικά μου και τας τροφάς μου, ευρέθημεν και εγώ και ο αδελφός μου και οι γενναίοι μου στρατιώται όχι μεταξύ εχθρών, αλλά μεταξύ φίλων, μεταξύ αδελφών ημπορώ να είπω. Η ευγένεια προς ημάς του Διαδόχου – Βασιλέως δεν περιγράφεται. Το ίδιον και των Ελλήνων αξιωματικών…
• Με πόσον στρατόν ηρχίσατε τον πόλεμον;
- Με 4 χιλιάδες εν όλω…
• Και αι τόσαι χιλιάδες που είχατε;
- Αυτοί, φίλε μου, είναι όλαι στρατός, που κατέβηκε από την Αλβανίαν και την Μακεδονίαν. Έφθασε ο στρατός μας μέχρι 30 χιλιάδων… αλλά τι τα θέλετε; Με συνεκίνησε πολύ η σημερινή υποδοχή. Τέτοιο πράγμα δεν το ήλπιζα ποτέ!
• Έτσι κάνουν, Εξοχώτατε, οι πολιτισμένοι Λαοί, οι ευγενείς Λαοί!
- Αληθινά είνε πολιτισμένος και ευγενής ο Ελληνικός Λαός. Αλλά δεν πάσχω άγνοιαν του Ελληνικού Λαού, αφού είμαι Ιωαννίτης.
• Ο Λαός του Πειραιώς και των Αθηνών σας υπεδέχθη κατ’ αυτόν τον εγκάρδιον τρόπον, διότι υπερησπίσθητε τον Ελληνισμόν της Ηπείρου. Διότι εδείχθητε φιλάνθρωπος απέναντι αυτού.

ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ, Ο,ΤΙ ΚΑΚΟΝ ΕΓΙΝΕ
- Είχα καθήκον να πράξω ό,τι έπραξα. Ό,τι δε κακόν συνέβη εν Ηπείρω, συνέβη από τους αντάρτες και από τους ατάκτους και απειθαρχήτους και πλατσικολόγους Αλβανούς… Έκλαιεν η καρδιά μου όταν με το τηλεσκόπιον αγνάντευα χωριά να καίωνται. Τι κρίμα για τον καϋμένον τον κόσμον! Στην Τσερκοβίστα και στην Κρετσούνιστα έγειναν πριν του πολέμου μερικές καταστροφές, αλλά την αιτίαν, την έδωκαν οι αντάρτες…
Έλαβε πάλιν τον λόγον ο πασάς.
- Έγιναν και από τα δύο μέρη υπερβασίαι εν αγνοία των αρχηγών. Δεν μπορούσα να επιβληθώ σε μέρη, που δεν ήμουν παρών. Είχαμε στα Ιωάννινα μερικούς αιχμαλώτους. Ίσως θα είχαμε περισσοτέρους. Ξέρετε πώς κατώρθωνα να γλυτώνω τους αιχμαλώτους από την μανίαν των Αλβανών, που τους συνελάμβανον; Είχα προκηρύξει ότι κάθε οπλίτης που θα μου έφερνε αιχμαλώτους θα έπαιρνεν από μένα μία λίρα κατά ζωντανόν αιχμάλωτον. Έτσι εγλύτωσα και ένα πασά αιχμάλωτο, τον ιερέα μιας μεραρχίας. Ιδού και το ευχαριστήριόν του, που μου έκαμε μετά την πτώσιν των Ιωαννίνων…
Επήρα το ευχαριστήριον και το ανέγνωσα. Γεμάτο ευγνωμοσύνη προς τον Εσσάτ πασάν. Τον αποκαλεί σωτήρα τους. Ονομάζεται αρχιμανδρίτης Ελευθέριος Καστρητσίου!
Και εξακολούθησε:
- Αυτόν τον παπά αιχμάλωτον δεν τον έβαλα στην φυλακή μαζί με τους αιχμαλώτους, αλλά τον παρέδωκα αμέσως στον Έλληνα μητροπολίτην.

ΟΙ ΑΛΒΑΝΟΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
• Τι ιδέαν έχετε περί Αλβανών πασά μου;
- Είνε οι χειρότεροι στρατιώται του κόσμου. Και η φήμη των ως παλληκαριών είνε ψεύτικη. Εμένα μου ελιποτάκτησαν δέκα τέσσαρες χιλιάδες Αλβανοί! Και πότε; Όταν ήτο πασίγνωστον ότι εγώ με τον ανδρείον τουρκικόν στρατόν μου δεν εμαχόμουν πλέον δια την Τουρκίαν, αλλά μοιραίως δια την… Αλβανίαν! Αλλά τους διώρθωσα και εγώ! Δεν ελησμόνησα ότι ήμουν παιδί του Χαλαστή. Εννενήντα λιποτάκτες Αρβανίτες ετουφέκισα! Μεταξύ αυτών ήτο και ένας εξάδελφός μου Αμπούλ Ντίνος από την Παραμυθιά. Δυστυχώς είχε συμπεθερέψει η οικογένειά μου με την μεγάλην Αλβανικήν οικογένειαν των Ντιναίων, κ’ έτσι έλαχε νάχω εξάδελφον Αλβανόν.

ΑΛΒΑΝΙΚΟΝ ΚΡΑΤΟΣ ΑΔΥΝΑΤΟΝ ΤΩΝ ΑΔΥΝΑΤΩΝ
• Τι φρονείτε, περί του σχεδιαζομένου Αλβανικού Κράτους;
- Φρονώ ότι ένα τέτοιο Κράτος μεταξύ Μαυροβουνίου, Σερβίας, Βουλγαρίας και Ελλάδος είνε το αδύνατον των αδυνάτων να ζήση ως Αλβανικόν Κράτος. Οι Αλβανοί έχουν μέσα στην ψυχή τους την απειθαρχίαν, την αταξίαν, την τάσιν προς την κλοπήν και την αρπαγήν! Πώς είνε δυνατόν αυτός ο λαός με τέτοια ελαττώματα, αυτός ο λαός ο αμαθής, ο απολίτιστος… ο μωαμεθανικός να ζήση περικεκλειμένος από τόσα αλλόφυλα και αλλόθρησκα έθνη, έθνη προηγμένα στον πολιτισμόν και την στρατιωτικήν τέχνην; Η Αλβανία θα είνε μία μικρή Τουρκία ανάμεσα σε τόσα χριστιανικά κράτη. Αφού δεν ημπόρεσε να ανθέξη μία μεγάλη Τουρκία, στην Ευρώπη πώς είνε δυνατόν ν’ ανθέξη μία μικρή Τουρκία, η Αλβανία;
• Ώστε αδίκως κοπιάζουν η Αυστρία και η Ιταλία;
- Αν σκοπεύουν να δημιουργήσουν ανεξάρτητον Αλβανίαν, βεβαίως αδίκως κοπιάζουν, αλλ’ αν σκοπεύουν να ιδρύσουν Αυστροϊταλικήν επαρχίαν, τότε αι δύο αύται Μεγάλαι Δυνάμεις θα υποστηρίξουν μεν το νέον αυτό Κρατίδιον, αλλά ματαίως θα ζητήση κανείς μετά πάροδον χρόνου τινός να ανεύρη κάποιαν Αλβανίαν μέσα σ’ αυτό το Κρατίδιον!

Η ΕΛΛΗΝΟΑΛΒΑΝΙΚΗ ΣΥΝΕΝΝΟΗΣΙΣ
• Δεν φρονείτε ότι οι Αλβανοί συνεννοούμενοι μετά των Ελλήνων ηδύναντο να σώσουν την αυθυπαρξίαν των την εθνικήν και την πολιτικήν;
- Δεν είναι αδύνατον, είναι όμως δυσκολώτατον. Ξεύρετε τι είνε οι Αλβανοί; Διηρημένοι κατά φυλάς και επαρχίας, και άνευ της παραμικράς εθνικής συνεννοήσεως μεταξύ των! Κατά την γνώμην μου δεν υπάρχουν Αλβανοί, δυνάμενοι να σκεφθούν εθνωφελώς. Είνε έρμαιον των διαφόρων προπαγανδών…
• Έγειναν αταξίες κατά την κατάληψιν των Ιωαννίνων;
- Εάν, επαναλαμβάνω, έλειπαν οι αντάρται σας και οι Αλβανοί μου, τα Ιωάννινα θα παρεδίδοντο άνευ της παραμικροτέρας αταξίας και βλάβης. Δυστυχώς, την παραμονήν της παραδόσεως, λιποτακτούντες Αλβανοί ελεηλάτησαν καμμιά δεκαπενταριά μαγαζιά και έφυγον, την δε ημέραν της εισόδου των υπό τον στρατηγόν Σούτσον Ελληνικών στρατευμάτων, εισήλασε κρυφίως εις την πόλιν ο λησταντάρτης Κρομμύδας και ελήστευσε τον Σαντήκ πασάν καμμιά εκατοστί λίρες, και άλλους τινας μωαμεθανούς μικρότερα ποσά. Ευτυχώς μόλις περιήλθον αι ληστείαι αυταί εις γνώσιν του Διαδόχου – Βασιλέως, ευθύς εξωρίσθη ο απαίσιος Κρομμύδας με την συμμορίαν του και διετάχθη η φρούρησις των Οθωμανικών οικιών και των ιερών τεμένων και ούτω βασιλεύει ήδη εις την πόλιν πληρεστάτη τάξις και ασφάλεια.

ΧΡ. ΧΡΗΣΤΟΒΑΣΙΛΗΣ