Νερό είναι η αρχή των Πάντων!

Στους σχεδιασμούς προβλεπότανε μια σειρά επεμβάσεων γύρω από την λίμνη Παμβώτιδα. Για το έλος του  Κουτσελιού, που αρχικά αποστραγγιζότανε από τις καταβόθρες  της Καστρίτσας, κατασκευάστηκε τάφρος που έφερνε τα νερά στην λίμνη. Η αποστράγγιση του κάμπου της Ανατολής και η διοχέτευση των νερών στην λίμνη άρχισε το 1960 μέσω της σήραγγας της Λαγκάτσας. Οι μελέτες προβλέπανε και επεμβάσεις στις παρόχθιες εκτάσεις της Παμβώτιδας. Στις «ελώδεις»  
περιοχές Ανατολής - Κατσικάς με έκταση 2.500 στρεμμάτων και στο «έλος» Στρουνίου - Περάματος,  με 1.000 στρέμματα. Κατά την γνώμη των μελετητών Κ.Μ. Ζερή και Σ.Α.Δάλλα «άπαντα τα ανωτέρω έργα εθεωρήθησαν βασικά έργα αξιοποιήσεως της περιοχής».
Στην δεκαετία του 70 «οι συνέπειες δεν ήτανε τόσο εμφανείς, ώστε να δημιουργήσουνε ανησυχίες» (Στ. Κωλέττας - οι Λίμνες).  Η ένταση των υδροχημικών μεταβολών και το πρόσθετο υδάτινο φορτίο των καναλιών μπόρεσε να εξισορροπηθεί χωρίς διαλείψεις  από τους αναπλαστικούς μηχανισμούς της Παμβώτιδας.
Η έκρηξη του προβλήματος έλαβε τεράστιες διαστάσεις από τα μεσα της δεκαετίας του 80 και ύστερα. Αιτία υπήρξε η προηγηθείσα κατασκευή των αναχωμάτων του 1973/74.
Με τα αναχώματα δύο θεμελιώδεις μηχανισμοί με υπαρξιακή σημασία για την λίμνη έπαψαν να λειτουργούν, οι πηγές και η παρόχθια ζώνη. Η ζωτικής ανάγκης ανανέωση της λίμνης με τα οξυγονωμένα νερά των πηγών, αντικαταστάθηκε από τα λήμματα των καναλιών και τις περιοδικές βροχοπτώσεις. Αλλά και ο αυτοκαθαρισμός  του υδάτινου σώματος, η απομάκρυνση των πλεοναζόντων τροφικών αλάτων και η αναχαίτιση των  διαφόρων βλαπτικών ουσιών από το περιβάλλον της λίμνης, αποστολή της παρόχθιας ζώνης, παρέλυσαν. Οι καταστροφικές εξελίξεις για το μέλλον της λίμνης, της πόλης και του λεκανοπεδίου δεν είχανε σταματημό. «Μπαζωμένα εδάφη κατά μήκος των ακτών της λίμνης, κέντρα διασκέδασης και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες έφραξαν επίσης τις πηγές και τις ανάβρες από την πόλη των Ιωαννίνων μέχρι το Πέραμα, την Αμφιθέα και την Ντραμπάτοβα, την σπουδαιότερη των 160 πηγών, που γεμίζανε κάποτε την λίμνη των Ιωαννίνων...». (Κώστας Κρυστάλλης, Στ. Κωλέττας - οι Λίμνες)
Τραγικά... παραδειγματική ύπηρξε και η συμμετοχή της τότε Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην τραγωδία του διαμελισμού της Παμβώτιδας.  Σε μελέτη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ιωαννίνων – Δ.Ε.Λ.Ι. του έτους 1995 με τίτλο «Διαχειριστική μελέτη λίμνης Παμβώτιδας» φαίνεται καθαρά ο ρόλος της απληστίας, της ανευθυνότητας και της άγνοιας των τότε τοπικών αρχόντων: «Σοβαρό πρόβλημα παραμένει η συνεχής πίεση προς το υγροσύστημα, με σκοπό την αξιοποίηση της γης τόσο από ιδιώτες, όσο και από τις κοινότητες και τον Δήμο Ιωαννιτών, με στόχο την μείωση της έκτασης της λίμνης για την... δημιουργία και χώρων αναψυχής...» λέει η  έκθεση και συνεχίζει: «Ιδιαίτερη είναι η πίεση που ασκείται από τον Δήμο Ιωαννιτών, όπου πλέον η παραλία έχει αλλάξει μορφή (παραλίμνιος, πάρκο Κατσάρη, πλατεία Μαβίλη...».
Τραγική η ειρωνία να θέλεις να δημιουργήσεις χώρους αναψυχής, καταστρέφοντας τους χώρους που στηρίζουν την ζωή. Λες και  σταμάτησε η λίμνη  να προσφέρει ακόμη μία δυνατότητα από τις εκατοντάδες που διαθέτει. Απλή υπενθύμιση του ρόλου του 13,5%  περίπου της έκτασης μιας λίμνης που αναφέρεται στην παρόχθια ζώνη, ίσως μας κάνει ποιό σοφούς και περισσότερο υπεύθυνους στους μελλοντικούς σχεδιασμούς με την Παμβώτιδα. Αποστολή της παρόχθιας ζώνης είναι εκτός των άλλων η παροχή: «Βιολογικών ιχθυοτροφείων και κατοικία  της ζωής στους βάλτους, η προστασία και ο καθαρισμός των νερών της λίμνης, η διύλιση και η κυκλοφορία των υπογείων υδάτων, η υπόγεια αποθήκευσή τους για τις ανάγκες της κοινωνίας, η κλιματική εξισορρόπηση μικροκλίματος και μεσοκλίματος, η  μείωση των γκαζιών του ατμοσφαιρικού θερμοκηπίου, η ρύθμιση της χημικής σύνθεσης της ατμόσφαιρας, η παραγωγή του οξυγόνου και η παραγωγή βιοχημικών προϊόντων για τους σκοπούς της ιατρικής με την συμβολή των δηλητηρίων των βατράχων». (Ομοσπ. Υπουργ. Προστασίας της Φύσης)
Τραγική η ιστορία της Παμβώτιδας από την εποχή του σχεδιασμού «των βασικών έργων αξιοποίησης της περιοχής» των Ζερή - Δάλλα, αλλά και των άλλων μελετητών, μέχρι σήμερα. Η εμπειρία έδειξε ότι, «κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις αντιδράσεις της φύσης. Ούτε μπορούν να σχεδιαστούν στην λεπτομέρεια οι συνέπειες που έχουν γι’ αυτήν οι επεμβάσεις του ανθρώπου στις σύνθετες δομές της». (Jan Gerlach)
* * *
• Σε άλλες χώρες αποδεικνύεται εμπειρικά ο αναπτυξιακός ρόλος της παραλίμνιας ζώνης και η ωθητική της σύμπλεξη με την ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου. Αξιόλογη η συμβολή της και στην προσέλκυση τουριστών διανυκτέρευσης και ημέρας. Πεζοπορία και ποδήλατο είναι προϊόντα συγκεκριμένης ωφέλειας, χωρίς επεκτατική ώθηση. Αποτελούν συμπληρωματικό μέρος μιας ευρύτερης θεματικής προσφοράς με αναπτυξιακή σύμπλεξη και αυξημένη δυναμική, που θα μπορούσε να αποτελέσει  το μοντέλο για τα Γιάννενα. Έκφραση της φυσικής και υδρογεωλογικής γοητείας της Παμβώτιδας και πυρήνας του αναπτυξιακού κυττάρου των Ιωαννίνων, δεν είναι ο πελαγήσιος όγκος του νερού, αλλά το συνολικό οικοσύστημα με τις δαντελλωτές ακρογιαλιές, την μοναδικότητα του Νησιού και την μάζα του Μιτσικελιού στο παρασκήνιο.
«Πόσοι  ποιητές και λογοτέχνες δεν εμπνεύστηκαν, περιδιαβάζοντας τις ακρογιαλιές, τις καλαμιές και τα νούφαρα της λίμνης» γράφει ο λαψιστινός συμπατριώτης μας Στ. Κωλέττας.
Και δεν είναι η έμπνευση νοσταλγία, είναι η διαισθητική δύναμη δημιουργίας και έμμεση υπόδειξη για το πού θα πρέπει να πέσει το βάρος της αναπτυξιακής αφετηρίας του τόπου.
Είναι λαχτάρα και επιθυμία της Γιαννιώτικης κοινωνίας και χρέος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της Εκκλησίας, των  ΜΜΕ και της Κοινωνίας  για μια καθολική εκστρατεία με στόχο την «Σωτηρία της  Παμβώτιδας». Για την ανάδειξη των Γιαννίνων σε ένα νέο Λουγγάνο, σε ένα Λουγγάνο της Ηπείρου.
Η πόλη μας κρύβει στα σπλάχνα της το χρώμα μιας μοντέρνας χωριατούπολης με πολιτισμό και ιστορία. Με καταπληκτικό περιφερειακό περιβάλλον  από έναν άλλο πλανήτη και έναν κρυφό καϋμό: Να ξαναγίνουν τα Γιάννενα και πάλι τα μεγαλόπρεπα Γιάννενα!

ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΣΩΝΙΤΗΣ