Να αρθούν τα αδιέξοδα στον Χωροταξικό σχεδιασμό!

(Με αφορμή την Παγκ. Ημέρα Περιβάλλοντος)
 -  Του ΣΤΑΥΡΟΥ ΧΡ. ΤΣΕΤΣΗ, Πολεοδόμου

Τον κρίσιμο ρόλο του χωροταξικού σχεδιασμού στην ανάπτυξη, ιδίως στις σύγχρονες προσεγγίσεις, δεν αναδεικνύουν μόνον, οι αποτρέψιμες/ επιλύσιμες μέσω αυτού- αγκυλώσεις, που χαρακτηρίζουν (και) τα εμβληματικά επενδυτικά Σχέδια του πρώην Αεροδρομίου του Ελληνικού στην Αθήνα και της αξιοποίησης δημόσιων εκτάσεων στην Αφάντου Ρόδου. Καταδεικνύεται ευρύτερα, από τις σφοδρές αντιδράσεις στην κατάρτιση των -αναγκαίων- δασικών χαρτών και στο έλλειμμα καθορισμένων χρήσεων γης.
Στερεοτυπικά, θα μπορούσε να λεχθεί, ότι η χωροταξία αποσκοπεί στο σχεδιασμό της ιστορικής εξέλιξης του αστικού φαινομένου -σε όλες τις κλίμακες- και της άρθρωσης του με το φυσικό περιβάλλον. Συνεπώς τελεί με το τελευταίο, σε σχέση αλληλοεξάρτησης. Δεν περιορίζεται ως θεσμικό υπόστρωμα, στο αναπτυξιακό τοπίο της χώρας και στην ποιότητα ζωής. Συνιστά καθοριστικό παράγοντα στην εδαφική, οικονομική και κοινωνική συνοχή, στην προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, στη διατήρηση του ιστορικού κτιριακού πλούτου -των μνημείων, των συνόλων και τόπων- στην ταυτότητα, στην ίδια την ελκυστικότητα και ανταγωνιστικότητά της.
Παρ' όλα ταύτα, οι στρεβλώσεις του υφισταμένου παθογενούς συστήματος χωροταξίας και πολεοδομίας όχι μόνον παραμένουν, αλλά εντείνονται: Ασυνέχεια προγραμματισμού, πολυνομία, παλινδρομήσεις και ασάφειες, θεσμικές ελλείψεις, σοβαρές διοικητικές αδυναμίες, «κυλιόμενη» κατανομή αρμοδιοτήτων, αδιαφάνεια και εξαιρετικά σχοινοτενείς χρόνοι υλοποίησης, αλλά και ιδεοληπτικές αγκυλώσεις και ex post δικαστικές αποφάσεις που ανατρέπουν αρχικούς σχεδιασμούς, το καθιστούν σαφώς αντιπαραγωγικό, δραματικά ατελέσφορο και σοβαρό αναπτυξιακό αντικίνητρο.

Προσανατολισμοί πολιτικής
Είναι απολύτως αναγκαία η ριζική αναμόρφωση του όλου συστήματος, ώστε να καταστεί από μέρος του προβλήματος, συστατικό της ανάπτυξης με όρους αειφορίας - σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά δεδομένα- το κατ' εξοχήν εργαλείο βιώσιμης ανάπτυξης της χώρας. Κύρια προτεραιότητα, συνιστά η συγκρότηση μιας ουσιαστικής Πολιτικής Χωροταξικής και Πολεοδομικής πολιτικής -αίτημα διαχρονικό, πλην ουδόλως έωλο- που διασφαλίζει:
• την εδαφική συνοχή σε όλες τις κλίμακες: επικράτειας, περιφερειών, πόλεων, ενδοαστικών, μεταξύ μητροπολιτικών περιοχών, αστικών κέντρων, οικισμών και υπαίθρου,
• την αναβάθμιση του ανθρωπογενούς χώρου και την περιβαλλοντική προστασία, σύμφωνα με το κοινοτικό κεκτημένο,
• την ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας, της ελκυστικότητας των αστικών κέντρων και του χώρου γενικότερα,
• την προστασία και αξιοποίηση ανάπτυξη των πόρων -φυσικών, περιβαλλοντικών, ιστορικών,
• τη δραστική αύξηση της διοικητικής ικανότητας.
Οι προσανατολισμοί, μιας πολεοδομικής πολιτικής -που αναμορφώνει ριζικά την ισχύουσα κατάσταση ριζικά, δεν την ανακαινίζει ή την αναθεωρεί- αρθρώνονται:

Θεσμικές ρυθμίσεις
• Απλοποίηση σχεδιαστικών διαδικασιών/ δραστική σύντμηση χρόνων εκπόνησης και Θεσμοθέτησης Πολεοδομικών/ Χωρικών Σχεδίων και Σχεδίων Κτηματογράφησης/ Πολεοδόμησης/ Πράξεων Εφαρμογής.
• Δυνατότητα τμηματικών εκπονήσεων/ εγκρίσεων Πολεοδομικών Εφαρμογών σε εγκεκριμένα Σχέδια.
• Απλοποίηση διαδικασιών Ιδιωτικών Πολεοδομήσεων, Σχεδίων οργανωμένης Δόμησης και Προγραμμάτων Αστικών Αναπλάσεων.
• Ενεργός Προστασία Ιστορικών Μνημείων, συνόλων οικιστικών ιστών και τόπων, με ενεργοποίηση ή δημιουργία μηχανισμών αστικού αναδασμού και μεταφοράς συντελεστού δόμησης και ανταλλαγής ακινήτων. Εξορθολογισμός/ απλοποίηση του θεσμικού πλαισίου, συνολικά.
• Μέτρα οριστικής επίλυσης της παθογένειας των αυθαιρέτων. Είναι σαφές, ότι η παραμονή ενός καθεστώτος που νομιμοποιεί επ' άπειρον την αυθαιρεσία -η οποία ευτελίζει κάθε έννοια σχεδιασμού- δεν συνάδει με τον κρίσιμο στόχο της αύξησης της ανταγωνιστικότητας, της ανάδειξης ενός τουριστικού προϊόντος υψηλής ποιότητας, υποβαθμίζει δραματικά κάθε εγχείρημα βελτίωσης της ποιότητας ζωής του.

Διοικητική άρθρωση
• Σύσταση αυτοτελούς Υπουργείου Χωροταξίας και Περιβάλλοντος, με επιτελικό ρόλο.
• Ενδυνάμωση των Περιφερειακών και Δημοτικών Δομών Σχεδιασμού/ Προγραμματισμού, με ευρύτερες αρμοδιότητες στη λήψη πρωτοβουλιών. Διαρκής επιμόρφωση εμπλεκομένου ανθρώπινου δυναμικού και ενίσχυση με ειδικευμένο προσωπικό.
• Μεγαλύτερη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση Πολεοδομικών παρεμβάσεων.
• Ολοκληρωμένη Ηλεκτρονική τεκμηρίωση του συνόλου της σχεδιαστικής παραγωγής και Κωδικοποίηση του Θεσμικού πλαισίου, εύληπτων στον ενδιαφερόμενο πολίτη.

Πόροι
• Ουσιαστικότερη συμμετοχή στις πολιτικές συνοχής της ΕΕ, και της Κοινής Πολιτικής Μεταφορών, με έμφαση στη βιώσιμη κινητικότητα στα αστικά κέντρα, καθώς και σε αυτές του πολιτισμού, του τουρισμού, ιδιαίτερα σ' αυτές που επηρεάζουν άμεσα τις πολεοδομικές εξελίξεις.
• Μεγαλύτερη εμπλοκή του Ιδιωτικού Τομέα.

Εναρμόνιση με Ε.Ε.
• Εναρμόνιση με το ευρωπαϊκό πλαίσιο των στρατηγικών εκείνων, που έχουν επιπτώσεις στο χώρο της επικράτειας: βιώσιμη αστική ανάπτυξη, αειφόρος χρήση εδαφικών πόρων, περιβάλλον, κινητικότητας, ΚΑΠ.
• Ενδυνάμωση της διεθνούς συνεργασίας.

Η ευθύνη της πολιτείας
Η πολιτεία, οφείλει να άρει τις έντονες δυσλειτουργίες και τα αδιέξοδα του χωροταξικού σχεδιασμού, που συνιστούν μήτρα αυθαιρεσίας και ραγδαίας υποβάθμισης του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος. Και να αλλάξει πορεία, στην μόνη «συνεπή πολιτική» της ρύθμισης του χώρου της επικράτειας -την διαρκώς «κυλιόμενη τακτοποίηση/ νομιμοποίηση/ διατήρηση/ εξαίρεση κατεδάφιση» -θλιβερό έκτυπο, μιας χρόνιας πολιτικής παθογένειας, με συνεπακόλουθο (και) τα εκτεταμένα φαινόμενα κοινωνικού εκμαυλισμού.
Στην ίδια τη χώρα, που πρώτη αυτή διακήρυξε, ότι το ύψιστο καθήκον της πόλης, είναι η δημιουργία πολιτών. Και ότι στόχος της πολιτείας δεν είναι μόνον το «ευζήν», αλλά η κατ' αρετήν ενέργειες των πολιτών (Αριστοτέλης, Πολιτικά).