Η ιστορία του Ναού του Αγ. Αθανασίου Λεσινίτσας

Ο ναός που κατέρρευσε βρίσκεται στην περιοχή της Κάτω Λεσινίτσας, χωριό της περιφέρειας του Θεολόγου, των Αγίων Σαράντα.
Ο ιστοριοδίφης και Λαογράφος, αείμνηστος Γρηγόρης Κατσαλίδας από την Πάνω Λεσινίτσα, στο βιβλίο του «Το Γενεαλογικό Δέντρο της Λεσινίτσας (2009)» γράφει σχετικά για τις Λεσινίτσες (Πάνω και Κάτω): «Απόμερα από τα καμποχώρια του Βούρκου και της Δρόπολης βρίσκεται η Λεσινίτσα. Απάνω σε ψηλώματα και καταράχια σε υψόμετρο 650-700 μ. από το Ιόνιο, είναι σκαρφαλωμένη και μοιάζει με αετοφωλιά. Στενός είναι ο ορίζοντάς της κι ο ουρανός της μια λουρίδα. Οι συνοικίες της, μαχαλάδες, όπως συνηθίζονται να λέγονται εδώ, ακουμπούν τις πλάτες τους στις αναπαυτικές πολυθρόνες που τους πρόσφεραν φιλόξενα τ’ αγέρωχα και αγέραστα βουνά της Πολιτσάς (αρχ. Πολύαινου), της Στουγάρας, του Σεντενίκου, της Κορυτιάς. Στη σλαβική γλώσσα «Λεσινίτσα» ερμηνεύεται «Λεφτοκαρυά»… Φαίνεται πως το μέρος εδώ, όπως και σήμερα, θα’χε πολλές λεφτοκαρυές».
Στην Πάνω Λεσινίτσα βρίσκεται το ονομαστό μοναστήρι του Αγέλαστου, αφιερωμένο στη μνήμη της Υπαπαντής του Χριστού. Ιδρύθηκε πριν από τον 16ο αιώνα από κάποιον ιερομόναχο, που λεγόταν Αγέλαστος.
Η Μονή του Γερμανού, που είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Αγίου Αθανασίου, βρίσκεται ανάμεσα στην Πάνω και Κάτω Λεσινίτσα, πολύ κοντά στη συνοικία «Χαλιοπούλι» της Κάτω Λεσινίτσας. Ιδρύθηκε σε παλιότερο μοναστήρι που βρισκόταν στο στόμιο μικρής χαράδρας με το όνομα «κακοντόπος». Είναι άγνωστο πότε καταστράφηκε αυτό το μοναστήρι.
Στην έξοδο της μικρής χαράδρας, κάτω από το μοναστήρι, βρίσκονταν οι νερόμυλοι του μοναστηριού (οι μύλοι του Χάβου) με τις μυλόπετρες, τα μαντάνια και τη νεροτρουβιά.
Σ’ αυτό το μέρος που βρίσκεται σήμερα ο ναός του Αγίου Αθανασίου, ζούσε σε πρόχειρο ασκηταριό ο τελευταίος ηγούμενος της μονής που καταστράφηκε, ο Κύριλλος Ιερομόναχος. Το ασκηταριό αυτό εξελίχτηκε στο δυναμικό μοναστήρι από τον Γερμανό, που διαδέχτηκε τον Κύριλλο, γι’ αυτό και λέγεται «Μονή Γερμανού». Ο ναός μοναδικό αγιογραφημένο βυζαντινό μνημείο (αγιογραφήθηκε από τον Πάνω – Σουδενιώτη Λάζαρο), είχε ανακηρυχτεί από το καθεστώς του Χότζα «Μνημείο Πολιτισμού».
Δυστυχώς, ο χρόνος έκαμε τη δουλειά του και η αμέλεια και αδιαφορία έφεραν το σημερινό αποτέλεσμα. Ο ιστορικός αυτός ναός που κατέρρευσε υπήρξε σημαντικό θρησκευτικό, εκπαιδευτικό και πολιτιστικό κέντρο της περιοχής. Με την Κεντρική Αστική Σχολή και το βιβλιοδετείο έστελνε φως πνευματικό στους σκλάβους. Λειτουργούσε μέχρι τα χρόνια του Μεσοπολέμου. Ιδρύθηκε το 1796-1797. Ο Ιερομόναχος Γερμανός που ανασύστησε και ανακαίνισε τη Μονή δεν γνωρίζουμε πότε έζησε. Ο Βασίλης Μπαράς γράφει ότι καταγόταν από το χωριό Καισαράτες και αργότερα μόνασε στη Μονή Διβροβουνίου.
Ο ναός που σεμνύνεται στο όνομα του Αγίου Αθανασίου είναι ρυθμού Βασιλικής, θολόκτιστος. Στον κυρίως ναό, δεξιά της εισόδου υπάρχει επιγραφή, έτους 1801, με την προσωπογραφία του κτήτορα Δανιήλ ιεροδιακόνου. Ο Δανιήλ μάλλον ήταν Λεσιτσινός. Είχε διατελέσει σχολάρχης στο Βουκουρέστι. Η μονή κατά τον μακραίωνα βίο της διέτρεξε σοβαρούς κινδύνους από τους Τουρκαλβανούς εξαιτίας της πατριωτικής της δράσης. Πολλοί βρήκαν καταφύγιο εδώ, κυνηγημένοι από τις τουρκικές αρχές, ανάμεσά τους πολλοί Ηπειρώτες πατριώτες, πρωτοστάτες και εθνεγέρτες στους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους.
Κατά την επανάσταση στο Λυκούρσι (1878) –το Λυκούρσι ήταν χωριό κοντά στους Αγίους Σαράντα- η οποία απέτυχε λόγω κακής οργάνωσης, το μοναστήρι προστάτεψε πολλούς αντάρτες που καταδιώκονταν από τους Τούρκους. Ο Δροβιανίτης Μίνως Λάππας, ο εγκέφαλος της Επανάστασης του Λυκουρσίου εδώ μαζί με τον άλλον αγωνιστή Κ. Τριτάκη, βρήκαν καταφύγιο. Επίσης, το 1912 ο οπλαρχηγός των ανταρτικών ομάδων Γιαννάκης Πουτέτσης, με τριάντα αντάρτες, στη Μονή του Γερμανού είχε στήσει το αρχηγείο του και στα κελιά του αποθήκευε τα πολεμοφόδια που προμηθεύονταν από την Κέρκυρα. Ο Γιαννάκης Πουτέτσης σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή με τους Τούρκους στο χωριό Τσούκα του Δελβίνου και ματαιώθηκαν τα σχέδιά του.
Όπως μας πληροφορεί μια ενθύμιση του 1775 κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα στη Μονή λειτουργούσε και βιβλιοδετείο: «Ταύτα τα βιβλία τα αφιέρωσε η Ζωήτζα του Δήμου Θεολόγη από χωρίον Φοινίκιον και τα στάχωσε (=τα βιβλιοδέτησε) ο Γρηγόριος από του Γερμα(νού) από τον Άγιον Αθανάσιον και εγώ Κλήμης τάγραψα εις ένδειξιν». (Από το βιβλίο του Λεσινιτσιώτη Βασίλη Μπαρά «Το Δέλβινο της Βορείου Ηπείρου» - Επιμέλεια Λ.Ι. Βρανούση).
Το μοναστήρι γιόρταζε δυο φορές το χρόνο με χορούς και τραγούδια: Στη μνήμη του Αγίου (18 Ιανουαρίου), όπου μοίραζαν στους πανηγυριστές μεταξύ των άλλων και κόλυβα, και τη Δευτέρα του Πάσχα.
Ηγούμενοι του μοναστηριού, όπως αναφέρει ο Β. Μπαράς στο βιβλίο του, ήταν οι: Γρηγόριος Ζιώγκας, από την Πάνω Λεσινίτσα, Βησσαρίων Καλτσούνης, από το Κεφαλοχώρι της περιοχής, τη Δίβρη, ο Παΐσιος Κόντης, από την Κάτω Λεσινίτσα, ο Οικονόμου Παπα-Γιάννης, εφημέριος του χωριού, ο Ζαχαρίας (1901) από την Κάτω Λεσινίτσα και ο Παπα-Γεώργιος-Σιέκας, μετά τον Ζαχαρία που διετέλεσε ιεροεπιστάτης.
Για την κατάρρευσή του έχουμε τη γνώμη ότι οι ευθύνες είναι συλλογικές.
Τον πρώτο λόγο για τη συντήρηση και προστασία του μνημείου, όπως και των άλλων αρχαιοελληνικών, ρωμαϊκών, βυζαντινών (θρησκευτικών) και νεωτέρων διατηρητέων μνημείων, την έχουν οι αρμόδιες τοπικές και κεντρικές αλβανικές αρχές. Για το σύνολο των μνημείων αυτών που βρίσκονται στην αλβανική επικράτεια δική τους είναι η ευθύνη και η υποχρέωση να τα προστατεύσουν.
Το αλήστου μνήμης προηγούμενο καθεστώς, παρόλες τις βαρβαρότητες και τις θηριωδίες του, όσα είχαν θεωρηθεί «Μνημεία Πολιτισμού« τα πρόσεχαν, τα φρόντιζαν και βρισκόταν υπό την άμεσο επίβλεψή τους. Οι διάδοχοί του, όχι μόνο δεν προνοούν για την κατάστασή τους, αλλά ταυτίζονται με ακραίους εθνικιστικούς κύκλους και συμπράττουν μάλιστα στην κατεδάφισή τους, όπως συνέβη με τους ναούς στην Πρεμετή και στη Χιμάρα.
Έπειτα η οργάνωση ΟΜΟΝΟΙΑ, το κατεξοχήν όργανο των Βορειοηπειρωτικών συμφερόντων (πολιτικών, πολιτιστικών, εκπαιδευτικών, θρησκευτικών, κλπ.) πριν από καιρό, όταν ο ναός βρισκόταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης, δεν το είχαν πληροφορηθεί; Θα έπρεπε να απευθυνθεί προς τις αλβανικές, αλλά και τις ελληνικές αρχές, να συνδράμουν στη συντήρησή του. Δυστυχώς, αδράνησε και το αποτέλεσμα δεν μας τιμάει.
Έπειτα οι βορειοηπειρώτες εν ενεργεία βουλευτές και οι υποψήφιοι για τις επικείμενες βουλευτικές εκλογές στην Αλβανία δεν θα’πρεπε να λάβουν θέση και να δραστηριοποιηθούν; Μέσα στα καθήκοντά τους δεν υπάγονται και τέτοιες δραστηριότητες; και αυτοί αμέλησαν.
Τέλος, έναν σημαντικό και καταλυτικό ρόλο για πολλές περιπτώσεις, που αφορούν τον ερημωμένο από έμψυχο δυναμικό Βορειοηπειρωτικό χώρο, έχουν οι βορειοηπειρωτικοί Σύλλογοι και Αδελφότητες που ιδρύθηκαν μετά το 1990 στην Ελλάδα και κυρίως στην Αθήνα.
Πληροφορούμαστε ότι στην Αθήνα ιδρύθηκε και δραστηριοποιείται Αδελφότητα της Λεσινίτσας με πάνω από 500 μέλη. Σε ποια διαβήματα προέβησαν για να προλάβουν την κατάρρευση;
Οι Σύλλογοι και οι Αδελφότητες, πέρα από τις ετήσιες χοροεσπερίδες, έχουν και άλλα καθήκοντα και άλλες ευθύνες.
Δυστυχώς, ο ιστορικός ναός του Αγίου Αθανασίου στην Κάτω Λεσινίτσα κατέρρευσε, γκρεμίστηκε η στέγη και μέρος του τοίχου. Τώρα δεν απομένει παρά να καταβληθούν προσπάθειες από όλους τους φορείς να περισώσουν ό,τι είναι δυνατό να περισωθεί από τον ερειπωμένο ναό.