Λαϊκή Ιατρική, μαμμές και κομπογιαννίτες...

Εκτός από τις δυνάμεις εκείνες που είναι υπέρτερες από τις δυνάμεις του ανθρώπου και προκαλούν με την παρουσία ή με τη δράση τους βλάβες στην υγεία, η παράδοση υποστηρίζει την ύπαρξη και μεταφυσικών δυνάμεων σε ορισμένους ανθρώπους. Είναι εκείνοι για τους οποίους οι πολλοί πιστεύουν ότι έχουν την ιδιότητα να βλάπτουν με το κακό τους μάτι εκείνους που θαυμάζουν. Το «κακό μάτι» είναι γνωστό ως «μάτιασμα», «βάσκαμα» και «αβάσκαμα», «βασκανία» αλλά και ως ζήλος και ως γλωσσοφαγιά. Οι πατέρες των πρώτων αιώνων του Χριστιανισμού, προσπάθησαν να κλονίσουν αυτή την πίστη. Όμως η αντοχή της λαϊκής αυτής αντίληψης ήταν τέτοια που τους επόμενους αιώνες η εκκλησία καθιέρωσε ειδική ευχή κατά της βασκανίας. Θα πίστευε κανείς πως δεν είχε φθάσει η πίστη για την βασκανία ως τις μέρες μας. Κι όμως, όχι απλώς έφθασε, αλλά είναι και εξαιρετικά διαδεδομένη ακόμα και σε εκείνους που κατά τα άλλα τους χαρακτηρίζει ορθολογισμός. Είναι το πρώτο που σκέφτονται οι μητέρες για τα βρέφη τους αλλά και άτομα μεγαλύτερων ηλικιών για κάθε απροσδιόριστης αιτιολογίας σύνδρομο όπως: αίσθημα κόπωσης, κακουχία, δέκατα, πυρετική κίνηση, ήπια κεφαλαλγία, ζάλη, κακή διάθεση.
Στη νοσολογία για κάθε αρρώστια ήταν σε χρήση περισσότερα του ενός ονόματα ανάλογα με την γεωγραφική περιοχή. Θα αναφέρω μερικά όπως: «κοκκορόβηχας ή «καρκαλέτσι» κ.ά. για τον κοκκύτη, τριχοφάγο την αλωπεκία. Η θέση – εντόπιση του προβλήματος δίνει το όνομα σε αρκετές παθήσεις: Μαγουλάδες για παρωτίτιδα, ματόπονος για οφθαλμικές παθήσεις, πονόδοντος, λύσιμο ή στρίψιμο του αφαλού για εντερικά ενοχλήματα – σκουλήκια, λεβίθες. Η υπολειπόμενη ανάπτυξη των μικρών παιδιών αποδίδεται στο διασκέλισμά τους από κάποιον ενήλικο. Επίσης η άφθα έχει γίνει «άφτρα», το άσθμα «άσμα», η μηνιγγίτιδα «μελιγγίτης», οι αιμορροΐδες «ζωχάδες», η κριθά του οφθαλμού «κριθαράκι», τραχηλικοί αδένες φυματίωση «χελώνια». Μου πρήστηκε η «λούγκα μου» (για την μηροβουβωνική αδενίτιδα), «καργιόλια» τα κονδυλώματα, «μπέμπελη» η ιλαρά, για νευρομυικά σύνδρομα «νευροκαβαλίκεμμα», ο ίκτερος «κιτρινάδα, χρυσή»...
Παρά την ύπαρξη κάποιων σπουδασμένων γιατρών, το μεγάλο μέρος των ιατρικών υπηρεσιών στο χώρο της σημερινής Ελλάδας καλυπτόταν από τους εμπειρικούς γιατρούς – θεραπευτές. Επί αιώνες το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού εξυπηρετήθηκε από αυτούς, κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες σε απομονωμένους τόπους.
Οι εμπειρικοί γιατροί ονομάζονται «κομπογιαννίτες». Η λέξη είναι σύνθετη. Το πρώτο συνθετικό προέρχεται από τη λέξη «κουμπώνω» (εξαπατώ), κατ’ άλλους από τους «κόμπους» μαντηλιών μέσα στους οποίους έβαζαν τα βότανα προς πώληση. Το δεύτερο συνθετικό «γιαννίτης» δηλώνει τον Γιαννιώτη, καθώς οι περισσότεροι από τους κομπογιαννίτες κατάγονταν από την Ήπειρο. Λέγονταν ακόμη και «ματσουκάδες», επειδή κατά τις οδοιπορίες τους από τόπο σε τόπο χρησιμοποιούσαν το ματσούκι, τόσο για στήριξη, όσο και να προφυλαχθούν από επιθέσεις σκυλιών. Επίσης «βικογιατροί», διότι συνέλεγαν βότανα στην κοιλάδα του Βίκου. «Εδώ ο καλός γιατρός, γιατρικά πουλώ, ζωή πουλώ». Είχαν και άλλες ονομασίες όπως: «Ζαγοριανοί», «Καταφυγιανοί», μερικοί λένε όχι «Καταφυγιανοί» αλλά «καταφαγιανοί» γιατί κατέτρωγαν την περιουσία των αφελών ασθενών τους.
Με τη βασκανία, τα γυναικολογικά νοσήματα, τους τοκετούς, τις αμβλώσεις, ασχολούνταν κυρίως γυναίκες οι «μαμμές». Κάθε χωριό είχε τον δικό του πρακτικό γιατρό. Άλλοι γιατροί ήταν «περιοδευτές». Ο εξοπλισμός ήταν: διάφορα βότανα, ζυγαριά, οδοντάγρα, σύριγγα, νυστέρια, υλικά για περιποίηση τραύματος. Αν τα πράγματα δυσκόλευαν σε κάποια θεραπεία οι περιοδευτές άφηναν τον άρρωστο και τη θεραπεία και έφευγαν... εγκαίρως. Ιδιαίτερη κατηγορία εμπειρικών ιατρών αποτελούσαν οι Ιερείς με τα ευχέλαια, κ.λπ. Ένα από τα τυπικά μέσα για την αίτηση θεραπευτικής παρέμβασης του Θείου είναι η «εγκοίμηση» δηλ. η νυχτερινή παραμονή στο ναό, του αρρώστου που μπορεί να συνοδεύεται και από κάποιους συγγενείς. Το αμάρτημα της μητρός μου, του Γ. Βιζυηνού – Αναθήματα – Τάματα – Ξόρκια που στηρίζουν την ψυχική λειτουργία – Τα «φυλακτά» είναι ένα παγανιστικό κατάλοιπο. Αναφέρονται οι «βεντούζες», τα «καταπλάσματα», «βδέλες», «συνάπι» κ.λπ.
Εν καταλήξει, ήταν φυσικό η ατελής εκπαίδευση, η έλλειψη αρχών, αλλά και η εξαρχής πονηρή επαγγελματική πρόθεση ορισμένων να συμβάλλουν στην απαξίωση συνολικά του επαγγελματικού κλάδου, ακόμα και ατόμων ιδιαιτέρως ικανών και πεπειραμένων με αγαθές προθέσεις.
(ΜΕΤΣΟΒΟ)