«ΠΟΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ»;

Ένα εξόχως ενδιαφέρον και, κάτω από τις συνθήκες που διάγει σήμερα η Ευρώπη, μαζί δε και η χώρα μας, αρκετά επίκαιρο βιβλίο, κυκλοφόρησε πρόσφατα, με  τον τίτλο "ΠΟΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ";. Συγγραφέας του βιβλίου ο γνωστός σε ευρείς επιστημονικούς και πολιτικούς κύκλους συνταγματολόγος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Σωτηρέλης, με πλούσια συγγραφική, κοινωνική και πολιτική δράση και με ξεκαθαρισμένες απόψεις γύρω από βασικά θέματα, τα οποία απασχολούν την επιστήμη και την κοινωνία.
Στόχος  του βιβλίου, όπως ο ίδιος επισημαίνει με τον υπότιτλο, είναι «να ανιχνεύσει  την προοδευτική ταυτότητα στην Ευρώπη της κρίσης», και να καταθέσει  τις προσωπικές του θέσεις και αγωνίες, ως προς το τί μπορεί να σημαίνει η Αριστερά σήμερα, στην Ευρώπη της κρίσης· εκείνο δε που έχει ιδιαίτερη σημασία για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο και διακρίνει το συγγραφέα ως ακαδημαϊκό δάσκαλο, είναι το γεγονός ότι θέτει ως βασικό στόχο να αποτελέσει το βιβλίο του ένα είδος ερεθίσματος στην δοκιμασία του δημόσιου διαλόγου.
Δεν έρχεται, με το βιβλίο του να προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό έτοιμες λύσεις για ένα τόσο σοβαρό θέμα, γύρω από το οποίο, κατά καιρούς, έχουν διατυπωθεί ποικίλες και συχνά αντικρουόμενες απόψεις, αλλά, διατυπώνοντας ευκρινώς και ευθαρσώς τις προσωπικές του απόψεις ζυμωμένες στη σκάφη της επιστημοσύνης και της κοινωνικής εμπειρίας, να προκαλέσει τον ανάλογο προβληματισμό και να ξεκινήσει έτσι ένας δημιουργικός διάλογος για ένα θέμα που μας αφορά όλους, ως άτομα και ως μέλη του κοινωνικού συνόλου στο οποίο ανήκουμε. Σ' αυτό το σημείο υστερούμε, και μάλιστα σε σημαντικό βαθμό. Αποφεύγουμε το δημόσιο διάλογο γύρω από θέματα που μας αφορούν άμεσα, συχνά από αδιαφορία, και όταν αναγκαζόμαστε να συζητάμε, δείχνουμε, πολύ συχνά, ότι δεν έχουμε μάθει να συζητάμε.
Είναι γεγονός -και αυτό το ξεκαθαρίζει ο συγγραφέας - πως η στάση του κάθε ανθρώπου απέναντι στην Αριστερά προσδιορίζεται από ορισμένους  παράγοντες που έχουν σημαδέψει τη ζωή του την προσωπική, την οικογενειακή και την κοινωνική. Έτσι και ηθική του τοποθέτηση στο χώρο της Αριστεράς επηρεάστηκε από δυο βασικούς παράγοντες: Από τις πολιτικές διώξεις της οικογένειάς του· ο αδελφός της μητέρας του έλαβε, λόγω διώξεων, μέρος στον εμφύλιο και σκοτώθηκε· ο πατέρας του κυνηγήθηκε σκληρά και ανελέητα σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, και προσχώρησε ιδεολογικά στην Αριστερά, με κριτική όμως διάθεση, ως ανήσυχος διανοούμενος. Ο ίδιος ο συγγραφέας έζησε δέκα ολόκληρα χρόνια -και μάλιστα  τα χρόνια τα μαθητικά- «τη ζωή των ανθρώπων του μόχθου», προσπαθώντας  να καλύψει -λόγω των διώξεων του πατέρα του- βασικές βιοτικές ανάγκες. Στοιχεία τα οποία πρέπει να συνεκτιμηθούν από τους αναγνώστες εκείνους οι οποίοι, για τους δικούς τους λόγους, τυχαίνει να έχουν διαφορετικές απόψεις για την Αριστερά γενικότερα και για τη νέα πλουραλιστική Αριστερά στην οποία πιστεύει ο συγγραφέας. Εξηγεί ήδη από το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του ο συγγραφέας  τους λόγους για τους οποίους πιστεύει ότι εξακολουθεί και στις μέρες μας να υφίσταται η διάκριση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς -παρά την κρίση που περνάνε οι ιδεολογίες, εξ αιτίας κυρίως αδέξιων πρακτικών ανθρώπων της Αριστεράς  και συνεργασιών με ανθρώπους που δεν έχουν σχέση ιδεολογική με αυτήν- και καταλήγει στην άποψη ότι «η Αριστερά εξακολουθεί να είναι η βασική δύναμη εγρήγορσης, αντίστασης και ελπίδας για τους ραγδαία πολλαπλασιαζόμενους αδύναμους αυτής της κοινωνίας, που είναι και τα μεγαλύτερα θύματα της κρίσης, αρκεί βέβαια να μπορεί να διαμορφώσει μια γνήσια εναλλακτική πρόταση εξουσίας».
Εδώ όμως βρίσκεται το πρόβλημα, γι' αυτό ακριβώς στο κεφάλαιο που ακολουθεί ο συγγραφέας θέτει το ερώτημα: «ΤΙ ΕΙΔΟΥΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑ»; Και αυτό το είδος της Αριστεράς το τοποθετεί στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και της οικονομικής κρίσης, και αναφέρεται «σε μια σύγχρονη μεταρρυθμιστική και Δημοκρατική Αριστερά η οποία μάχεται για την πραγμάτωση των ιδανικών της με τους πολιτικούς όρους μιας ανοιχτής δημοκρατικής κοινωνίας».
Αυτού του είδους την Αριστερά τη βλέπει απαλλαγμένη από τα ιδεολογικοπολιτικό απολιθώματά της, χωρίς τον αφελή αριστερισμό και τον αφόρητο δογματισμό, που θα αναδεικνύει, σαν μόνο σημαντικό, τις ικανότητες των προσώπων που θα αναλαμβάνουν κυβερνητικές θέσεις. Καθοριστικής σημασίας πολιτικές κινήσεις μιας τέτοιας Αριστεράς πρέπει να είναι «η καθιέρωση λελογισμένου κρατικού παρεμβατισμού, η επιβολή ενός αυστηρού ρυθμιστικού πλαισίου της αγοράς, και η θεσμική κατοχύρωση του κοινωνικού κράτους δικαίου, χωρίς, σε κάθε περίπτωση, να καταπνίγεται η υγιής επιχειρηματική πρωτοβουλία η έρευνα και η καινοτομία».
Ζητάει, με άλλα λόγια, ο συγγραφέας μια «Νέα Πλουραλιστική Αριστερά», παρόμοια  με ανάλογα κινήματα που εμφανίστηκαν στην Ευρώπη, όπως ήταν η υγιής σοσιαλδημοκρατία, ο ευρωκομμουνισμός και η πολιτική οικολογία, που θα είναι σε θέση να αποκαταστήσει την αυτονομία της πολιτικής απέναντι στην οικονομία, να διαμορφώσει τους αναγκαίους όρους για το μετασχηματισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με βάση το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, και να επιβάλει στοιχειώδη δημοκρατικό και κοινωνικό έλεγχο στη διεθνή οικονομική πραγματικότητα.
Είναι εύκολη υπόθεση  η δημιουργία  μιας τέτοιας "Νέας Πλουραλιστικής Αριστεράς", όπως την οραματίζεται ο συγγραφέας; Οπωσδήποτε όχι. Πολλά τα εμπόδια σε εθνικό,  ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, εξίσου πολλές  και αρκετά απαιτητικές οι προϋποθέσεις. Αυτό το γνωρίζει, πολύ καλά μάλιστα, ο συγγραφέας, γι' αυτό και η αναφορά του σ' αυτά τα στοιχεία είναι αναλυτική και εξόχως κατατοπιστική.
Εμπόδια πρώτα σε επίπεδο εθνικό: Λαϊκισμός, εθνικισμός, ατομικισμός, οργανωμένα συμφέροντα, υπέρμετρες ηγετικές φιλοδοξίες, αδυναμίες συνεργασίας συγγενικών πολιτικών κομμάτων, κομματικό και πελατειακό κράτος, έλλειψη κρατικής οργανωτικής δομής, ισχυρά σύνδρομα του παρελθόντος, αποτελούν παράγοντες ανασταλτικούς  σε κάθε προσπάθεια εξυγίανσης και ανανέωσης της πολιτικής ζωής, που θα φέρει στο προσκήνιο μια ισχυρή και υπεύθυνη «κοινωνία των πολιτών», που θα έχει ως επακόλουθο  την αφύπνιση και την ενεργοποίηση του  πολίτη. Εμπόδια επίσης σε επίπεδο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο: Οικονομική κρίση, παγκοσμιοποίηση, κερδοσκοπία, άκρατος ατομικισμός, σκληρός και αχαλίνωτος καπιταλισμός, και μαζί με όλα αυτά, και το φάσμα του  ολοκληρωτισμού.
Μέσα σε ένα  καταθλιπτικό περιβάλλον η «Νέα Πλουραλιστική Αριστερά», κατά το συγγραφέα, θα μπορέσει να υλοποιήσει τις βασικές της αξίες που είναι «τα κοινωνικά δικαιώματα και οι αντίστοιχες κρατικές παροχές, όχι ως κοινωνική ελεημοσύνη, αλλά ως έκφανση, επιβεβαίωση και ολοκλήρωση της δημοκρατίας και της συνταγματικά κατοχυρωμένης ελευθερίας». Ταυτόχρονα θα πάρει ξεκάθαρη θέση, τασσόμενη ενεργά στην πρωτοπορία των υπερμάχων της ευρωπαϊκής ενοποίησης, που θα συμβάλει τόσο στην αντιμετώπιση της ολιγαρχίας των αγοτών, όσο και στη διάσωση της πολιτικής δημοκρατίας, των κοινωνικών και δικαιοκρατικών κατακτήσεων του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Αυτό βέβαια θα απαιτήσει ευρύτερες συνεργασίες με άλλες πολιτικές δυνάμεις του δημοκρατικού τόξου, υπό την απαραίτητη προϋπόθεση ότι αυτές θα έχουν ως προεξάρχοντα πεδία δράσης το δημοκρατικό και το ευρωπαϊκό, θα γίνονται όταν είναι αναγκαίες και θα υπηρετούν τους δικούς της στρατηγικούς στόχους και τις δικές της ιδεολογικές προτεραιότητες.
* * *
Είναι πράγματι παρήγορο και συνάμα  ελπιδοφόρο το γεγονός ότι ένας διακεκριμένος ακαδημαϊκός δάσκαλος  και ενεργός πολίτης  με διακηρυγμένη τοποθέτηση στο χώρο της Αριστεράς, με πλούσια πολιτική και κοινωνική εμπειρία, είχε την έμπνευση, και ταυτόχρονα το θάρρος να καταθέσει τις προσωπικές του απόψεις  και αγωνίες  ως προς το τί σημαίνει η Αριστερά σήμερα και να τις θέσει στη δοκιμασία του δημόσιου διαλόγου. Από την άποψη  αυτή το βιβλίο του συνταγματολόγου καθηγητή  Γιώργου Σωτηρέλη, αποτελεί ένα πολύτιμο εγχειρίδιο πολιτικής επιστήμης και κοινωνικής πρακτικής και μέσα στην καταθλιπτική ατμόσφαιρα στην οποία ζούμε, μπορεί να προβληματίσει κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, να ενεργοποιήσει το ενδιαφέρον του για τα κοινά, ώστε όλοι από κοινού, καθένας από το δικό του μετερίζι, να προασπίσουμε τις βασικές αξίες της ζωής μέσα σ’ ένα υγιές πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον.
Και θα είναι ακόμα πιο ελπιδοφόρο το γεγονός  για τον τόπο μας, αν το βιβλίο του καθηγητή Σωτηρέλη αποτελέσει την αφετηρία  ώστε και άλλοι διανοούμενοι, από τους πολλούς και αξιόλογους που διαθέτει ο τόπος, να συμμετάσχουν, ως πραγματικοί πνευματικοί ταγοί, σε έναν τέτοιο δημιουργικό διάλογο, να παρουσιάσουν και να αναλύσουν τις κοινωνικές και ιστορικές αιτίες που οδήγησαν τον τόπο μας σ' αυτήν την τραγική κατάσταση, να ασκήσουν, όπου χρειάζεται, σκληρή, αλύπητη κριτική, αλύπητη με την έννοια ότι η κριτική δε φοβάται -δεν πρέπει να φοβάται- τα ίδια της τα αποτελέσματα, ούτε τη σύγκρουση με τις δυνάμεις εκείνες  που φράζουν το δρόμο προς μια καλύτερη, ανθρωπινότερη κοινωνία.
Και πάνω απ' όλα, να συνειδητοποιήσουν  πως, κάτω από τις σημερινές συνθήκες, σ' αυτούς βασικά πέφτει η ευθύνη, αλλά και το προνόμιο, να γίνουν μπροστάρηδες σε μια τέτοια προσπάθεια και να προστατεύσουν τις παραδόσεις του ανθρωπισμού, της λογικής και της προόδου, που αποτελούν την πολυτιμότερη κληρονομιά μας από ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας.