Η ανέγερση του κτιρίου της νέας Ζωσιμαίας Σχολής…

Η επαναλειτουργία της κατεστραμμένης Ζωσιμαίας Σχολής, από τους βομβαρδισμούς των Ιταλών το 1940, τέθηκε για πρώτη φορά προς συζήτηση κατά τις εργασίες του Α Συνεδρίου των αιρετών δημάρχων και προέδρων του ν. Ιωαννίνων. Στο υπόμνημα του Συνεδρίου, που φέρει ημερομηνία 31-5-1951, αναγράφεται και το εξής αίτημα προς το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: «Η γεραρά Ζωσιμαία Σχολή, η οποία ανηγέρθη δαπάναις των Εθνικών Ευεργετών Ζωσιμαδών και η οποία απετέλεσε το σύμβολον πνευματικής ακμής της Ηπείρου έπαυσε να λειτουργεί λόγω καταστροφών και βομβαρδισμών. Υποβάλλεται θερμοτάτη έκκλησις, όπως δοθεί και πάλιν εις τους νέους Έλληνας η δυνατότης να συνεχίσουν τας σπουδάς των εις το μεγαλοπρεπές τούτο κτίριον αντί των ήδη χρησιμοποιούμενων ανθυγιεινών τοιούτων». Ο χώρος που φιλοξενούσε, τότε, το πρότυπο Γυμνάσιο της Ζωσιμαίας Σχολής ήταν το ακατάλληλο και ετοιμόρροπο κτίριο του τέως Ρουμανικού Ημιγυμνάσιου επί της οδού Μιχ. Αγγέλου και Χρηστοβασίλη.
Φαίνεται ότι με αφορμή το συγκεκριμένο αίτημα ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης Σοφοκλής Βενιζέλος ανακοίνωσε με τηλεγράφημά του προς το Γενικό Διοικητή Ηπείρου Ν. Καλέλη (αριθ. τηλεγραφήματος 1038/30-8-1951) τα εξής: «Διετάχθη αποστολή 500 εκατομμυρίων διά Ζωσιμαίαν Σχολήν επ’ ονόματί σας. Παρακαλώ γίνη σχετική ενημέρωσις. Σ. Βενιζέλος». Το τηλεγράφημα δόθηκε στη δημοσιότητα και την επόμενη ημέρα της παραλαβής στάλθηκε, εγγράφως, στη Μητρόπολη Ιωαννίνων (αριθ. πρωτ. 14032/31-8-1951).
Στο πλαίσιο των νέων δεδομένων αναπτύχθηκε, στην τοπική κοινωνία, έντονος διάλογος για τη διάθεση του ποσού των 500 εκατομμυρίων προς δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη θεωρούσε βασική προτεραιότητα τη χρησιμοποίηση του ποσού αυτού για την άμεση αποκατάσταση του βομβαρδισθέντος κτιρίου της παλαιάς Ζωσιμαίας Σχολής με σκοπό την όσο το γρηγορότερο μεταστέγασή της. Με την άποψη αυτή τάχθηκε εξαρχής η εφημερίδα «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝ» (φ. 5-9-1951, 5-10-1951, 27-11-1951 και 28-11-1951). Με τη δεύτερη άποψη, την ανέγερση, δηλαδή, νέου σύγχρονου κτιρίου για τη στέγαση της πρότυπης Ζωσιμαίας Σχολής και την ταυτόχρονη αποκατάσταση του παλαιού κτιρίου για τη λειτουργία βιβλιοθήκης, μουσείου, Ηπειρωτικής Εταιρίας, κ.λπ., τάχθηκε η εφημερίδα «ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ» (φ. 6-10-1951, 23-11-1951, 24-11-1951, 27-11-1951 και 28-11-1951). Την ίδια άποψη υιοθέτησε και ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σπυρίδων Βλάχος, ο οποίος παρέθεσε τα επιχειρήματά του σε συνέντευξη, που παραχώρησε στην εφημερίδα «ΚΗΡΥΞ» (φ. 13-11-1951) όπου, μεταξύ των άλλων, ανέφερε και τα εξής: «…Η άποψίς μου και ο πόθος μου, ο οποίος θα πραγματοποιηθή αφεύκτως, είναι η ανέγερσις νέου κτιρίου… συμφώνως προς τας σημερινάς οικοδομικάς απαιτήσεις και τα τελευταία σχέδια του Υπουργείου περί σχολικών κτιρίων. Τα σχέδια διά την Ζωσιμαίαν Σχολήν είναι έτοιμα… Αλλά ας έλθωμεν και εις το παλαιόν κτίριον της Ζωσιμαίας. Αυτό κάθε άλλο παρά θα εγκαταληφθή ή θα κατεδαφισθή… Η μία πτέρυξ αυτού προορίζεται να γίνη βιβλιοθήκη… Η μεγάλη αίθουσα της Σχολής θα διασκευασθή καταλλήλως ως αίθουσα διαλέξεων… και η ετέρα πτέρυξ θα μεταβληθή εις μουσείον, συγκεντρουμένων εις αυτό όλων των Ηπειρωτικών αρχαιολογικών ευρημάτων και ιστορικών κειμηλίων… Αναμφιβόλως, διά την πραγματοποίησιν όλων τούτων θα χρειαστούν χρήματα. Θα τα βρούμε. Έχομεν ήδη εις την διάθεσίν μας προς τον σκοπόν τούτον, διά την εκκίνησιν, περί τα 800 εκατομμύρια, ίσως και περισσότερα… Έτσι έχει το ζήτημα και ουχί ως εκ παρεξηγήσεως παρεστάθη. Μην αμφιβάλλετε ότι με την βοήθειαν όλων, την διαγραφείσαν λύσιν αυτού θα φέρωμεν εις αίσιον πέρας…».
Στις 15-1-1952 τα Αγαθοεργά Καταστήματα Ιωαννίνων (Εκπαιδευτική Επιτροπή Ζωσιμαδών) ζήτησαν με έγγραφό τους (αριθ. πρωτ. 82/15-1-1952) από το Δήμο Ιωαννιτών την παραχώρηση μέρους της πλατείας Ευεργετών και συνακόλουθα την τροποποίηση του σχεδίου πόλεως Ιωαννίνων για την ανέγερση της νέας Ζωσιμαίας Σχολής. Το Δημοτικό Συμβούλιο με την αριθ. 4/9-2-1952 πράξη του αποδέχθηκε, παμψηφεί, το σχετικό αίτημα. Στην απόφασή του αναφέρονται τα παρακάτω: «1.- Να γίνη η παραχώρησις εις τα Αγαθοεργά Καταστήματα… προς αποκλειστικόν σκοπόν ανεγέρσεως υπ’ αυτών του νέου κτιρίου της Ζωσιμαίας Σχολής, του βορειοδυτικού μέρους της πλατείας Ευεργετών εκτάσεως 3.470 τ.μ. …ως επακριβώς εικονίζεται εν τω από 15ης Ιανουαρίου 1952 αποσπάσματι εκ του εγκεκριμένου σχεδίου πόλεως [από 2 Μαΐου 1935] τω καταρτισθέντι υπό του προϊσταμένου της τεχνικής υπηρεσίας του Δήμου Ιωαννιτών Αθαν. Αλιέως και αποτελούντι αναπόσπαστον μερος τόσον της παρούσης πράξεως όσον και της συναφθησομένης σχετικής συμβάσεως. 2.- Δεδομένου ότι ο προς παραχώρησιν χώρος χαρακτηρίζεται υπό του ισχύοντος σχεδίου πόλεως ως πρασιά, προτείνει την τροποποίησιν του σχεδίου εις την υπ’ όψιν θέσιν…». Τελικώς, το οικόπεδο που διατέθηκε για την ανέγερση των κτιριακών εγκαταστάσεων και του περιβάλλοντος χώρου της νέας Ζωσιμαίας Σχολής περιλάμβανε τις επιφάνειες των οικιών Μπαζούκα και Μελλίρυτου, τμήμα της πλατείας Ευεργετών και τον παρακείμενο Σταθμό Χωροφυλακής, καθώς, επίσης, το γήπεδο ιδιοκτησίας των Ελεών, συνολικώς 9.445 τ.μ.
Τα αρχιτεκτονικά σχέδια εκπονήθηκαν από τη Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών – Τμήμα Αρχιτεκτονικόν του Υπουργείου Παιδείας, φέρουν δε όλα την υπογραφή του περίφημου αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού (Κωνσταντινούπολη 1903 – Αθήνα 1976). Το σύνολο των σχεδίων εγκρίθηκε από το διευθυντή της υπηρεσίας την 1η Φεβρουαρίου 1952 εκτός από ένα (πρόσοψη), όπου αναγράφεται η ημερομηνία 20-8-1952. Στο σχετικό φάκελο περιλαμβάνονται, ακόμη, δύο σκαριφήματα (πρόσοψη και βορεινή όψη), τοπογραφικό διάγραμμα / απόσπασμα από το σχέδιο πόλεως Ιωαννίνων (κλ. 1:500), γενικό τοπογραφικό (κλ. 1:500) και τοπογραφικό         (κλ. 1:200). Τα υπόλοιπα σχέδια συντάχθηκαν σε           κλ. 1:100 εκτός των τομών του κτιρίου Α+Β και Γ+Δ  (κλ. 1:50) και του αξονομετρικού (κλ. 1:200). Ο Πάτροκλος Καραντινός, που υπήρξε ένας από τους αντιπροσωπευτικότερους εκπροσώπους της ελληνικής αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα, συνέδεσε την παρουσία του στην Ήπειρο με το αρχιτεκτονικό σχέδιο του Μνημείου του Ζαλόγγου (γλύπτης ο Γιώργος Ζογγολόπουλος), τη νέα Ζωσιμαία Σχολή και το Μητροπολιτικό Μέγαρο Ιωαννίνων.
Ο θεμέλιος λίθος του κτιρίου της νέας Ζωσιμαίας Σχολής τέθηκε στις 8-11-1952, ανήμερα της εορτής των Ευεργετών, από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σπυρίδωνα Βλάχο. Στην τελετή παρέστησαν ο Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Χαράλ. Φραγκίστας, ο Γεν. Γραμματέας του ίδιου υπουργείου Βασ. Βέλλας, οι τοπικές αρχές, αντιπροσωπείες μαθητών και πλήθος κόσμου. Αρχικώς, ανάδοχος του έργου αναδείχθηκε ο Αριστείδης Μασμανίδης, ο οποίος χρησιμοποίησε μαστόρους από το Αμπελοχώρι (Σκλούπο) και δευτερευόντως από τα Πράμαντα και από τις 9-11-1955 ο Σπυρίδων Φιλίππου μετά την έκπτωση του πρώτου ανάδοχου.
Η Εφοροεπιτροπεία των Αγαθοεργών Καταστημάτων, κατά τη συνεδρίασή της στις 12-11-1952, αποφάσισε τη σύσταση Ερανικής Επιτροπής για την οικονομική υποστήριξη ανέγερσης του νέου κτιρίου και την αποκατάσταση των ζημιών της παλαιάς Ζωσιμαίας Σχολής. Προς τούτο συνέταξε και τον οργανισμό λειτουργίας του οργάνου. Σχετικώς με αυτό το θέμα είχε προηγηθεί “αναφορά” του εργώδη γυμνασιάρχη του πρότυπου Γυμνασίου της Ζωσιμαίας Σχολής και σπουδαίου εκπαιδευτικού Γεωργίου Παπανικολάου προς το Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών (αριθ. πρωτ. 371/31-7-1952), που, ενδεχομένως, να τον επηρέασε στην τελική απόφασή του. Είναι, πάντως, χαρακτηριστικά όσα ανέφερε ο Αρχιεπίσκοπος στην προαναφερθείσα συνεδρίαση των Αγαθοεργών, όπου προήδρευσε: «…Η Ζωσιμαία Σχολή δεν είναι απλώς εκπαιδευτήριον, αλλά δέον να αποτελέσει μνημείον προς τιμήν των αδελφών Ζωσιμαδών, διότι η συνδρομή αυτών έσχε πολυποίκιλλα ευεργετήματα διά την Ήπειρον, δι’ ο και ως υποχρέωσις των απανταχού Ηπειρωτών προβάλλει η ανέγερσις της νέας Ζωσιμαίας Σχολής διά της συνδρομής αυτών. Διά την ανέγερσιν της παλαιάς Ζωσιμαίας Σχολής διενεργήθη τότε πανελλήνιος έρανος διά δε την νέαν τοιαύτην επιβάλλεται η διενέργεια πανηπειρωτικού εράνου εν Ελλάδι και εις το εξωτερικόν…».
Τελικώς η Ερανική επιτροπή νομιμοποιήθηκε με Β.Δ., το οποίο δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 144Α/30-5-1953. Η λειτουργία της παρατάθηκε δύο φορές, μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου 1957, σύμφωνα με τα αντίστοιχα Β.Δ. (ΦΕΚ 177Α/6-7-1955 και ΦΕΚ 155Α/11-6-1956). Πρόεδρος της Ερανικής Επιτροπής ορίστηκε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, ο οποίος κατείχε και τη θέση του επίτιμου προέδρου των Αγαθοεργών Καταστημάτων Ιωαννίνων. Για τις εν γένει συναλλαγές η Ερανική Επιτροπή άνοιξε δύο ειδικούς λογαριασμούς στην Εθνική Τράπεζα ένα στο όνομά της και το δεύτερο στο όνομα της Σχολικής Εφορείας της Ζωσιμαίας Σχολής. Στο βιβλίο πρακτικών της συγκεκριμένης επιτροπής καταγράφονται είκοσι μία συνεδριάσεις από 16-10-1953 έως και 3-10-1957.
Στο κάλεσμα της Ερανικής Επιτροπής προσέτρεξαν όλοι, σχεδόν, οι Ηπειρώτες. Επώνυμοι και ανώνυμοι, γηγενείς και απόδημοι και το σύνολο των φορέων και των κοινωνικών οργανώσεων τους κατέθεσαν τον οβολό τους υπέρ του ύψιστου αυτού σκοπού. Δεκάδες δασοκτήμονες κοινότητες διέθεσαν δωρεάν την ξυλεία (πεύκη, ελάτη, δρυς) και μεγάλος αριθμός δήμων και κοινοτήτων κατέθεσαν χρηματικά ποσά για την ανέγερση της νέας Ζωσιμαίας Σχολής. Τις εισφορές πρωτοξεκίνησαν οι μαθητές του ομώνυμου πρότυπου Γυμνασίου, υπό τη διεύθυνση του Γεωργίου Παπανικολάου, ενώ συγκινητική υπήρξε η συμμετοχή των οικοτρόφων του Ορφανοτροφείου Θηλέων Ιωαννίνων. Στις 8-12-1955 η Ερανική Επιτροπή διενήργησε έρανο στην πόλη των Ιωαννίνων. Προς τούτο, δημοσιεύτηκε στον τοπικό τύπο εγκύκλιος – κάλεσμα του Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος Βλάχου προς τους Ιωαννίτες με ημερομηνία 8-11-1955 (εφ. «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝ», φ. 8-11-1955). Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω γίνεται προφανές ότι η κινητοποίηση όλων αυτών των δυνάμεων κατέστη δυνατή γιατί η αγαθή μνήμη της Ζωσιμαίας Αδελφότητας υπήρξε ζώσα στον Ηπειρωτικό και εν γένει ελλαδικό χώρο και η λαμπρή εκπαιδευτική πορεία της Ζωσιμαίας Σχολής την είχε αναδείξει μία από τις κορυφαίες σχολές του Γένους, που συνέβαλε καθοριστικά στην πνευματική, επιστημονική και πολιτιστική πρόοδο του ελληνικού λαού.
Εφέτος, συμπληρώνονται εξήντα πέντε χρόνια από τη θεμελίωση του νέου κτιρίου (8-11-1952) και εξήντα χρόνια από την τελετή των εγκαινίων (8-11-1957) του διδακτηρίου που στέγασε το πρότυπο Γυμνάσιο της Ζωσιμαίας Σχολής. Την ώρα που ο θεσμός των πρότυπων σχολείων υπονομεύεται συστηματικώς, με στόχο την κατάργησή τους, η ιστορική πρότυπη Ζωσιμαία Σχολή (Α.Ν. 760, άρθρο 19/1937 και Α.Ν. 1849, άρθρο 25/1939) επιβάλλεται να αφεθεί ελεύθερη να συνεχίσει το δημιουργικό εκπαιδευτικό έργο της κατά τις πρόνοιες της διαθήκης του Νικολάου Ζωσιμά. Είναι δύσκολο να αποδεχθούμε ότι οι καθ’ ύλην αρμόδιοι αγνοούν αυτό που ισχύει στον υπόλοιπο κόσμο. Ένα σοβαρό δημόσιο πρότυπο σχολείο αποτελεί το καλό παράδειγμα και εντέλει τον οδηγό για την ποιοτική αναβάθμιση του συνόλου των εκπαιδευτικών μονάδων της περιοχής.
***
Τα στοιχεία που καταγράφηκαν στο παρόν άρθρο προέρχονται από το πλούσιο Ιστορικό Αρχείο της Μητρόπολης Ιωαννίνων. Ευχαριστώ για το λόγο αυτό τον επιχώριο Μητροπολίτη κ. Μάξιμο, που επέτρεψε την πρόσβαση και μελέτη του σχετικού αδημοσίευτου υλικού με την ευθύνη του οσιώτατου πρεσβύτερου π. Στέφανου Γκαλντέμη και του υπεύθυνου του αρχείου κ. Γεώργιου Ζάρα. Και μία πρόταση προς διερεύνηση. Νομίζω ότι το αρχειακό υλικό είναι ικανό να υποστηρίξει τη συγγραφή αυτοτελούς μονογραφίας. Αλλά αυτό απόκειται στην πρωτοβουλία άλλων. Η δική μου συνεισφορά είναι δεδομένη.