Πανεπιστήμιο: Ο Μεσαίωνας και τώρα…

- Για να κατανοήσουμε τη δραματική θέση του σημερινού ελληνικού πανεπιστημίου, ίσως είναι σκόπιμος ένας παραλληλισμός του με το μεσαιωνικό πανεπιστήμιο της Δυτικής Ευρώπης
Το 13ο αιώνα τέθηκαν οι βάσεις για την εκπαίδευση στην Ευρώπη. Το πιο εντυπωσιακό δημιούργημα της Ευρώπης, αυτό που εγκαινίασε μια ζωντανή παράδοση μέχρι σήμερα, ήταν οι «Ανώτατες Σχολές», τα λεγόμενα πανεπιστήμια. Οι σχολές αυτές συγκροτήθηκαν με συντεχνιακό τρόπο και πήραν την ονομασία Universitas.
Οι πανεπιστημιακές συντεχνίες του μεσαίωνα διακρίνονται σε δύο μοντέλα: α) του Παρισιού, όπου δάσκαλοι και σπουδαστές σχημάτιζαν μια και μόνη κοινότητα και β) της Μπολόνια, όπου  μόνο οι σπουδαστές αποτελούσαν νομικά τη Universitas. Το μοντέλο που επιβίωσε ως τις μέρες μας είναι εκείνο του Παρισιού.
Την πανεπιστημιακή κοινότητα διοικούσαν οι πρυτάνεις, όπως και σήμερα με την προσθήκη και κατάργηση (!) του Συμβουλίου, που εκλέγονταν από τους δασκάλους και επιτηρούνταν από τον καγκελάριο. Αυτό συμβαίνει και σήμερα και η επιτήρηση γίνεται από το Υπουργείο Παιδείας. Τα πανεπιστήμια του μεσαίωνα κατέκτησαν σταδιακά την αυτονομία τους, επίτευγμα που επιδιώκουν και σήμερα (!) τα ελληνικά πανεπιστήμια (οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια).
Με βάση το επιστημονικό αντικείμενο, τα πανεπιστήμια συγκροτήθηκαν σε Σχολές, πράγμα που ισχύει και σήμερα, και απένειμαν τους τίτλους: λυτεία, βασικό δίπλωμα, και διδακτορικό (μόνο για τους πανεπιστημιακούς δασκάλους). Κάτι ανάλογο, με προσθήκη το μεταπτυχιακό δίπλωμα, ισχύει και σήμερα.
Τα πανεπιστήμια του μεσαίωνα κληροδότησαν καινοτομίες που επιζούν μέχρι σήμερα. Ανάμεσα σ’ αυτές πρέπει να υπογραμμίσουμε την πρακτική της απεργίας με αποκορύφωμα την απεργία των δασκάλων και σπουδαστών του Παρισιού που διήρκησε από το 1229 έως και το 1231. Σήμερα το ελληνικό πανεπιστήμιο έχει προχωρήσει ένα βήμα πιο πέρα... με την καινοτομία της κατάληψης!
Άλλη καινοτομία του μεσαίωνα ήταν η εισαγωγή ενός μήνα θερινών διακοπών στο ημερολόγιο των μαθημάτων, που ρυθμιζόταν με ειδικό πρόγραμμα. Έτσι έκαναν δειλά-δειλά, σχεδόν με θρησκευτική ευλάβεια, οι διακοπές την είσοδό τους στην Ευρώπη. Στο σημερινό ελληνικό πανεπιστήμιο η χαλαρότητα, οι καταλήψεις και οι απεργίες θέτουν σε αχρηστία κάθε πρόγραμμα…
Ο διεθνιστικός χαρακτήρας του μεσαιωνικού πανεπιστημίου ήταν εμφανής. Δάσκαλοι και σπουδαστές έπαιρναν τους δρόμους για να αναζητήσουν τη γνώση στο εξωτερικό και γύριζαν αγόγγυστα από μια χώρα στην άλλη, ακολουθώντας τη μόδα ή τη φήμη ενός πανεπιστημίου ή δασκάλου. Στο σημερινό ελληνικό πανεπιστήμιο η κινητικότητα είναι μάλλον περιορισμένη, αν εξαιρέσει κανείς την κίνηση των ΤΕΙ προς τον χώρο των πανεπιστημίων (εσωτερικός τουρισμός  με δελτία του Υπουργείου Παιδείας).
Οι μη έχοντες ήταν και στοιχείο του μεσαίωνα… Για να μπορέσουν οι προικισμένοι και εργατικοί σπουδαστές να ξεπεράσουν το μειονέκτημα της κοινωνικής τους προέλευσης, διάφοροι ευεργέτες ίδρυαν ή χρηματοδοτούσαν οίκους για τη δωρεάν στέγαση και σίτιση των υποτρόφων τους. Σήμερα η φροντίδα της ελληνικής Πολιτείας για τη σίτιση, μερικώς τη στέγαση, την απουσία διδάκτρων και τη δωρεάν παροχή συγγραμμάτων είναι, και δικαίως,  η πλέον πρωτοποριακή στο διεθνή χώρο. Η εκτίμηση όμως του «δωρεάν» από τους φοιτητές δεν είναι ανάλογη…
Η πανεπιστημιακή έρευνα καταλήγει σε δημοσιεύσεις. Το 12ο αιώνα ο κύριος τύπος δημοσίευσης ήταν το λειμωνάριο. Σήμερα τα αποτελέσματα των ερευνών δημοσιεύονται σε επιστημονικά περιοδικά (με κριτές) με παγκόσμια κυκλοφορία.
Το 13ο αιώνα στο πρόγραμμα των πανεπιστημίων προστέθηκαν ασκήσεις που γίνονταν δύο φορές το χρόνο και έδειχναν τη διανοητική μαεστρία των δασκάλων: οι σπουδαστές έθεταν στο δάσκαλο ερωτήσεις σε θέματα της επιλογής τους. Η φήμη των δασκάλων συχνά εξαρτιόταν από την ικανότητά τους να απαντούν σ’ αυτές τις ερωτήσεις. Το μεσαίωνα είχαν υιοθετήσει κάποια, και μάλιστα ουσιαστική, μορφή αξιολόγησης. Σήμερα, μετά από οκτώ αιώνες, η ακαδημαϊκή κοινότητα της πατρίδας μας προβληματίζεται… και με μεγάλες παλινδρομήσεις δέχτηκε το προφανές… την αξιολόγηση!  Βέβαια, με τη μίξη πανεπιστημίων και ΤΕΙ το πρόβλημα θα πάρει νέες διαστάσεις και η αμφισβήτηση θα κάνει ξανά έντονη την παρουσία της.
Ο μεσαίωνας στέλνει το μήνυμα: το σήμερα έρχεται από το χθες, και το μέλλον αναδύεται από το παρελθόν! Ένα παρελθόν που δεν πρέπει να καταδικάζει σε ακινησία το παρόν, αλλά να το βοηθά να αλλάζει πεποιθήσεις και να ανανεώνεται...
Η σοβαρότερη προσπάθεια για αναμόρφωση του ελληνικού πανεπιστημίου έγινε με το σοφό νομοθέτημα 5343/32. Οι  περιπέτειες όμως της χώρας (Δικτατορία, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εμφύλιος Πόλεμος, Δικτατορία) δεν  επέτρεψαν  την προσαρμογή του ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στη νέα πραγματικότητα. Η αναγκαιότητα αλλαγής του εκφράστηκε τελικά με το Ν. 1268/82 (με μια μικρή παρένθεση το Ν. 815/1978), η μακρόχρονη εφαρμογή του οποίου (με κάποιες ήσσονος σημασίας τροποποιήσεις), αν και αποδέσμευσε δυνάμεις, δεν δικαίωσε τις προσδοκίες των εμπνευστών του και της κοινωνίας
Η  προσπάθεια εξάλειψης των παθογενειών του Ν. 1268/82 επιχειρήθηκε με το Ν. 3549/07. Δυστυχώς όμως, το πνεύμα της γενικής  βούλησης της κοινωνίας δεν μπόρεσε τότε να εκφραστεί με  ένα νομοθέτημα καθολικής αποδοχής. Το  νομοθέτημα αυτό ήρθε λίγα χρόνια αργότερα με συνοδό την παρακμή της χώρας.
Ο Ν. 4009/11 άλλαξε σημαντικά τη δομή του πανεπιστημίου… Αν οι αλλαγές συνιστούσαν επένδυση ή όχι  θα το έδειχνε ο χρόνος. Άλλωστε, ο χρόνος είναι ο ρυθμιστής, αρκεί να τον αφήσουμε να δρα για να δούμε όλα τα πράγματα να μεταμορφώνονται. Οι ιδέες στις οποίες βασίζονται οι αλλαγές βυθίζονται σε ένα μακρύ παρελθόν και ο χρόνος προετοιμάζει την ανθοφορία τους. Κατά τον G. Le Bon oι ιδέες είναι κόρες του παρελθόντος, μητέρες του μέλλοντος και πάντα σκλάβες του χρόνου.
Η χώρα μας, πιστή στις αλλαγές και όχι στις μεταρρυθμίσεις, άλλαξε το Ν. 4009/11, που φιλοδοξούσε να μεταρρυθμίσει το ελληνικό πανεπιστήμιο, με το Ν. 4485/17,  που επανέφερε  ό, τι είχε συνδυαστεί με συναλλαγές, με λαϊκισμό, με ατιμωρησία και με αλλοίωση του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος. Μαζί με την καταιγίδα της επιστροφής στο παρελθόν,  η νέα κυβερνητική πολιτική υιοθετεί την υποβάθμιση του θεσμού με τη νομοθετική μετεξέλιξη των ΤΕΙ σε πανεπιστήμια και την περαιτέρω εξακτίνωση των πανεπιστημίων. Τίποτε όρθιο…
***
Βιώνουμε την «υποβάθμιση» της τεχνικής εκπαίδευσης, τη «λυκειοποίηση» των πανεπιστημίων και την υιοθέτηση του «απόψε αυτοσχεδιάζουμε»… και ο κατήφορος συνεχίζεται…
Οι Ακαδημαϊκοί μας δεν ανησυχούν;

E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.