Η καμπάνα του εμβληματικού ρολογιού των Ιωαννίνων…

Ο φίλτατος Ν. Καράμπελας, εκ Πρεβέζης ορμώμενος, με τίμησε με την προσφορά της τελευταίας πνευματικής του εργασίας, ανάτυπο με θερμή αφιέρωση, που φέρει τον τίτλο: «Ο Βενετσιάνικος πύργος του ρολογιού της Πρέβεζας». Στα πρώτα εσωτερικά φύλλα της εργασίας του αυτής αναγράφει τον πλήρη και πλέον ενημερωτικό τίτλο της: “Ο Βενετσιάνικος πύργος του Ρολογιού της Πρέβεζας και η κατασκευασμένη από τους Canciani καμπάνα του”. Και συμπληρώνει: “Η ιστορική τους διαδρομή από το 1792 μέχρι σήμερα”*. Η εργασία του αποτελείται από 51 σελίδες, που δημοσίευσε στο “Ηπειρωτικό Ημερολόγιο”, τόμος ΛΣΤ΄/2017, σελ. 355-406 κι εκδίδει η ΕΗΜ.
Πλούσιες οι ιστορικές πληροφορίες που πλαισιώνονται από πλούσιο επίσης φωτογραφικό υλικό. Μας πληροφορεί για το ιστορικό της ανέγερσης του πύργου του ρολογιού της πόλης της Πρέβεζας από τους Βενετσιάνους το 1792 και την κατασκευή της καμπάνας του από τους Canciani στη Βενετία το 1791. Προβλεπτής της πόλης, Ενετός διοικητής, ο Αλέξανδρος Σεμιτέκολο.
Η καμπάνα του ρολογιού αυτού της Πρέβεζας έχει τη δική της ιστορία, συνδεδεμένη με την πόλη μας, η οποία λίγο πολύ είναι γνωστή. Είναι ενδιαφέρουσα, ας την επαναλάβουμε συντόμως:
Το 1806 ο Αλή πασάς κυρίευσε την Πρέβεζα εκδιώκοντας τους Γάλλους. Πληροφορήθηκε τη μελωδικότητα του ήχου της καμπάνας του “Ωροσκοπείου” της πόλης. Διέταξε την αφαίρεση του μηχανισμού του ρολογιού της, μαζί με την καμπάνα του, τη μεταφορά τους στην πόλη μας και την τοποθέτησή τους στον πύργο του ρολογιού, που ο ίδιος είχε κατασκευάζει στην κεντρική πύλη του κάστρου μαζί με την κατασκευή του νέου τείχους το 1815. Εκεί λειτουργούσε πλέον ως ρολόι του κάστρου.
Το μηχανισμό του ρολογιού αυτού αφήρεσαν οι Ιταλοί το 1917, όταν για σύντομο χρονικό διάστημα κυρίευσαν ολόκληρη σχεδόν τη Ήπειρο μαζί με την πόλη μας, γιατί ήταν δικός τους, ιταλικός, κατασκευασμένος στη Βενετία. Και η καμπάνα του ρολογιού, άχρηστη πλέον, μεταφέρθηκε από τον αρχίατρο Τζιβανόπουλο, διευθυντή του στρατιωτικού νοσοκομείου μέσα στο κάστρο, στο πρόσφατα επισκευασθέν παρεκκλήσιο των Αγίων Αναργύρων εκεί και χρησιμοποιούνταν ως καμπάνα του.
Το 1905 ο βαλής των Ιωαννίνων Οσμάν πασάς, Κούρδος την καταγωγή, ανέθεσε στο γιαννιώτη Περικλή Μελίρρυτο, αρχιτέκτονα-μηχανικό, που μόλις είχε επιστρέψει μετά τις σπουδές του από το Παρίσι, να κατασκευάσει πύργο για την τοποθέτηση ρολογιού, στην Κάτω Κεντρική Πλατεία της πόλης μας, για να τιμήσει το ιωβηλαίο του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β΄, με τη συμπλήρωση τριάντα ετών (30) από την ανάρρηση στο θρόνο του το 1876. Άλλωστε ο ίδιος είχε υπηρετήσει και ως υπασπιστής του.
Ο Μελίρρυτος έφερε τους καλύτερους κατασκευαστές και λιθοξόους από τα μαστοροχώρια της Κόνιτσας. Και σε τακτό χρονικό διάστημα έφερε σε πέρας την εντολή, κατασκευάζοντας περικαλλή πύργο στην Κάτω Πλατεία, στη συμβολή περίπου των δρόμων από την Επάνω προς την Κάτω Πλατεία και το κτήριο του Δημαρχείου (σήμερα οδός Μπιζανίου), μπροστά από ένα μονώροφο κτήριο.
Στις 18 Αυγ. 1906 τελέστηκαν τα εγκαίνια του Ρολογιού της πόλης με όλη την επισημότητα και μεγαλοπρέπεια της Οθωμ. αυτοκρατορίας. Οι σημαίες του προφήτη και της κατάκτησης, η πράσινη και η κόκκινη με την ημισέληνο κυμάτιζαν στον εξώστη του πύργου.
Το καλοκαίρι του 1918 εορτάστηκε με στρατιωτική παρέλαση η νίκη των συμμάχων της Αντάντ. Τροχός από κιλλίβαντα πυροβόλου, συρόμενο από έξι ουγγαρέζικα άλογα, προξένησε ζημιές στο κιγκλίδωμα της βάσης του πύργου του ρολογιού. Ο τότε Γενικός Διοικητής Ηπείρου Αριστείδης Στεργιάδης διάταξε το Δήμαρχο Ιωαννίδη την τοποθέτηση του πύργου του ρολογιού σε άλλη θέση. Αμέσως ο Δήμαρχος ανέθεσε το έργο αυτό στον ίδιο κατασκευαστή, τον Περ. Μελίρρυτο. Ο αρχιτέκτονας αποσυναρμολόγησε τον πύργο, απαριθμώντας έναν-έναν τους δόμους (λίθους) και τους τοποθέτησε στο παρακείμενο ελεύθερο οικόπεδο. Την δε καμπάνα με το μηχανισμό της μετέφερε στο υπόγειο του τότε Δημαρχείου (οδός Μπιζανίου).
Το έτος 1925 ο τότε Δήμαρχος Βασ. Πυρσινέλλας ανέθεσε εκ νέου στο Μελίρρυτο την ανακατασκευή του πύργου σε νέα θέση. Και πάλι ο Μελίρρυτος με την ίδια αγάπη ανακατασκεύασε τον πύργο, στη θέση όπου βρίσκεται και σήμερα. Και για υπενθύμιση στη νότια πλευρά του πύργου του ρολογιού υπάρχει εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή: “ΑΝΕΣΤΗΛΩΘΗ / ΕΠΙ ΕΛΛΗΝ. ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ / ΕΤΕΙ 1925”.
Κατά τη μεταφορά όμως της καμπάνας από το υπόγειο του Δημαρχείου διαπιστώθηκε ότι αυτή έφερε ραγίσματα κι επομένως ήταν ακατάλληλη. Τότε θυμήθηκαν ότι μέσα στο κάστρο, όπου σήμερα το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων, υπήρχε η καμπάνα από το ρολόι του πύργου της κεντρικής πύλης του κάστρου. Ήταν η καμπάνα που είχε φέρει ο Αλή πασάς από την Πρέβεζα μαζί με το μηχανισμό του ρολογιού της.
Η καμπάνα αυτή κατά τη μεταφορά της υπέστη μικρό τραύμα στα χείλη της με αποτέλεσμα να μην μεταδίδεται ο προηγούμενος μελωδικός της ήχος. Με την τοποθέτηση στη νέα της θέση διαπίστωσαν ότι το ρόπτρο (γλωσσίδι), που προέρχεται από παλαιότερο μηχανισμό, δεν κρούει με όση πρέπει ένταση τα χείλη της. Παρά ταύτα όμως έχει μελωδικό ήχο που ακούγεται σε μεγάλη ακτίνα στην πόλη μας.
Όλοι σχεδόν οι ιστορικοί και ιστοριοδίφες της πόλης μας ασχολήθηκαν και με την ιστορία του εμβληματικού πύργου του ρολογιού της πόλης μας και μας διέσωσαν διάφορες σχετικές λεπτομέρειες. Ο Σωτ. Ζούμπος μας πληροφορεί (σε σειρά πέντε άρθρων στην εφημερίδα “Πρωϊνά Νέα” 7 έως 18 Φεβρ. 1979), ότι: «…είναι χαραγμένο εις τα χείλη του κώδωνος, διαλαμβάνει τα εξής “λ α τ ι ν ι σ τ ί”»: …«Δωρεά του Άρχοντος της Βενετίας προς τον Δήμον της Πρεβέζης» «εις παντοτινήν φ ι λ ί α ν και ε ν ό τ η τ α!!» …(«ΠΕΡ ΟΥΝΙΤΑ ΟΡΝΑΤΙΣΙΜΑ») φέρει δε το όνομα: Αλεξ. Σεμιτέκολο…». Η αναγραφή της επιγραφής με αρκετές λεπτομέρειες μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Σωτ. Ζούμπος μάλλον είχε διαβάσει την επιγραφή όταν η καμπάνα βρισκόταν εν χρήσει στο εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων. Την πληροφορία «εις παντοτινήν φιλίαν και ενότητα» ανέγραψε συνέχεια ο Κ. Φωτόπουλος και όλοι οι άλλοι που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό.
Την επιγραφή αυτή θέλησε να επαληθεύσει ο ερευνητής και ιστορικός Νίκος Δ. Καράμπελας. Δεν εφησύχασε από την πληροφορία του Σωτ. Ζούμπου για την επιγραφή της. Δεν κατόρθωσε να βρει και άλλες σχετικές πληροφορίες και αποφάσισε να βάλει ο ίδιος “τον δάκτυλον επί τον τύπον ….της επιγραφής”.
Με την αμέριστη βοήθεια και συμπαράσταση του Μιχάλη Παντούλα, φιλολόγου, ερευνητή και τη βοήθεια του υπεύθυνου ηλεκτρολόγου του Δήμου ανέβηκαν στις 29 Ιουνίου 2016 τα σκαλοπάτια του πύργου μέχρι το μηχανισμό και την καμπάνα του ρολογιού. Ο κ. Καράμπελας φωτογράφησε για πρώτη φορά την ιστορική καμπάνα και μελέτησε με υπομονή τα υπάρχοντα σύμβολα και τις υπάρχουσες επιγραφές. Τα συμπεράσματα των ερευνών του αυτών μας κατέγραψε με κάθε λεπτομέρεια στην εργασία του με τον τίτλο που αναγράψαμε στην αρχή. Πλούσια τα “ελέη” της ιστορικής του έρευνας, που για πρώτη φορά έρχονται στο φως της δημοσιότητας. Τα κυριότερα καταγράφουμε στη συνέχεια:
Η καμπάνα έχει ύψος 0,75μ. Η διάμετρος στο άνοιγμά της είναι 0,67μ. Διαχωρίζεται σε ζώνες. Στην πρώτη, ζώνη μέσα σε ωοειδές πλαίσιο, υπάρχει επιγραφή λατινική, σε τέσσερις στίχους: OPUS/ CANCIAN/ DA VENEZIA/ VENETYS, δηλ. η καμπάνα είναι έργο του οίκου Canciani της Βενετίας.
Μεταξύ της δεύτερης και τρίτης ζώνης υπάρχει μεγαλογράμματη επιγραφή: PER L’ OROLOGLIO DI PREVEZA ERRETTOSI SOTTO LA REGGENZA. PERPETUAMENTE MEMORABILE, / DELL’ N. H. Z. ALESSANDRO SEMITEKOLO, DALLA COMUNITA’ ORNATISSIMA. ANNO DOMINI MDCCXCI. Και σε ελεύθερη απόδοση από τον ίδιο τον ερευνητή: «Διά το ωρολόγιον της Πρεβέζης, ανεγερθέντος υπό της περικαλλούς κοινότητός της, επί της διηνεκώς αλησμονήτου διοικήσεως του ευγενούς Αλεξάνδρου Σεμιτέκολο. Έτος Σωτήριον 1791». Υπάρχει και πλήρης φωτογραφική ανάπτυξη της μεγάλης αυτής επιγραφής (σ. 400).
Αυτή, λοιπόν, είναι η πραγματική επιγραφή στην καμπάνα του ρολογιού που βρίσκεται στον εμβληματικό πύργο της πόλης μας κι όχι οι πέντε λέξεις που έχουν αντιγράψει από τις πληροφορίες του Σωτ. Ζούμπου κι επαναλαμβάνουν όλοι οι υπόλοιποι που έχουν ασχοληθεί με το θέμα αυτό.
Ο ερευνητής μας παραθέτει και πάρα πολλές άλλες πληροφορίες, σχετικές με τα διάφορα σχεδιασμένα που υπάρχουν στην πλευρά της καμπάνας, τα οποία μελέτησε με μεγάλη ακρίβεια και λεπτομέρεια, με τα οποία δεν πρόκειται να ασχοληθούμε. Εργασία πραγματικού ερευνητή.
Ο κ. Καράμπελας είναι πρόεδρος του Ιδρύματος “Ακτία Νικόπολις” με πλούσιο ιστορικό και φωτογραφικό αρχείο για την Ήπειρο. Από την παρατιθέμενη βιβλιογραφία (σ. 389-390) του ανατύπου διαπιστώνεται ότι ο συγγραφέας έχει ασχοληθεί λεπτομερώς και με πολλές άλλες πλευρές της ιστορίας της Πρέβεζας κι έχει συμβάλει θετικά στην πνευματική της ανάπτυξη. Η πνευματική του δραστηριότητα είναι πλούσια για την Πρέβεζα κι όχι μόνο. Θερμά συγχαρητήρια.

* Ο κ. Καράμπελας την πνευματική του αυτή εργασία αφιερώνει στη “Μνήμη Ανδρέα Γ. Δόνου (1932-2017)” που, όπως σημειώνει, γαλουχήθηκε κι ανδρώθηκε στην Πρέβεζα και μετά τις σπουδές του, κτηνίατρος, νυμφεύτηκε στην πόλη μας κι εργάστηκε σ’ αυτή και ως καθηγητής του Πανεπιστημίου της. “Υπήρξε ένας Πρεβεζάνος των Ιωαννίνων, όπως η καμπάνα του ρολογιού των”.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΥΛΙΔΑΣ