Το σιτάρι από τους μυθικούς χρόνους μέχρι σήμερα…

Πριν από αρκετές δεκαετίες, όταν τα χωριά μας έσφυζαν από ζωή, ταξιδεύοντας κανείς στην ύπαιθρο του Νομού μας απολάμβανε τις ωραίες εικόνες της φύσης που οι εναλλαγές τους κάθε εποχή ήταν δημιουργήματα, κυρίως, από την καλλιέργεια των χωραφιών, το φύτρωμα και την ωρίμανση του σιταριού.
Το Φθινόπωρο έβλεπες τα φρεσκοοργωμένα χωράφια που δέχτηκαν τη σπορά του σταριού και δημιουργούσαν εναλλαγές χρωμάτων στο τοπίο. Την Άνοιξη το έντονο πράσινο που δήλωνε την εμφάνιση του σπόρου που ξεπρόβαλε από το χώμα και άρχιζε να ψηλώνει με τις ζεστές ακτίνες του ήλιου. Και τους πρώτους καλοκαιρινούς μήνες, πόσες φορές δεν χαρήκαμε το όμορφο θέαμα των σιτοχωραφιών που κυμάτιζαν με το ανάλαφρο φύσημα του αέρα.
Σήμερα όλα αυτά χάθηκαν. Το τοπίο μονότονο… παρέμεινε μόνον το πράσινο που προσφέρει η φύση. Άλλαξε και ο τρόπος ζωής των ανθρώπων. Τη θέση του ζευγά με το αλέτρι την πήρε το τρακτέρ. Και αυτό στα πεδινά και εύφορα μέρη. Στην περιοχή μας, εκτός των άλλων, τα περισσότερα ακριτικά χωριά, μάλιστα, μοιάζουν με νεκρές πολιτείες…

***
Στη Μυθολογία έχουμε τον μύθο του Τριπτολέμου και της Δήμητρας. Η Δήμητρα αναζητώντας την κόρη της Περσεφόνη παντού, έφθασε στην Ελευσίνα. Το βασιλόπουλο Τριπτόλεμος την βοήθησε να βρει την κόρη της. Της φανέρωσε πώς και από ποιο σημείο της πόλης παρουσιάστηκε ο θεός του Άδη Πλούτωνας και άρπαξε την Περσεφόνη. Η Δήμητρα για να ανταποδόσει τη φιλοξενία και την πολύτιμη πληροφορία, έμαθε στους Ελευσίνιους την καλλιέργεια του σίτου και των παρομοίων φυτών, τα οποία γι’ αυτό ονομάστηκαν δημητριακά ή σιτηρά, γιατί η Δήμητρα είχε και το όνομα Σιτώ.
Στην Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται σε πολλές σελίδες ο ρόλος του σίτου. Ο Ιακώβ θέλοντας να πάρει την ευλογία από τον τυφλό πατέρα του Ισαάκ του πρόσφερε κρέας, ψωμί και κρασί. Ο Ισαάκ, αφού εγευμάτισε, τον ευλόγησε λέγοντας: «Ας σου δώσει ο Θεός απ’ τη δροσιά του ουρανού και από τη γονιμότητα της γης και πλούσιο σιτάρι και κρασί». Έδωσε την προτίμησή του στο σιτάρι και στο κρασί. Αυτό φαίνεται και από όσα είπε ο Ισαάκ στον απατημένο Ησαύ: «Τι να σου κάμω, παιδί μου, μια που τον έκαμα (τον Ιακώβ) κύριό σου και τον εστήριξα με στάρι και κρασί;».
Ήλθαν, όμως, χρόνια πείνας στη Χαναάν και ο Ιακώβ έστειλε τα παιδιά του στην Αίγυπτο για να φέρουν στάρι. Και ο ευλογημένος αυτός καρπός της γης, το στάρι, δεν σταμάτησε μόνον την πείνα, αλλά έγινε και αφορμή να βρει ο Ιακώβ και τον αγαπημένο του γιο τον Ιωσήφ, τον οποίον είχαν πουλήσει τα αδέλφια του στους ισμαηλίτες εμπόρους.
Ο Μωϋσής, ανάμεσα στα παραγγέλματά του για την κοινωνική ζωή του Ισραήλ, δίνει εντολές για τις τυχόν αγροζημιές: «Αν κανένας βάλει φωτιά στ’ αγκάθια και μεταδοθεί η φωτιά στο αλώνι, θα πληρώσει τη ζημιά στον κύριό του και για το στάρι και για το άχυρο. Το ίδιο θα κάμει, αν αφήσει τα ζώα του μέσα στο σπαρμένο χωράφι του γείτονά του: Θα τον αποζημιώσει με «γεννήματα».
Στον πρώτον Αρχιερέα Ααρών και στους απογόνους του δίνει ο Θεός τις «απαρχές», τις προσφορές του Ισραήλ από όλη την πρώτη παραγωγή τους και ξεχωριστά από τα προϊόντα της γης, το λάδι, το κρασί και το στάρι: «πάσα απαρχή ελαίου και πάσα απαρχή οίνου και σίτου αυτών, σοι δέδωκα αυτά».
Στο λαό του Ισραήλ, όταν ερχότανε από την Αίγυπτο, πριν περάσει τον Ιορδάνη, για να κατακτήσει την Χαναάν, ο Μωϋσής προλέγει τα αγαθά, που θα τους δώσει ο Θεός: «Και θα σε αγαπήσει και θα σε ευλογήσει και θα πληθύνει το στάρι και το κρασί και το λάδι και τα ποίμνιά σου».
Είναι γνωστή η σκηνή του Σαμψών, ο οποίος για να τιμωρήσει τους Φιλισταίους, έδεσε ανά μία λαμπάδα σε κάθε δύο αλεπούδες και τις εξαπέλυσε στα ώριμα σιτοχώραφά τους και στα αλώνια και στα αμπέλια και τους ρήμαξε. Αλλά και ποιος δεν θυμάται το χαριτωμένο ειδύλλιο της Ρούθ, που μαζεύοντας στάχυα σίτου πίσω από τους θεριστές του Βοόζ αξιώθηκε να γίνει πρόγονος του Χριστού; Αλλά μήπως δεν είναι ωραίοι οι στίχοι του Ψαλμωδού: «Μέθυσε τ’ αυλάκια της γης και πλήθυνε τα γεννήματά της»; Και ο Σενναχηρείμ, ο βασιλιάς των Ασσυρίων, υπόσχεται στους ισραηλίτες ότι θα τους εξασφαλίσει τη γη τους, «γη σίτου και οίνου και άρτων και αμπελώνων» και ο Θεός βεβαιώνει, ότι δεν θα δώσει «τον σίτον και τα βρώματα στους εχθρούς του Ισραήλ».
Αν ανοίξουμε την Καινή Διαθήκη, θα ιδούμε στις όχθες του Ιορδάνη τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή να διδάσκει για τον Ερχόμενον λέγοντας: «Αυτός θα σας βαπτίσει στο Άγιο Πνεύμα και στη φωτιά. Έχει στα χέρια το φτυάρι του και θα καθαρίσει το αλώνι του, και θα μαζέψει το στάρι του στην αποθήκη, και το άχυρο θα το κάψει σε φωτιά άσβεστη. Και ο Ιησούς κάποιο Σάββατο περνούσε ένα χωράφι σπαρμένο και οι Μαθηταί του επείνασαν και άρχισαν να βγάλουν στάρι από τα στάχυα και να τρώνε». Πώς να μη χαρεί κανείς την όμορφη αυτή εικόνα;
Αλλά πιο όμορφη είναι η παραβολή του σπορέα και των ζιζανίων: Κάποιος έσπειρε καλό σπόρο στο χωράφι του. Εκεί, όμως, που κοιμότανε οι φύλακές του, ήλθε ο εχθρός του και έσπειρε πάνω στο σπόρο του σιταριού ζιζάνια. Όταν βλάστησε το στάρι πρόβαλαν και τα παράσιτα. Δεν επέτρεψε, όμως, στους ανθρώπους του να τα ξεριζώσουν, για να μη πειραχθούν και τα στάρια. Θα έλθει ο θερισμός και τότε θα χωρίσει τα ζιζάνια και θα τα κάψει, ενώ το στάρι θα το αποθηκέψει.
Είναι πολύ χαρακτηριστική και η σκηνή που αναφέρει ο Ιωάννης στο Ευαγγέλιο της Μεγ. Τρίτης (κεφ. ΙΒ, 22-23): Όταν άκουσε ο Χριστός, ότι τον ζητούσαν κάποιοι Έλληνες, είπε: «Τώρα ήλθε η ώρα, για να δοξασθεί ο Υιός του ανθρώπου (δηλαδή ο λόγος Του, η διδασκαλία Του θα πέσει σε γόνιμο έδαφος). Σας βεβαιώνω, ότι εάν ένας σπόρος σταριού πέσει χάμω και δεν βλαστήσει, μένει μοναχός, αν όμως σπαρεί – πεθάνει, θα βγάλει νέους βλαστούς, που θα φέρουν πολύν καρπόν. Ο άπιστος οικονόμος χαρίζει στον δεύτερον χρειοφειλέτην, είκοσι «κόρους σίτου» (700 λίτρες) για να τον καλοδεχθεί, επειδή εκινδύνευσε να τον απολύσει ο κύριός του. Την εικόνα του κοσκινίσματος του σταριού την χρησιμοποιεί και ο Κύριος, για να προειδοποιήσει τον Σίμωνα Πέτρον: «Σίμων, Σίμων, ιδού ο Σατανάς να σας κοσκινίσει, όπως κοσκινίζουν το στάρι. Και εγώ παρεκάλεσα τον Θεόν για σένα να μη λιποθυμήσει η πίστη σου».
Αλλά, και ο Παύλος συχνά μνημονεύει το στάρι: Την ώρα που απελπισμένοι οι 276 συνταξιδιώτες του από τη φοβερή τρικυμία στην παραλία της Κρήτης, τους ενθαρρύνει ότι θα σωθούν, αρκεί να ελαφρύνουν το φορτίο του πλοίου, ρίχνοντας το στάρι στη θάλασσα, πράγμα που έγινε αμέσως.
Και στους Κορινθίους γράφει ο Απόστολος Παύλος, ότι όπως ο κόκκος του σίτου πέφτει και βλασταίνει, έτσι και το σώμα του ανθρώπου θάπτεται και θα αναστηθεί.
Η Αποκάλυψη παρουσιάζει μία μυστηριώδη φωνή, που δίνει συστάσεις πώς να αντιμετωπισθεί η πείνα της τελευταίας ώρας: «Πάρτε, γράφει, ο καθένας σας μία χοίνικα σίτου (περίπου ένα κιλό) και χοίνικα κριθάρι και να μη λείψει το λάδι και το κρασί».
Ίσως από τη σύσταση αυτή του Παύλου να γεννήθηκε και η ιερατική ευχή: «Ευλόγησον, Κύριε, τον σίτον, τον οίνον και το έλαιον!».
Μα το στάρι και τα στάχυα του είναι και σύμβολα πόνου, όταν σαλεύουν ώριμα και περήφανα μέσα στα καμποχώραφα και έρχεται έξαφνα ο θεριστής και αρχίζει να σωριάζει τα καρποφόρα στάχυα. Έτσι έρχεται ξάφνου και ο μεγάλος Θεριστής την ώρα, που ανθοβολεί και καρποφορεί η ζωή και η χαρά γεμίζει την καρδιά μας και κόβει με το ανελέητο δρεπάνι του το νήμα της ζωής. Γι’ αυτό ικετεύει ο σύγχρονος ποιητής:
Άγριος θεριστής για με ας μην είναι
ο Χάροντας που θάρθει να με πάρει!
Ας ανατείλει πάνω από την κλίνη μου
σαν αυγουστιάτικο φεγγάρι!
***
Το στάρι μας δίνει το αλεύρι που μετατρέπεται σε ψωμί, που είναι η βασικότερη τροφή μας. Πολλά μας είπαν οι υγιεινολόγοι για την ποιότητα του ψωμιού.Άλλοι ισχυρίστηκαν ότι πρέπει να γίνεται χρήση μονάχα άσπρου ψωμιού, γιατί το πίτουρο είναι δύσπεπτο και εμποδίζει την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών του σίτου. Άλλοι, όμως, είπαν το αντίθετο, ότι δηλαδή το πιτυρούχο ψωμί ήταν ανέκαθεν η τροφή των λαών και σε τίποτε δεν τους πείραξε, διότι και πιο νόστιμο είναι και περιέχει πολύτιμα συστατικά, λεύκωμα φυτικό, άμυλο, λίπος και βιταμίνες, αλλά και πιο προσιτό είναι για τις μεγάλες λαϊκές τάξεις. Η ορθότερη, όμως, γνώμη είναι ο συνδυασμός των δύο αντιθέτων απόψεων. Εφόσον, δηλαδή, επανηλημμένα πειράματα απέδειξαν, ότι ο «πιτυρούχος άρτος» δεν εμποδίζει σοβαρά την πέψη, μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιείται παράλληλα με τον λευκόν άρτον.
Όταν ο Ιησούς Χριστός ενίστευε στην έρημο, ο Πειρασμός επρότεινε στον Ιησού να μεταβάλει τις πέτρες σε ψωμιά, απάντησε: «ουκ επ’ άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος».
Κανένας ποιητής και κανένας σοφός ή καλλιτέχνης ποτέ δεν έπλεξε το εγκώμιο του ψωμιού, όπως το έκαμε ο Ιησούς. Ακόμα και την ώρα του Μυστικού Δείπνου, δεν πήρε ένα κομμάτι κρέας για να συμβολίσει παραστατικότερα το σώμα Του, αλλά προτίμησε το ψωμί και το κρασί, τα αγνότερα προϊόντα της Μητέρας – Γης. Αυτός είναι ο αιώνιος και υψηλότερος ύμνος «του άρτου και του γεννήματος της αμπέλου».
Έτσι ο Χριστός μας έδωσε το διπλό νόημα του άρτου. Του άρτου, που σταματά την πείνα τη σωματική, και του άρτου που σβήνει την πείνα την πνευματική. Γιατί και οι δύο είναι απαραίτητοι για την ολοκλήρωση των φίλων του, εκείνων που πιστεύουν πραγματικά…

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ