Ο Ελληνισμός της Αδριανούπολης και το Ζάππειο Παρθεναγωγείο…

Η ιστορία αυτής της πόλης, της δεύτερης μετά την Κωνσταντινούπολη μεγάλης πόλης του Αλύτρωτου Ελληνισμού, αρχίζει με αυτό το όνομα, περί το 125 μ.Χ., τότε που ιδρύθηκε από το γνωστό Ρωμαίο αυτοκράτορα Ανδριανό.
Και λέω γνωστό αυτοκράτορα, πρώτα γιατί αναφέρομαι στον πανθομολογούμενο Φιλελληνισμό του και την αγάπη του για την ελληνική παιδεία της οποίας ήταν εγκρατέστατος, έπειτα γιατί το όνομά του συνδέθηκε με λαμπρά δημιουργήματα στην Αθήνα, κατάλοιπα των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα στο κέντρο της, όπως είναι οι περίφημοι κίονες, γνωστοί ως «στήλες του Ολυμπίου Διός» και η επίσης γνωστή πύλη που μέχρι σήμερα έχει μείνει στην ιστορία της Αθήνας ως «Πύλη του Αδριανού».
Λόγω της στρατηγικής της θέσης, η Αδριανούπολη έγινε νωρίς το μήλον της έριδας και γνώρισε από κοντά τις κατακτητικές διαθέσεις λαών που βρέθηκαν κατά καιρούς σ’ αυτόν το νευραλγικό χώρο, για να καταλήξει το 1363 στους Τούρκους, και να καταστεί, μέχρι το 1453 πρωτεύουσα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Σημαντικός σταθμός για τους Έλληνες της Αδριανούπολης υπήρξε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος 1828 – 1829, ο οποίος έληξε με τη Συνθήκη της Αδριανούπολης το 1829. Με τη Συνθήκη αυτή η Τουρκία προσχώρησε στις απόφάσεις των τριών Προστάτιδων Δυνάμεων και αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Άνοιξε έτσι ο δρόμος για μια μακρόχρονη περίοδο ακμής του Ελληνισμού της Αδριανούπολης η οποία διαρκεί μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.
Δυναμική είναι, την περίοδο αυτή η παρουσία της Ελληνικής Κοινότητας της Αδριανούπολης, με κυρίαρχο όργανο την εκλεγμένη, από την Εκλογική Συνέλευση της Κοινότητας, Δημογεροντία, η οποία λειτουργεί με βάση την τουρκική νομοθεσια και έχει κατορθώσει να καταστήσει, με πρωτοπόρους τους Έλληνες, την Αδριανούπολη κέντρο επικοινωνίας μεταξύ Ανατολής και Δύσης και να την αναδείξει σε αξιόλογη εμπορική και βιομηχανική πόλη του Αλύτρωτου Ελληνισμού. Αυτή δε την ανάπτυξή της, όπως διαπίστωσαν περιηγητές της εποχής εκείνης που επισκέφτηκαν την Αδριανούπολη, την οφείλει στο γεγονός ότι «εις την πόλιν ταύτην ήτο ευρύτατα διαδεδομένη η ελληνική παιδεία».
Ελληνικά Σχολεία στην Αδριανούπολη υπήρχαν ήδη από τη Βυζαντινή εποχή, ίσως και νωρίτερα. Οι Τούρκοι αρχικά έκλεισαν όλα τα Σχολεία, σιγά - σιγά όμως χαλάρωσαν τα μέτρα και άρχισαν να λειτουργούν φανερά τα πρώτα Σχολεία με τη φροντίδα της Κοινότητας. Την ευθύνη για την καλύτερη λειτουργία των Σχολείων είχε η «Κεντρική Εφορεία», αποτελούμενη «από πολίτες εγγράμματους, με τίμιο χαρακτήρα και με διάθεση προσφοράς χρηματικών ποσών υπέρ των εκπαιδευτηρίων, τα οποία λειτουργούσαν δωρεάν από την Κοινότητα».
Από το έτος 1540 λειτούργησε επίσημα η «Ελληνική Σχολή», το έργο της οποίας συνέχισε από το 1711 το «Γυμνάσιον Αρρένων». Το Σχολείο αυτό διηύθυναν κατά καιρούς λαμπροί εκπαιδευτικοί οι οποίοι δίδασκαν αρχαία ελληνική γλώσσα, ρητορική και φιλοσοφία και το κατέστησαν πραγματικό «φυτώριο της Παιδείας» από το οποίο αποφοίτησαν άνθρωποι που διακρίθηκαν ως επιστήμονες, ως ανώτατοι θρησκευτικοί λειτουργοί, ως έμποροι και επιχειρηματίες και σταδιοδρόμησαν σε πολλά μέρη του Αλύτρωτου Ελληνισμού, όπως ήταν μέλη των γνωστών οικογενειών Καραθεοδωρή, Σακελλαρίου και Κουμανούδη. Αποτέλεσμα, κατά την περίοδο της ακμής, η Αδριανούπολη να μην έχει σε τίποτε να ζηλέψει γνωστές πόλεις της πολιτισμένης Ευρώπης.
Ήταν όμως αισθητή, κατά τα μέσα του 19ου αιώνα η έλλειψη ενός Σχολείου για την επίσημη και ολοκληρωμένη εκπαίδευση των νεανίδων. Την έλλειψη αυτή ήλθε να αναπληρώσει το 1840 η ίδρυση του Παρθεναγωγείου, το οποίο στεγάστηκε σε ένα «οικοδόμημα ακατάλληλον, όπως χρησιμεύση ως παιδευτήριον των θυγατέρων της πόλεως ταύτης», ενώ ταυτόχρονα έλειπε και το κατάλληλο εκπαιδευτικό προσωπικό. Αυτό αναπληρωνόταν στα πρώτα στάδια της λειτουργίας του από ιερωμένους και άρρενες δασκάλους. Η προσέλευση των Ελληνίδων νεανίδων συνεχώς αυξανόταν και μαζί μ’ αυτή και οι ανάγκες σε σύγχρονες αίθουσες διδασκαλίας. Τότε ακριβώς έλαμψε και στην πόλη αυτή, η αγαθοεργός Ηπειρωτική Ευποιία:
Όπως τονίστηκε κατά τα εγκαίνια του «εν Αδριανουπόλει ΖΑΠΠΕΙΟΥ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟΥ» το 1885, «ανήρ μεγάθυμος, ανήρ κλεινός και περίβλεπτος καταστάς δια των προς το Έθνος αυτού ηγεμονικών αληθώς μεγαλοδωριων, ο μέγας του Έθνους Ευεργέτης Κωνσταντίνος Ζάππας σπεύσας ήγειρεν αδραίς αυτού δαπανείς το σεμνόν τούτο των Μουσών ενδιαίτημα, όπερ σήμερον χαίροντες το προσφιλέστατον του γενναιόφρονος ιδρυτού όνομα εγκαινίζομεν, Ζάππειον αυτό εξ ευγνωμοσύνης καλέσαντες». Φρόντισαν παράλληλα οι διοικούντες την Ελληνική Κοινότητα της πόλης να στελεχώσουν το Εκπαιδευτήριο με λαμπρές διδάσκουσες Αρσακειάδες, εξέχουσες προσωπικότητες της Ελληνικής πρωτεύουσας, που έθεσαν τα θεμέλια για τη συστηματική γυναικεία μόρφωση σ’ αυτό το σπουδαίο πνευματικό κέντρο του Αλύτρωτου Ελληνισμού.
Εκλεκτές προσωπικότητες της εποχής εκείνης, ανάμεσα στις οποίες και η γνωστή λογία, δημοσιογράφος και φεμινίστρια Καλλιρρόη Σιγανού - Παρρέν, που είχε κληθεί από την Αθήνα λίγα χρόνια πιο πρίν και είχε οργανώσει το «Ροδοκανάκειο Παρθεναγωγείο Οδησσού», διετέλεσαν Διευθύντριες του Ζαππείου Παρθεναγωγείου Αδριανουπόλεως, το ανέδειξαν «εστίαν φωτεινήν και ζώσαν γνησίας και ψυχοτρόφου παιδείας τη φιλομαθεί θηλεία νεότητι», μαζί δε με τα άλλα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, με τα Σωματεία και τους Συλλόγους, ανάμεσα στους οποίους ο «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος» και ο Σύλλογος προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων», συνέβαλαν αποφασιστικά στην πνευματική και ηθική ανάπλαση του Ελληνισμού της Αδριανούπολης.
Είχε προηγηθεί, το 1875, η «πρωτότοκος θυγατέρα» του Κων/νου Ζάππα, το Ζάππειο Παρθεναγωγείο Κωνσταντινουπόλεως, το οποίο και σήμερα εξακολουθεί να προσφέρει, σε αγόρια και σε κορίτσια, τις υπηρεσίες του, με τη νέα ονομασία ΖΑΠΠΕΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ. Εξίσου λαμπρή υπήρξε, κατά τα 37 χρόνια της λειτουργίας, η προσφορά του ΖΑΠΠΕΙΟΥ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, το οποίο υπήρξε «δια τας αγνάς θυγατέρας της πόλεως το ιερόν άσυλον ως θησαύρισμα πολύτιμον της εθνικής μας ζωής». Στη δημιουργία και των δυο αυτών Εκπαιδευτηρίων σημαντική υπήρξε η συμβολή του Ηπειρώτη ιατροφιλόσοφου Ηρακλή Βασιάδη, εξέχουσας προσωπικότητας της πνευματικής και κοινωνικής ζωής της Κων/λης, που έπεισε τον Κωνσταντίνο Ζάππα, μέσα από το «Σύλλογο υπέρ της Γυναικείας Παιδεύσεως», τον οποίο ο ίδιος είχε ιδρύσει, να δημιουργήσει αυτά τα δυο λαμπρά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα στην Κωνσταντινούπολη και Αδριανούπολη.
Δυστυχώς όμως οι εθνικές μας περιπέτειες τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, με κορύφωση τη Μικρασιατική καταστροφή, ύστερα από μια σύντομη λάμψη, κατά τη διετία 1920 -1922, που η Αδριανούπολη καταλήφθηκε από τα ελληνικά στρατεύματα και με την Ελληνική Διοίκηση, το Ελληνικό Δημαρχείο και τα Ελληνικά Σχολεία, αποτέλεσε ένα γνήσιο Ελληνικό Κέντρο του Αλύτρωτου Ελληνισμού, όλη αυτή η λάμψη εξαφανίστηκε και ο Ελληνισμός αυτής της πόλης έσβησε οριστικά για την πατρίδα μας.
Δεν έσβησε όμως ούτε στην Κωνσταντινούπολη, ούτε στην Αδριανούπολη το όνομα του Ζάππα, αφού ο επισκέπτης των δύο αυτών πόλεων και σήμερα ακούει τους ξεναγούς να του δείχνουν το ΖΑΠΠΕΙΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ στην Αδριανούπολη και τα ΖΑΠΠΕΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ στην Κωνσταντινούπολη.
Και στην Αθήνα; Κάποιοι επιτήδειοι, ασφαλώς από κάποιους στηριζόμενοι επιδιώκουν να εξαλείψουν από το ΖΑΠΠΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ το όνομα των δυο Μεγάλων Ηπειρωτών Εθνικών Ευεργετών, του Ευάγγελου και Κωνσταντίνου Ζάππα. Αν τελικά το πετύχουν, θα πρόκειται για πραγματική ιεροσυλία για την οποία όλοι -και προπαντός εμείς οι Ηπειρώτες- θα είμαστε υπεύθυνοι.
ΣΠΥΡΟΣ ΕΡΓΟΛΑΒΟΣ