Ένα σύγχρονο χρηστήριο έλασμα για τη Δωδώνη!

Στην πρόσφατη περιοδεία του στην Ήπειρο ο πρωθυπουργός της χώρας αναρωτήθηκε για τη χαμηλή επισκεψιμότητα του Αρχαιολογικού Χώρου της Δωδώνης.

Επί της ουσίας, είναι σαν να κατέθεσε το εξής ερώτημα, σε μορφή αντίστοιχη ενός σύγχρονου χρηστήριου ελάσματος: Πότε ο αρχαιολογικός χώρος της Δωδώνης θα αποκτήσει την προσήκουσα απήχηση ώστε να αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών και μοχλό ανάπτυξης για την περιοχή;
Δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει η ιέρεια του μαντείου για να δώσει την κατάλληλη απάντηση, επομένως αυτή θα πρέπει να αναζητηθεί στους σημερινούς αρμόδιους φορείς διαχείρισης (stakeholders), στους οποίους συμπεριλαμβάνεται ισοτίμως και η τοπική κοινωνία, όπως προκύπτει και από όλες τις σχετικές διεθνείς συμβάσεις και διακηρύξεις.
Επί παραδείγματι, στο κείμενο των Λειτουργικών Κατευθύνσεων (Operational Guidelines) για την εφαρμογή της Διεθνούς Σύμβασης για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής κληρονομιάς (UNESCO), τονίζεται σε πολλά σημεία η σημασία της συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας στο συνολικό ‘γίγνεσθαι’. Και όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά στη σχετική έκδοση της UNESCO Preparing World Heritage Nominations (Second edition, 2011) «οι λόγοι αυτής της προσέγγισης είναι πολλοί και ενσωματώνουν την ανάγκη να αναπτυχθεί μια κοινή αντίληψη για την υποψήφια περιοχή και μια αμοιβαία υπευθυνότητα για το μέλλον της. Η επιτυχής ολοκληρωμένη διαχείριση καθίσταται ανέφικτη, στην περίπτωση που όλοι οι φορείς διαχείρισης (stakeholders) δεν εμπλέκονται και δεν συμμετέχουν ενεργά».
Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και η 4η γενική αρχή της Χάρτας του Πολιτιστικού Τουρισμού του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS): «Οι τοπικές κοινότητες και ο εντόπιος πληθυσµός πρέπει να συµµετέχουν στο σχεδιασµό της διατήρησης και του τουρισµού».
Στη διάσταση αυτή αναφέρεται και ο κατά γενική ομολογία επιτυχημένος Προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων Δρ. Κωνσταντίνος Σουέρεφ στο συλλογικό έργο Αρχαία Θέατρα της Ηπείρου (2012), σημειώνοντας ότι: «Η παρουσία <των Αρχαίων Θεάτρων> σε μια πόλη και σε ένα ιερό, σε μια αγορά και σε ένα τοπίο υποκρύπτει άπειρες ‘μικρές’ ιστορίες, από το παρελθόν. Αρκεί να σκεφτεί κανείς το πλήθος των ανθρώπων οι οποίοι συνωθούνταν στις παραστάσεις ή στις άλλες συνελεύσεις σε διαφορετικές συγκυρίες. Τώρα, στον 21ο αιώνα, η δυναμική των αρχαίων θεάτρων συνεχίζεται και δεν σταματούν οι διάλογοι εσωτερικοί και μη και οι συζητήσεις για τους μνημειακούς τόπους, έτοιμους να αγκαλιάσουν χιλιάδες ζωντανούς».
Εξειδικεύοντας έτι περαιτέρω, ο Επίκ. Καθηγητής του Τμ. Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γιώργος Σμύρης επισημαίνει στο συλλογικό τόμο Δωδώνη Διαχρονική (2014): «Παράλληλα λοιπόν με τις επεμβάσεις που εφαρμόζονται σε αυτά καθεαυτά τα μνημεία, οφείλουμε να δούμε τις αναγκαίες δράσεις ώστε ο ευρύτερος φυσικός χώρος να αναδεικνύει την υπόσταση του πολιτιστικού αγαθού και να συνδέεται άρρηκτα με αυτό, να μετατρέπεται δηλαδή σε πολιτισμικό περιβάλλον».
Την τάση αυτή εξάλλου καταγράφει με σαφήνεια και αποτυπώνει ως παρακαταθήκη για το μέλλον και ο σοφός Νομοθέτης, μέσω των σχετικών προβλέψεων στα άρθρα 14 και 15 του επικαιροποιημένου Περιφερειακού Χωροταξικού Πλαισίου της Περιφέρειας Ηπείρου (ΦΕΚ ΑΑΠ 286 / 28-Νοε-2018). Ήδη, με πρωτοβουλία της Περιφέρειας Ηπείρου και στο πλαίσιο της ‘Στρατηγικής για την Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση – Πολιτιστική Διαδρομή στα Αρχαία Θέατρα της Ηπείρου’, έχει ξεκινήσει ένα ιδιαίτερα σημαντικό βήμα στη σωστή και ελπιδοφόρα κατεύθυνση, «με την ενσυνείδητη συμμετοχή της τοπικής, ελληνικής, ευρωπαϊκής και διεθνούς κοινωνίας» όπως συμπληρώνει ο Δρ. Κωνσταντίνος Σουέρεφ στην έκδοση Δωδώνη, το μαντείο των ήχων (2016).
Η ευθύνη επομένως που βαραίνει την τοπική κοινωνία είναι τεράστια. Θα πρέπει να βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση και ετοιμότητα και να καταθέτει συγκεκριμένες προτάσεις, επιδεικνύοντας αδιαλείπτως το ενδιαφέρον της, συνοδευόμενο από κατάλληλο πνεύμα προσφοράς, συνεργασίας και εθελοντισμού.
Είναι απολύτως βέβαιο ότι οι καλά τεκμηριωμένες προτάσεις τελικά θα ευδοκιμήσουν, με την αρωγή των καθ’ ύλην αρμόδιων Δημόσιων Υπηρεσιών, έχοντας (οι πάντες) πλήρη συναίσθηση των λόγων του ακαδημαϊκού Αναστασίου Ορλάνδου, ο οποίος στον πρόλογο του εμβληματικού έργου του Η Αρχιτεκτονική του Παρθενώνος (1977) αναφέρει ότι «όπως όλα τα ανθρώπινα έργα ημπορεί να έχη -και έχει βεβαίως- και το παρόν έργον τα αδύνατα αυτού σημεία και τας ατελείας». Και προς επίρρωσιν της γνώμης του αυτής παραθέτει και τα παρακάτω αρχαία γνωμικά:
2 «Έτερος εξ ετέρου σοφός το τε πάλαι το τε νύν∙ ουδέ γαρ ράστον αρρήτων επέων πύλας εξευρείν» (Βακχυλίδης, απόσπ. 5).
2 «Χαλεπόν γαρ ούτω τι ποιήσαι, ώστε μηδέν αμαρτείν» (Ξενοφών, Απομν. 2.8.5).
Ο χαρισματικός αρχιτέκτονας Βασίλης Χαρίσης, άξιος μαθητής του Ορλάνδου, αναφέρει επίσης στο έργο του Δωδώνη Αρχιτεκτονικά Μελετήματα (2010): «Θυμάμαι πως, τότε, κάποιοι πρόβαλλαν ενστάσεις και άλλοι διαρρήγνυαν τα ιμάτιά τους για το ότι έγινε μια τόσο σοβαρή επέμβαση χωρίς αναλυτική μελέτη και σοβαρή προετοιμασία. Σήμερα, μετά από 50 χρόνια, ...λέω πως ευτυχώς που έγινε η κατ’ οικονομίαν αυτή αποκατάσταση του μνημείου γιατί μπορεί, ενδεχομένως, να στέρησε κάποιους μελετητές, από συγγραφές και ανακοινώσεις, αλλά χωρίς ζημιά, έδωσε, δίνει και δεν ξέρουμε για πόσο ακόμα θα δίνει αισθητική χαρά στο μάτι και άξια νοήματα στο νου του επισκέπτη».
Δεν χωράει καμία αμφιβολία ότι το πολιτισμικό «κεφάλαιο» της Δωδώνης ξεπερνά διαχρονικά όλους μας. Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος Αριστοτέλης έδωσε σαφή και αξιόπιστη μαρτυρία για «...την Ελλάδα την αρχαίαν∙ αύτη δ’ εστίν η περί Δωδώνην και τον Αχελώον∙». Και όπως καταλήγει ο Δωδωναίος φιλόλογος Σπυρίδων Σίτος στο άρθρο του «Η προέλευση των εθνικών μας ονομάτων: Έλληνες και Γραικοί» (Ηπειρωτικό Ημερολόγιο, 2006): «Είναι πολύ πιθανό η περιοχή της Δωδώνης να είναι το πρώτο λίκνο του ελληνισμού. Αυτό δημιουργεί τη μεγάλη ευθύνη στην πολιτεία, αλλά και στους σημερινούς κατοίκους της περιοχής να σεβασθούν αυτή τη βαρειά παράδοση και όχι μόνο να διατηρήσουν ‘ως κόρην οφθαλμού’ τα μνημεία του ιερού της Δωδώνης, αλλά και να αναπλάσουν το χώρο και να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο τρόπο όλη την περιοχή».

* Ο Γεώργιος Σπ. Σίτος είναι Δωδωναίος της Διασποράς.