Η Δημοκρατία του Ρήγα Βελεστινλή

Απευθυνόμενος το 1797 σε όλους τους συνοίκους Λαούς της Βαλκανικής αλλά συνάμα και της καθ’ ημάς Ανατολής, ο Ρήγας Βελεστινλής πρότεινε μια κοινή συνταγματική Ελληνική Δημοκρατία, με απέραντη ευρυχωρία και ανεξιθρησκεία, όπου όλοι οι Λαοί, διατηρώντας την ιδιοπροσωπεία τους, θα αυτοκυβερνώνται δημοκρατικά με θεμέλιο τα ανθρώπινα δικαιώματα και Βασιληά τον Νόμον ψηφισμένον από όλους τους πολίτες, άνδρες και γυναίκες, σε πλήρη ισοπολιτεία και ελευθερία.
Κοινός εχθρός δεν ήταν ο Οθωμανός, αλλά ο τύραννος. Σκοπός του ήταν η κατάλυση της τυραννίας και ο επαναστατικός μετασχηματισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε μια Κοινοπολιτεία όπου τους συνοίκους Λαούς θα συνείχε η Δημοκρατία και ο ελληνικός πολιτισμός από τον οποίον απέρρεε ο σύγχρονός του γαλλικός Διαφωτισμός. Γι’ αυτό στην προκήρυξή του ο Ρήγας καλεί να εξεγερθούν εναντίον του κοινού τυράννου και όλοι οι Οθωμανοί Μουσουλμάνοι υπήκοοι ακόμη και πασάδες του Σουλτάνου, όπως ο Πασβάνογλου του Βιδινίου, ο Μωχάμετ ΄Αλυ της Αιγύπτου κι ο πασάς του Χαλεπίου.
Ελληνική Δημοκρατία, λοιπόν, πολυεθνική, πολυθρησκευτική, ανοικτή και ανεκτική, εδραζομένη στον ελληνικό πολιτισμό, στην ελευθερία, στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην κοινή ευημερία. Σύμφωνα με τα κείμενά του, ο Ρήγας, καίτοι μοιάζει να αντιγράφει τα κηρύγματα της νωπής τότε Γαλλικής Επανάστασης, έχει κατά νουν το προαιώνιο κοσμοείδωλο της ελληνικής Οικουμένης όπως το πραγμάτωνε η πατρώα Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στην πνευματική συνέχειά της το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Η Οικουμένη του Ρήγα το 1797 εδράζεται στην ίδια ακριβώς βάση με την τωρινή Παγκοσμιοποίηση. Με μιαν ειδοποιό, όμως, ποιοτική διαφορά: η Οικουμένη του Ρήγα έχει σύμβολό της τον Μέγα Αλέξανδρο, τον μεγαλοφυή Μακεδόνα Απελευθερωτή ο οποίος πραγμάτωσε την πρώτη και μοναδική άξια λόγου παγκοσμιοποίηση με απόλυτο σεβασμό στους Λαούς, στις παραδόσεις και στην θρησκεία καθενός Λαού. Γι’ αυτό επί 2.300 χρόνια όλοι οι Λαοί της Ανατολής τον λατρεύουν ως ισόθεο και υπερηφανεύονται ότι γέννησαν λαμπρό πολιτισμό. Σήμερα η Παγκοσμιοποίηση αναπτύσσεται στην χρηματιστηριακή οικονομία αλλά πολτοποιεί Λαούς, πολιτισμούς, ιερά θέσμια, κράτη και θρησκείες.
Για να συνεκτιμήσει κανείς το κήρυγμα του Ρήγα θα πρέπει ασφαλώς να αξιολογήσει και την εποχή του σε σύγκριση προς το παρελθόν της. Έως το 1797, οι Λαοί της Βαλκανικής συνοικούσαν στον τόπο τους επί δυό χιλιάδες συνεχή χρόνια ως υπήκοοι μιας πολυεθνικής Αυτοκρατορίας που διαδοχικά ήσαν η ελληνική Οικουμένη του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τα ελληνιστικά Βασίλεια των Επιγόνων από τη Βακτριανή μέχρι την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και από την Πέλλα μέχρι την Ινδία, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η πατρώα μας Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και, τέλος, η Οθωμανική. Κατά την δισχιλιετή αυτή διαδρομή οι νεότεροι Λαοί, προσερχόμενοι στην κοινή εστία, ενσωματώνονταν σταδιακά παρά τα ενδιάμεσα σκληρά πολεμικά κινήματα. Ακόμη και τότε, όμως, ως αντίπαλοι, είχαν εξοικειωθεί μεταξύ τους. Τους συνείχε ως κοινός ιστός ο ελληνικός πολιτισμός και επί 1.500 χρόνια η Ορθοδοξία. Τα δώρα του πολιτισμού, μετά τον 7ο αιώνα, εξοικείωναν, φώτιζαν και εσνωμάτωσαν στην Ορθόδοξη Οικουμένη τους σλαβικούς πληθυσμούς, έστω και κάποτε εχθρικούς. Αυτή η Οικουμένη, ακόμη και όταν -και επειδή- έχασε την πολιτική εξουσία στην ενδότερη καθ’ ημάς Ανατολή, συνήψε εκεί γόνιμες πνευματικές σχέσεις με τους Άραβες και το Ισλάμ. Με την πλούσια συνεισφορά της ελληνικής φιλοσοφίας, της αστρονομίας και των θετικών επιστημών συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση του υψηλοτέρου ισλαμικού πολιτισμού υπό τους μεγάλους Χαλίφες.
Σ’ αυτούς τους συνοίκους Λαούς και σ’ αυτήν την πραγματικότητα απευθύνθηκε ο Ρήγας όταν προκήρυξε την Ελληνική Δημοκρατία με πλήρη ελευθερία, ανεξιθρησκεία και ισοτιμία όλων τους οποίους αδιακρίτως κάλεσε να αποτινάξουν από κοινού την τυραννίαν. Δεν εστράφη φυλετικά ούτε θρησκευτικά εναντίον των κυριάρχων Οθωμανών αλλά απρόσωπα και απροκατάληπτα κήρυξε γενική επανάσταση όλων εναντίον της τυραννίας και της αυθαίρετης απολυταρχίας που βασάνιζε όλους -ακόμη και υψηλούς αξιωματούχους της.
Το Σύνταγμα αυτής της Δημοκρατικής Κοινοπολιτείας ο Ρήγας κυκλοφόρησε υπό τον τίτλο «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας». Ρούμελη σήμαινε στην τουρκική γλώσσα Χώρα των Ρωμαίων (Ρουμ Ιλί) που εκάλυπτε όλες ανεξαιρέτως τις βαλκανικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Συνεπώς, ο Βελεστινλής δεν περιορίσθηκε ποτέ μονάχα στα Βαλκάνια. Αντιθέτως η Ελληνική Δημοκρατία του περιελάμβανε, μαζί με τα Βαλκάνια, ολόκληρη την Μικρά Ασία, την Μολδαβία μέχρι και πέρα από τον Δνείστερο ποταμό και τα Νησιά της Ανατολικής Μεσογείου μέχρι και την Μάλτα. Περιείχε, δηλαδή, ολόκληρη την πατρώα Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Γι’ αυτό δεν αναφέρονταν σε έθνη αλλά σε όλους τους κατοίκους της τεράστιας αυτής περιοχής. Ο εθνικισμός, που γέννησε ο Διαφωτισμός, ήταν παντελώς ξένος και αντίθετος προς το όραμα του Βελεστινλή. Την «Νέα Πολιτική Διοίκηση» συνόδευσε με την περιώνυμη «Χάρτα» του, όπου, σε δώδεκα χωριστά φύλλα, τύπωσε τις δώδεκα ονομαστικά χώρες της Ελληνικής Δημοκρατίας του -ελληνικής κατά τον πολιτισμό, τις απαραχάρακτες αξίες και την πολιτική κληρονομιά των Ελλήνων. Γι’ αυτό στην κεφαλή τοποθέτησε τον Αλέξανδρο τον Μέγα, τον πρώτο απελευθερωτή των Λαών και τον δημιουργό της πρώτης Οικουμένης.
Ταυτόχρονα, διεκήρυξε και διεξεδίκησε «Τα Δίκαια του Ανθρώπου» όπου ορίζει αναλυτικά και πρωτοπόρα τα αναφαίρετα και αδιαπραγμάτευτα ανθρώπινα δικαιώματα στην ελευθερία, (όση όμως δεν θίγει την ελευθερία των άλλων), στην ασφάλεια, στη Δημοκρατία, στον Νόμο και στην περιουσία. Γυναίκες και άνδρες, Χριστιανοί και «Τούρκοι», δηλαδή Μουσουλμάνοι, είναι ίσοι στον Νόμο, στα δικαιώματα, στα καθήκοντα και στην παιδεία. Ακόμη και στην υποχρεωτική στράτευση των γυναικών. Η ισοπολιτεία πραγματώνει την ελευθερία, ακυρώνει τον ρατσισμό και προϋποθέτει έμπρακτη διεθνική αλληλεγγύη σε μια ζώσα συμμετοχική Δημοκρατία. Διδάσκει ο Ρήγας: «Ο Βούλγαρης πρέπει να κινείται όταν πάσχη ο ΄Ελλην. Και τούτος πάλιν δι’εκείνον. Και αμφότεροι δια τον Αλβανόν και τον Βλάχον».
Ο Βελεστινλής ήθελε και προέτρεπε κατηγορηματικά κάθε πολίτη της Κοινοπολιτείας να διατηρεί πλήρη συνείδηση της ιδιοπροσωπείας του γιατί η ιδιοπροσωπεία παρέχει απόλυτη ηθική πληρότητα στον ελεύθερο άνθρωπο και, γι’ αυτό, τον κινεί να συμπαραταχθεί αλληλέγγυος με την διαφορετική ιδιοπροσωπεία όλων των άλλων συνοίκων πολιτών που πλουτίζει τη Δημοκρατία και χαριτώνει την ελευθερία. Τα κηρύγματά του, υπό κλίμακα, είναι σήμερα πιο επίκαιρα παρά ποτέ.
Ενωρίτερα Βλάχοι Μεγάλοι Διδάσκαλοι του Γένους συνέβαλαν αποφασιστικά στην αφύπνιση του Γένους, στη μεταλαμπάδευση του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και στη διαμόρφωση του Νεοτέρου Ελληνισμού. Διέλαμψαν στη Διασπορά όπου ανθούσε ο βλαχόφωνος Ελληνισμός. Αναφέρονται ενδεικτικά οι εξής: Στη Πάδοβα ο Βεροιάνος Ιωάννης Κωττούνιος (Βέροια 1572-Πάδοβα 1657). Φέρει, μεταφρασμένο στα βλάχικα, το παλαιολόγειο επώνυμο Κυδώνης. Στη Βιέννη και στο Βουκουρέστι ο Νεόφυτος Δούκας (1760-1845). Στο Παρίσι ο Γρηγόριος Ζαλύκης. Στη Βιέννη ο Δημήτριος Δάρβαρις (1751-1823). Στην περιώνυμη Νέα Ακαδημία της Μοσχοπόλεως ο Αθανάσιος Καβαλλιώτης και ο Δανιήλ Μοσχοπολίτης. Στη Βενετία ο Ιωάννης Χαλκεύς και ο Νεκτάριος Τέρπος μεταξύ 1750-1779. Στη Λειψία και στη Χάλλη της Γερμανίας ο Αμβρόσιος Παμπέρης 1768-1802. Στο Αμβούργο και στο Βουκουρέστι Δημήτριος Παμπέρης από το 1706. Στη Χάλλη και στο Μαγδεμβούργο της Γερμανίας ο Κωνσταντίνος Ζουπάν από το 1760. Στην Καστοριά ο Μητροπολίτης της Διονύσιος Μαντούκας (1648-1741). Τα έργα τους συγκροτούν μια τεράστια ελληνική Βιβλιοθήκη. Και συνεχίζουν έως σήμερα. Παράλληλα οι Αρμάνοι αναδείχθηκαν οι μεγαλύτεροι εθνικοί ευεργέτες.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΕΡΤΖΟΣ