Ελκυστική προοπτική μέθεξης στο χώρο της Δωδώνης…

Στην Πολιτεία, το σημαντικότερο έργο του Πλάτωνος, ο κορυφαίος Έλληνας φιλόσοφος αναπτύσσει διεξοδικά τις κυριότερες πτυχές του εκπαιδευτικού του συστήματος, με πλέον χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα: «Τις ουν η παιδεία; ή χαλεπόν ευρείν βελτίω της υπό του πολλού χρόνου ηυρημένης; έστιν δε που η μεν επί σώμασι γυμναστική, η δ’ επί ψυχή μουσική». Και όπως σημειώνει ο Δωδωναίος φιλόλογος Σπυρίδων Σίτος στο βιβλίο του Πλατωνικά Παιδαγωγικά Κείμενα (1990): «Η λέξη μουσική παράγεται από το αφηρημένο ουσιαστικό μούσα. Μούσες, κατά τη Μυθολογία ήταν οι θυγατέρες του Διός και της Μνημοσύνης, θεότητες προστάτιδες της ποιήσεως, της ωδικής και του χορού, της αστρονομίας, της φιλοσοφίας και γενικά κάθε πνευματικής δημιουργίας».
Αν ληφθεί υπ’ όψιν η άποψη του Jean-Jacques Rousseau ότι «η Πολιτεία του Πλάτωνος δεν είναι ένα σύγγραμμα πολιτικό, όπως νομίζουν όσοι κρίνουν τα βιβλία μόνο από τους τίτλους τους∙ είναι η καλύτερη πραγματεία που έχει γραφεί μέχρι τώρα για την αγωγή», τότε το ερώτημα της σχέσης και σύνδεσης πολιτισμού, αθλητισμού και εκπαίδευσης είναι πανάρχαιο και διαχρονικά επίκαιρο.
Στον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης, οι παιδευτικές αξίες του πολιτισμού και του αθλητισμού συζεύχθηκαν αρμονικότατα ήδη από τον 3ο αι. π.Χ. (ακόμη και τοπολογικά), αφού όπως περιγράφει ο Καθηγητής Σωτ. Δάκαρης στην έκδοση του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων (ΤΑΠ) Δωδώνη (5η έκδ. 2010): «Για την τοποθέτηση των εδωλίων (21 ή 22 σειρές) <του σταδίου> κατασκευάστηκε μπροστά από το δυτικό ανάλημμα του θεάτρου κεκλιμένο επίπεδο σε όλη τη βόρεια πλευρά του σταδίου». Μάλιστα, ενδεχομένως και εν είδει συμβολισμού, «στο αριστερό άκρο της σφενδόνης υπάρχει δίπυλη αψιδωτή είσοδος που οδηγούσε διά μέσου του σταδίου στο θέατρο και από εκεί στην ιερά οικία με τη μαντική βαλανιδιά». Προφανώς η επιλογή των αρχιτεκτονικών λύσεων συμβάδισε πλήρως με την ιερότητα και την αποστολή του χώρου, δεδομένου ότι «ο Ζεύς έγινε τώρα ένοικος της Δωδώνης με την επίκληση Νάϊος, δηλαδή ένοικος, κάτοικος (από το ρήμα ναίω = κατοικώ)».
Στην έκδοση Δωδώνη (2009), την οποία επιμελήθηκαν ο Δωδωνολάτρης Καθηγητής Ιατρικής Γ. Παπαδόπουλος και οι εκ Δωδώνης ορμώμενοι λαμπροί επιστήμονες Κ. Παππάς και Γ. Λώλος, γίνεται ειδική μνεία στα Νάϊα, τους αγώνες δηλαδή που γινόταν στη Δωδώνη προς τιμήν του Ναΐου Διός: «Στην αρχή τα Νάϊα ήταν τοπικοί, συμμαχικοί αγώνες και μετά τον 3ο αι. π.Χ. πιθανώς στις αρχές του 2ου αι. π.Χ. έγιναν στεφανίτες, ισοολυμπιακοί και απέκτησαν πανελλήνια ακτινοβολία. Πολύ πρόσφατα αποκωδικοποιήθηκαν στον μηχανισμό των Αντικυθήρων (‘αστρονομικό εργαλείο’) σε δίσκο οι Πανελλήνιοι αγώνες που γινόταν κάθε 4 χρόνια, στην Ολυμπία, στη Νεμέα, στους Δελφούς, στην Κόρινθο και στη Δωδώνη… Τα Νάϊα περιλάμβαναν δραματικούς αγώνες (διεξάγονταν στο θέατρο), αρματοδρομίες, γυμνικούς αγώνες για νέους και ώριμους άνδρες (πάλη, παγκράτιο, πυγμαχία, πένταθλο)».
Και όπως συμπληρώνει ο Στ. Κωλέττας στη συνέκδοση υπό την αιγίδα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ιωαννίνων Αρχέγονος Ελλάς Ήπειρος (2010): «Στους αγώνες αυτούς συμμετείχαν αθλητές από όλη την Ελλάδα,.... <και> στεφανώθηκαν ως νικητές με χρυσά στεφάνια τόσον ο Πτολεμαίος (Σωτήρας) ως πρώτος νικητής, όσο και η Βερενίκη από την Αίγυπτο. Η Βερενίκη ήταν η μητέρα της πρώτης συζύγου του βασιλιά Πύρρου Αντιγόνης».
Στη μεταπολεμική περίοδο (από τη δεκαετία του 1960 και εντεύθεν), ο οραματιστής ευπατρίδης πολιτικός και πρόεδρος της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών (ΕΗΜ) Κώστας Φρόντζος, συνέλαβε και υλοποίησε την ιδέα της διοργάνωσης υψηλού επιπέδου πολιτιστικών εκδηλώσεων («Δωδωναία»), οι οποίες σημείωσαν τεράστια επιτυχία και άφησαν ανεξίτηλο αποτύπωμα σε πανελλήνια κλίμακα (και όχι μόνο), όπως καταγράφεται λεπτομερώς στον αφιερωματικό τόμο της ΕΗΜ Ήπειρος, ιστορική παράδοση και δημιουργική συνέχεια (1989). Στο μορφωτικό σκέλος, επί της ουσίας δόθηκε «ο αγώνας για τη μορφολόγηση της φυσιογνωμίας του Ηπειρωτικού χώρου, σύμφωνα με τα πολύτιμα παραδοσιακά μας στοιχεία, σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις της ζωής του παρόντος… Οι δεκάδες χιλιάδες λαού που συγκεντρώνονταν εκεί, κάθε χρόνο, δεν αποτελούσαν μια συμπτωματική παρουσία. Υπάκουαν, συνειδητά ή ασυνείδητα, στη μυστική κλήση των προγόνων και πήγαιναν να προσκυνήσουν τα ιερά χώματα και να ξαναβρούν την ιστορική μνήμη τους. Τα μηνύματα του αρχαίου λόγου, που ακούγονταν κάθε χρόνο, έδιναν μορφή στο περιεχόμενο των προγονικών καταβολών και ξανάσμιγαν το σήμερα με την παράδοση». Ο Κ. Φρόντζος, όπως επίσης ιστορείται στο προαναφερθέν πόνημα, προώθησε και την ιδέα «να οργανωθούν Πανελλήνιοι και Διεθνείς Αγώνες Κλασσικού Αθλητισμού, ως κατά την αρχαιότητα τα Νάϊα». Έφτασε μάλιστα μέχρι του σημείου να συγκροτηθεί από τη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού ειδική «Επιτροπή Διοικήσεως του Εθνικού Σταδίου Δωδώνης», χωρίς ωστόσο να υπάρξει η ανάλογη συνέχεια στο εγχείρημα αυτό.
Στη σύγχρονη εποχή, κατά τους ειδήμονες της πολιτιστικής διαχείρισης, συντελείται μια μετάβαση από το «υλικοκεντρικό» μοντέλο (με έμφαση στην προστασία του υλικού-μνημείου από τους επιστήμονες) στο «αξιοκεντρικό» μοντέλο (με έμφαση στις αξίες τις οποίες προσδίδουν στην πολιτιστική κληρονομιά διαφορετικές ομάδες ενδιαφέροντος), καθώς και στο μοντέλο της «ζώσας πολιτιστικής κληρονομιάς» (όπου η πολιτιστική κληρονομιά εξελίσσεται περαιτέρω, στη βάση της συνέχειας της αρχικής σύνδεσης της κοινωνίας με αυτήν). Ταυτόχρονα, σε όρους τουριστικής ανάπτυξης, παρατηρείται μια σταδιακή μετατόπιση από τον μαζικό τουρισμό στον τουρισμό εμπειρίας, με το βιωματικό στοιχείο να αναδεικνύεται σε κυρίαρχη έννοια σε όλα τα επίπεδα.
Όλες οι παραπάνω εξελίξεις, κυρίως στο θέμα της εννοιολογικής προσέγγισης των τάσεων στο πεδίο του Θεματικού Τουρισμού, κατηγοριοποιήθηκαν πρόσφατα στο Νόμο 4582 (ΦΕΚ Τεύχος Α’ 208 / 11-Δεκ-2018), και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εμβαθύνει κανείς στους περιεχόμενους ορισμούς και προβλέψεις για τον Πολιτιστικό Τουρισμό (άρθρο 13), τον Αθλητικό Τουρισμό (άρθρο 6) και τον Εκπαιδευτικό Τουρισμό (άρθρο 19).
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί και η σημασία και αναγκαιότητα της ειδικής στρατηγικής την οποία θα πρέπει να εκπονήσουν και εφαρμόσουν οι διάφοροι φορείς διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς, σχετικά με τις σχολικές εκδρομές στα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους. Στην εμπεριστατωμένη μελέτη της Ακαδημίας Αθηνών (υπό την εποπτεία του Καθηγητή Θ. Παλάσκα) Η πολιτιστική κληρονομιά ως παράγων ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας (2006) τίθενται εύστοχα οι ακόλουθες σχετικές επισημάνσεις: «Σε συνδυασμό με τον εκσυγχρονισμό της διδασκαλίας των μαθημάτων της ιστορίας, της αρχαίας και της νεο-ελληνικής γραμματείας και μέσα από τη δημιουργία κατάλληλων ερεθισμάτων για τα παιδιά, η πολιτική αυτή μπορεί επίσης να οδηγήσει στην αύξηση του αριθμού επισκέψεων στους χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς. Αν και ο εισερχόμενος τουρισμός είναι ιδιαίτερα σημαντικός και ενίοτε προσοδοφόρος, η ανάπτυξη ενός εγχώριου ρεύματος πολιτιστικού τουρισμού κρίνεται αναγκαία όχι μόνο στο πλαίσιο της οικονομικής βιωσιμότητας αλλά και προκειμένου οι νεοέλληνες να διατηρήσουν τη συλλογική μνήμη του πολιτισμού τους και να αφομοιώσουν δημιουργικά τα θετικά του στοιχεία. Αντίστοιχα, από πλευράς προσφοράς, η εφαρμογή μιας εθνικής πολιτικής τουριστικής παιδείας συνάδει με την καλλιέργεια πνεύματος φιλοξενίας, εξυπηρέτησης και φιλικής αντιμετώπισης του τουρίστα από τους πολίτες».
Από την παραπάνω σφαιρική ανάλυση προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα ότι ο αρχαιολογικός χώρος της Δωδώνης προσφέρεται να αποτελέσει ένα κομβικό σημείο μέθεξης δραστηριοτήτων πολιτιστικού τουρισμού, αθλητικού τουρισμού και εκπαιδευτικού τουρισμού. Τα κυριότερα ισχυρά σημεία της προοπτικής αυτής μπορούν να συνοψιστούν ως ακολούθως:
Η υψηλή αναγνωρισιμότητα μέσω της αξιοποίησης και ανάδειξης των ονομάτων μνήμης και αναφοράς  «Δωδώνη» και «Νάϊος».
Η ευκολία πρόσβασης (σταυροδρόμι Εγνατίας & Ιόνιας Οδού).
Η μεγάλη κινητικότητα δράσεων γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης, με αποκορύφωμα τη συνεκτική παρέμβαση 'Αρχαία Θέατρα της Ηπείρου' που υλοποιεί η Περιφέρεια Ηπείρου.
Η εμπειρία και εξειδίκευση των εκπαιδευτικών φορέων (όλων των βαθμίδων) της περιοχής.
Η έλλειψη κυψελών για συνδυασμένες δραστηριότητες πολιτισμού και αθλητισμού στο γειτνιάζον λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων.
Η παρουσία τοπικών συλλόγων με έντονη πολιτιστική και εθελοντική δραστηριότητα.
Η επιτυχημένη αναβίωση επί σειρά ετών του «Νάϊου Δρόμου» από τους πολιτιστικούς συλλόγους της περιοχής.
Τέλος, στην κατεύθυνση αυτή εντάσσεται και η επεξεργασία πλήρως τεκμηριωμένης πρότασης για τη μετατροπή του εγκαταλελειμμένου γηπέδου της Τ.Κ. Δωδώνης σε σύγχρονο Κέντρο Αθλητισμού & Πολιτισμού, ως προϊόν της προσήλωσης της τοπικής κοινωνίας στο πνεύμα προσφοράς, συνεργασίας και κοινοτισμού.

 * Ο Γεώργιος Σπ. Σίτος είναι Δωδωναίος της Διασποράς