ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑΤΑ: Το Εφετείο αποφασίζει!

Με το άρθρο 109 παρ.1 του Συντάγματος, όπως έκρινε η υπ΄ αριθμόν 55/2020 απόφαση του Αρείου Πάγου στην υπόθεση του Ζαππείου, δεν επιτρέπεται η μεταβολή του περιεχομένου ή των όρων της διαθήκης, ως προς τις διατάξεις υπέρ του Δημοσίου ή υπέρ κοινωφελούς σκοπού. Η διάταξη αυτή αποβλέπει στην προστασία και κατοχύρωση της θέλησης των διαθετών και έτσι δεν επιτρέπεται, κατ’ αρχήν η μεταβολή σκοπού περιουσίας που έχει ταχθεί υπέρ του Δημοσίου ή προς εξυπηρέτηση κοινής ωφέλειας, όχι μόνο με διατάγματα, αλλά ούτε με Νόμο.
Για το θέμα αυτό, έχουν γραφεί και γράφονται πολλά άρθρα στον Ηπειρωτικό Τύπο και συνάμα οργανώνονται Εκδηλώσεις και Ημερίδες από το Δήμο, την Περιφέρεια Ηπείρου και άλλους Φορείς της πόλης, για να τιμηθούν οι Εθνικοί και Τοπικοί Ευεργέτες και να αναδειχθούν διάφορα θέματα κακοδιαχείρισης και δυσλειτουργίας τους και μη τήρησης της βούλησης των Ευεργετών, με ιδιαίτερη έμφαση στον Τύπο, στη Διοίκηση και Διαχείριση των Αγαθοεργών Καταστημάτων των Ιωαννίνων. Ο «Πρωινός Λόγος», πέρα από την αντικειμενική και φερέγγυα ενημέρωση των αναγνωστών του με τα θέματα της επικαιρότητας, προβάλει και συντηρεί το εθνικό αυτό θέμα των Κληροδοτημάτων, όπως κάνει και για το Βορειοηπειρωτικό, φιλοξενώντας συχνά τη σχετική αρθρογραφία εκλεκτών πνευματικών πολιτών της πόλης.
Έτσι δεν θα είχαν ιδιαίτερη σημασία οι επισημάνσεις που θα παραθέσω στο κείμενο αυτό. Όμως, τρία γεγονότα με ώθησαν στη σύνταξη του κειμένου αυτού. Το πρώτο είναι η σημαντική υπόθεση του ΖΑΠΠΕΙΟΥ, στην οποία μετείχα ως νομικός παραστάτης της Ηπειρωτικής Αποδημίας (Π.Σ.Ε.), δηλαδή η ιδιαίτερα μεθοδευμένη προσφυγή στο Εφετείο Αθηνών, εταιρείας επιχειρηματικών συμφερόντων, που επεδίωξε να αναλάβει τη διαχείριση της περιουσίας του Κληροδοτήματος αυτού, μεταβάλλοντας τη βούληση των Εθνικών Ευεργετών Κωνσταντίνου και Ευαγγέλη Ζάππα. Το δεύτερο είναι ότι, με αφορμή τη συνταρακτική αυτή δικαστική διαδικασία, που αποσκοπούσε στην αρπαγή του εθνικού αυτού υλικού και πολιτισμικού πλούτου, κινητοποιήθηκε για την αποτροπή της, ολόκληρη η Ήπειρος (Π.Σ.Ε., Τοπικές Αρχές, Πρόεδρος της Βουλής, Βουλευτές, πολιτιστικοί και κοινωνικοί Φορείς) και τρίτο, ότι η Π.Σ.Ε., την οποία εκπροσώπησα στα δικαστήρια και η οποία, όχι μόνο κινήθηκε στα νομικά πλαίσια προστασίας του ΖΑΠΠΕΙΟΥ Κληροδοτήματος και κινητοποίησε την Ηπειρωτική Αποδημία και τις Αρχές της Ηπείρου, αλλά κήρυξε το έτος αυτό ΕΤΟΣ ΤΩΝ ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑΤΩΝ, ώστε ο πλούτος των Κληροδοτημάτων της Ηπείρου να διοχετευθεί στους δικαιούχους Ηπειρώτες.
Για να αποφύγω στο κείμενο γνωστές επαναλήψεις για την παθογένεια της λειτουργίας των Εθνικών και Τοπικών Κληροδοτημάτων, όπως είναι και τα Αγαθοεργά Καταστήματα Ιωαννίνων και την αδιαφάνεια διαχείρισης του πλούτου τους μέσα στα περιορισμένα πλαίσια γραφής του άρθρου, εκθέτω συνοπτικά, τα παρακάτω, για τον κατατοπισμό του αναγνώστη ή και κάθε αρμόδιας αρχής, που τυχόν θα θελήσει να ενεργοποιηθεί για την προστασία των Κληροδοτημάτων.
α. Υπόθεση ΖΑΠΠΕΙΟΥ: Μία εταιρεία, η οποία δραστηριοποιείται στην «παροχή υπηρεσιών συμβούλων Επικοινωνίας, Μάρκετινγκ και Οργάνωσης Επιχειρήσεων», με αίτησή της προς το Εφετείο Αθηνών, ισχυριζόμενη ότι η βούληση των Εθνικών Ευεργετών Κωνσταντίνου και Ευαγγέλη Ζάππα, δεν εκπληρώνεται από την Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων, η οποία διορίζεται από το Υπουργείο Οικονομικών ή ότι «είναι ανέφικτη η εκπλήρωση της αληθούς βούλησής τους», λόγω της μεταβολής των κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων, ζήτησε να βεβαιωθεί, με απόφαση του Δικαστηρίου α) Το ανέφικτο της εκπλήρωσης της βούλησης των Ευεργετών, β) Να μετονομασθεί το «Μέγαρο Ζάππειον» σε «Ολυμπιακό Μουσείο» ή «Μουσείο Αθηνών» και να παραχωρηθεί σ’ αυτή η επωφελέστερη και πληρέστερη αξιοποίηση της περιουσίας του Κληροδοτήματος.
Το Εφετείο Αθηνών με μία σημαντική και ενδιαφέρουσα απόφαση απέρριψε την υποβληθείσα σ’ αυτό αίτηση, λόγω αοριστίας, ο δε Άρειος Πάγος στη συνέχεια, απέρριψε την αίτηση αναιρέσεως και την αίτηση της εταιρείας, για έλλειψη εννόμου συμφέροντος της προσφεύγουσας εταιρείας.
Στο σημείο αυτό, κρίνω σκόπιμο να σημειώσω, ότι οι αποφάσεις του Εφετείου Αθηνών και ιδιαίτερα του Αρείου Πάγου, δεν εξήτασαν τους ουσιώδεις ισχυρισμούς που διατυπώθηκαν, δηλαδή αν και κατά πόσο υπάρχει κακοδιαχείριση και μη σύμφωνη με τη βούληση του διαθέτη, γιατί η αίτηση απορρίφθηκε λόγω ελλείψεως εννόμου συμφέροντος της εταιρείας, που ζήτησε την ερμηνεία της διαθήκης, ώστε να βεβαιωθεί το ανέφικτο της εκπλήρωσης των όρων της διαθήκης και η προτεινόμενη απ’ αυτή επωφελέστερη αξιοποίηση της περιουσίας του Κληροδοτήματος.
Ο Άρειος Πάγος, ερμηνεύοντας το άρθρο 109 παρ.1 και 2 του Συντάγματος, τις διατάξεις του ν. 4182/2013 και των άρθρων 825 και 68 Κ.Π.Δ., δέχθηκε τα εξής: α) Δεν επιτρέπεται, κατ΄ αρχήν, η μεταβολή του περιεχομένου ή των όρων της διαθήκης, ως προς τις διατάξεις, που υπέρ του Δημοσίου ή προς εξυπηρέτηση κοινής ωφέλειας και ότι η συνταγματική αυτή διάταξη αποβλέπει στην προστασία και κατοχύρωση της θέλησης του διαθέτη και εναντίον των πράξεων της Πολιτείας, που έχουν νομοθετικό περιεχόμενο, δηλαδή με Διατάγματα ή με νόμο (Ολ.Α.Π. 1241/1979), β) Κατ’ εξαίρεση, επιτρέπεται η επωφελέστερη αξιοποίηση ή διάθεση για τον ίδιο ή άλλο κοινωφελή σκοπό, εκείνου που καταλείφθηκε στην περιοχή όπου καθόρισε ο διαθέτης ή στην ευρύτερη περιφέρεια, όταν βεβαιωθεί με δικαστική απόφαση, ότι η θέληση του διαθέτη δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί για οποιονδήποτε λόγο, καθώς και αν μπορεί να ικανοποιηθεί πληρέστερα με την μεταβολή της εκμετάλλευσης, σύμφωνα με την προτεινόμενη λύση, αφορά τόσο τη μεταβολή των κοινωφελών σκοπών, όσο και τον τρόπο διοίκησής της. Έτσι, κάθε αμφιβολία περί του περιεχομένου της βούλησης του διαθέτη ή αμφισβήτηση επ’ αυτού, αυτή επιλύεται αποκλειστικά και μόνο από το αρμόδιο, κατά τόπο, Εφετείο. γ) Η αίτηση προς το Δικαστήριο υποβάλλεται από την αρμόδια αρχή ή από κάθε άλλο φυσικό ή νομικό πρόσωπο, που έχει έννομο συμφέρον, το οποίο πρέπει να είναι ατομικό, άμεσο και ενεστώς. Το έννομο συμφέρον μπορεί να είναι υλικό ή και ηθικό όφελος και αυτό το έχει ο ωφελούμενος από το σκοπό που έταξε ο διαθέτης. Το έννομο συμφέρον δεν φτάνει μέχρι του σημείου και περιλαμβάνει οποιονδήποτε τρίτο, ο οποίος, κατά την υποκειμενική του κρίση θεωρεί ότι δικαιούται να παρεμβαίνει αυτοβούλως σε θέματα διοίκησης και διαχείρισης των Κληροδοτημάτων.
Σημειώνω ιδιαίτερα, ότι ο Άρειος Πάγος με την απόφασή του για το ΖΑΠΠΕΙΟ ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ, έκρινε ότι ο όρος που περιέχεται στη διαθήκη του Ευαγγέλη Ζάππα, σύμφωνα με τον οποίο εξουσιοδοτείται κάθε Έλληνας πολίτης να «επαγρυπνεί για την εκτέλεση των διατάξεων της διαθήκης του και να υποχρεώνει κάθε ενάντιο δια του νόμου να τις αποκαθιστά», δεν καθιστά την αιτούσα ή οποιονδήποτε τρίτο, μη αναφερόμενο στη διαθήκη πρόσωπο, νομιμοποιούμενο για την υποβολή τέτοιας αίτησης «καθώς το έννομο συμφέρον για οποιαδήποτε προσφυγή στα δικαστήρια, μόνο από το Σύνταγμα και τους νόμους μπορεί να απορρέει».
β. Αφορά τα Αγαθοεργά Καταστήματα Ιωαννίνων: Η Συνταγματική απαγόρευση της μεταβολής της διαθήκης αποσκοπεί να διασφαλίσει τις καταλείπουσες υπέρ κοινωφελούς σκοπού περιουσίες από τον κίνδυνο Νομοθετικών ή Διοικητικών Κρατικών επεμβάσεων, που θα μετέβαλαν τον ηθελημένο από τον διαθέτη κοινωφελή προορισμό τους.
Στην πόλη των Ιωαννίνων, υπάρχουν διάφορα Κληροδοτήματα, που αφέθηκαν από τους Ηπειρώτες Ευεργέτες. Τα κληροδοτήματα αυτά, που άλλα μεν ονομάζονται «Αγαθοεργά Καταστήματα» και διοικούνται από Εφοροεπιτροπείες της Μητρόπολής, οι οποίες διαχειρίζονται την περιουσίες τους, άλλα δε διοικούντα από το Δήμο. Για τη Διοίκηση των Αγαθοεργών Καταστημάτων, διεξάγεται πολύχρονος αγώνας από Ενώσεις Πολιτών και διακεκριμένους λόγιους της πόλης, που επιδιώκουν, με περισπούδαστα άρθρα, τα οποία φιλοξενούνται, κυρίως, στον «Πρωινό Λόγο», να περιέλθουν τα Κληροδοτήματα αυτά στον Δήμο. Οι Ενώσεις Πολιτών, οι διακεκριμένοι λόγιοι της Πόλης, διάφοροι Φορείς και ο Δήμος κατά καιρούς, αλλά και τοπικοί βουλευτές, προτρέπουν τους Πολιτειακούς άρχοντες (Πρόεδρο Δημοκρατίας, Πρόεδρο της Βουλής) και τους εκπροσώπους της Κυβέρνησης (Πρωθυπουργό, Υπουργούς, Περιφερειάρχη κ.τ.λ.), να παρέμβουν με κυβερνητικές πράξεις ή με νόμο, ώστε να περιέλθουν αυτά στο Δήμο.
Όμως, σύμφωνα με τα παραπάνω, τα οποία σημειωτέον δεν επιδέχονται νομικό αντίλογο, μοναδικός τρόπος επίλυσης της διαχείρισης των κληροδοτημάτων του προβλήματος αυτού, που ταλανίζει την πόλη και μερίδα της Τοπικής Κοινωνίας, είναι η προσφυγή στο Εφετείο Ιωαννίνων, από εκείνους που έχουν έννομο συμφέρον, το οποίο με την ολιγόχρονη διαδικασία που προβλέπει το άρθρο 825 Κ.Π.Δ., θα επιλύσει οριστικά και σύντομα το θέμα αυτό, ώστε να μην υπάρχει η ένταση που επικρατεί στις σχέσεις της Μητρόπολης και ορισμένων Φορέων και πολιτών της πόλης. Έτσι, θα παύσει η προτροπή των Κρατικών αξιωματούχων να παρέμβουν, πρόδηλα παράνομα, στην επίλυση του προβλήματος αυτού.
Παραθέτοντας, τα παραπάνω, επ’ ευκαιρία της επιτυχούς επίλυσης του προβλήματος που αντιμετώπισε το «ΖΑΠΠΕΙΟ», ευελπιστώ, ότι προσφέρεται ορθή και μόνη διαδικασία επίλυσης του θέματος των Αγαθοεργών Καταστημάτων Ιωαννίνων.
ΜΙΧΑΗΛ ΜΑΡΤΣΕΚΗΣ