Μια πανδημία μέσα στην πανδημία!..

 Ένα δένδρο παράγει όσο οξυγόνο χρειάζονται 10 άνθρωποι ενώ ταυτόχρονα απορροφά το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, κάτι ιδιαίτερο σημαντικό για τους κατοίκους μιας πόλης όπου τα επίπεδα οξυγόνου είναι χαμηλά και η μόλυνση της ατμόσφαιρας αυξημένη.
Τα δένδρα της πόλης συνιστούν επιπλέον ένα σημαντικό κομμάτι του αστικού οικοσυστήματος, επηρεάζουν δηλαδή τον κύκλο ζωής πολλών ζωντανών - πέραν του ανθρώπου - οργανισμών που ζουν στην πόλη. Όπως τα πουλιά που χτίζουν τις φωλιές τους σ’ αυτά και των οργανισμών που τρέφονται από αυτά.
Ταυτόχρονα τα δένδρα αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της αισθητικής μιας πόλης. Ποιος δεν αγαλλιάζει από το άρωμα που γεμίζει την Δωδώνης στις αρχές του καλοκαιριού από τις ανθισμένες φιλύρες (φυτευτήκαν με την επιμέλεια του δημοτικού συμβούλου Δ. Μακρή στα τέλη του 1960); Ποιος δεν απολαμβάνει την βόλτα του στο άλσος του Γιαννιώτικου Σαλονιού, μέσα σε σφενδάμους, πεύκα και ακακίες (το φύτεμά τους επιμελήθηκε η αρχιτέκτονας Σοφία Δεβλέτογλου-Χαρίση την δεκαετία του 1960) ή στο περιαστικό πευκόδασος του λόφου της Αγίας Τριάδας (φυτεύτηκε περί τα τέλη του 1930);
Επιπλέον, κάποια δένδρα που σώθηκαν από τις ρυμοτομίες της πόλης αποτελούν πραγματικά οικολογικά μνημεία, όπως η ακακία στο δημοτικό παρκινγκ η οποία κάποτε πρέπει να ανήκε στον κήπο του παλατιού του Βελή, γιού του Αλή Πασά, ή ο πλάτανος που βρίσκεται σήμερα δίπλα στο δικαστικό μέγαρο, με υπολογιζόμενη ηλικία (βάσει της περιφέρειάς του) άνω των 280 ετών, που σημαίνει ότι φυτεύτηκε πριν την εποχή του Αλή Πασά. Ίσως να είναι το γηραιότερο δένδρο της πόλης των Ιωαννίνων. Πριν από τον Αλή Πασά χρονολογούνται και κάποια από τα πλατάνια των οδών Βορείου Ηπείρου και 8ης Μεραρχίας, κάποια άλλα έχουν ηλικία περίπου 200 χρόνια και πρέπει να φυτεύτηκαν επί Αλή Πασά που είχε στην περιοχή ένα κιόσκι μέσα σε έναν απέραντο κήπο με δένδρα, και κάποια φυτεύτηκαν επί Ρασήμ Πασά, το 1873, στα πλαίσια της δημιουργίας του Μιλιέτ Μπαχτσέ, του «Δημοτικού κήπου», στον οποίον παλαιότερα συνήθιζαν οι Γιαννιώτες να κάνουν εκδρομές.
Είναι δεδομένο λοιπόν ότι τα δένδρα της πόλης έχουν μεγάλη αξία και γι’ αυτό πρωτοβουλίες όπως το «υιοθέτησε ένα δένδρο» είναι σημαντικές. Όμως η ιδιαίτερη μέριμνα που τους πρέπει δεν είναι προφανής σε όλους. Τα πλατάνια στην 8ης Μεραρχίας κινδύνεψαν να κοπούν, το 1963, όταν επρόκειτο να γίνει διαπλάτυνση του δρόμου επί δημαρχίας Γρηγορίου Σακά. Ευτυχώς τα έσωσε η παρέμβαση του Ε. Τζάλλα, εκδότη της εφημερίδας «Ηπειρωτικός Αγών». Και ο πλάτανος του δικαστικού μεγάρου κινδύνεψε την εποχή της κατασκευής του μεγάρου αλλά σώθηκε από την σωτήρια παρέμβαση του αρχαιολόγου Σ. Δάκαρη. Δυστυχώς τα κυπαρίσσια της λεωφόρου Σ. Νιάρχου δεν είχαν την ίδια ευνοϊκή τύχη· θυσιάστηκαν για την διαπλάτυνση.
Όμως σήμερα όλα ανεξαιρέτως τα πλατάνια των Ιωαννίνων κινδυνεύουν με εξαφάνιση εξαιτίας του μεταχρωματικού έλκους, που προκαλείται από το μύκητα Ceratocystis platani. Πρόκειται για ένα μύκητα που είναι αυτόχθονο είδος της Βόρειας Αμερικής και που εισήχθη κατά λάθος στην Ευρώπη προς το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με ξύλο πλατάνου που χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή κιβωτίων για τη μεταφορά πολεμικού υλικού κατά την απόβαση των συμμάχων στην Μασσαλία.
Από τότε η ασθένεια έχει επεκταθεί σε πολλές περιοχές της Γαλλίας και της Ιταλίας, νεκρώνοντας μέχρι και το 90% των πληθυσμών των πλατανιών των περιοχών που προσβάλουν. Στην Ελλάδα ο μύκητας εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Πελοπόννησο, το 2003. Εδώ και 10 χρόνια έχει εγκατασταθεί και στην Ήπειρο και έχει καταστρέψει τεράστιους πληθυσμούς πλατανιών στον Λούρο και στον Καλαμά, ενώ ευτυχώς οι βλάβες είναι (ακόμα) μικρής κλίμακας στον Βοϊδομάτη. Πρόκειται κυριολεκτικά για μία πανδημία αφού ο ανατολικός πλάτανος (Platanus orientalis) της Ελλάδας δεν έχει καμία ανοσία απέναντι στον μύκητα και ούτε υπάρχει θεραπεία.
Η πανδημία έφτασε πρόσφατα και στα Γιάννενα. Έχει προσβάλει πολλά από τα πλατάνια των οδών Βορείου Ηπείρου και 8ης Μεραρχίας και πολλά στον παραλίμνιο (φυτεύτηκαν περί το 1930). Αρκετά (μερικά υπεραιωνόβια) έχουν ήδη κοπεί και επίκειται η κοπή κι άλλων. Θύμα του μεταχρωματικού έλκους και το «πλατάνι του Κατσαντώνη», μπροστά από το Ιτς Καλέ, στο οποίο κρέμασε ο Αλή Πασάς τον ήρωα και τους συντρόφους του. Για την επιτυχή αναστολή της εξάπλωσης του μύκητα πρέπει να κοπούν τα μολυσμένα δένδρα αλλά μαζί μ’ αυτά - κι αυτό είναι σημαντικό όσο κι αν ακούγεται περίεργο - πρέπει να κοπούν και κάποια από τα γειτονικά υγιή προκειμένου να διακοπεί η περαιτέρω εξάπλωση του παθογόνου που διαδίδεται υπογείως από τα προσβεβλημένα δένδρα στα γειτονικά υγιή με την αναστόμωση των ριζών τους.
Πρόκειται για μια δραματική στιγμή της ιστορίας του οικοσυστήματος των Ιωαννίνων που διεξάγεται στην σκιά της πανδημίας του κορονοϊού. Ας ελπίσουμε ότι η πανδημία του Ceratocystis platani δεν θα εξαφανίσει όλα τα πλατάνια των Ιωαννίνων και της Ηπείρου.