Οκτώβρης – Άγιο Δημητριάτης Σποριάτης και Βροχάρης…

 Ο Οκτώβρης είναι η καρδιά του φθινοπώρου. Χαρακτηρίζεται κυρίως από τις γλυκιές λιακάδες -το μικρό καλοκαιράκι που λέμε - μετά τα πρωτοβρόχια.

Ανθίζουν τα χρυσάνθεμα. Ονομάζεται και Αϊ Δημήτρης, εξ αιτίας της γιορτής του Αγίου στις 26 του μηνός και Αγιο - Δημητριάτης. Γι’ αυτό και τα χρυσάνθεμα τα λένε και Αϊ Δημητριάτικα. Στην ύπαιθρο οι λόχμες γεμίζουν κυκλάμινα ακόμα και οι σχισμάδες των βράχων, κι ο Γιάννης Ρίτσος αναρωτιέται: «Κυκλάμινο, κυκλάμινο στου βράχου τη σχισμάδα

πού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύεις;»
Οκτώβρης, ο Σποριάτης, Σποριάς και Σπαρτός τον λέει ο απλός λαός, και Βροχάρη, από τις πολλές βροχές που πρέπει οι γεωργοί να εκμεταλλευτούν και να φροντίσουν να οργώσουν τα χωράφια και να σπείρουν, γι’ αυτό υπάρχουν και παροιμίες, όπως:
«Οκτώβρη κι αν δεν έσπειρες σιτάρι λίγο θα’ χεις»
«Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οκτώ σακκιά δεν γέμισες»
Αλλά είναι «οι δρόμοι των νερών και των κοπαδιών». Ο Οκτώβρης είναι ο μήνας που οι τσοπάνηδες αρχίζουν να κατεβαίνουν με τα κοπάδια από τα αλπικά λιβάδια στους κάμπους να ξεχειμωνιάσουν στα χειμαδιά.
Το κατέβασμα είναι τόσο αγωνιώδες και επίπονο μέσα στη φθινοπωρινή συγκυρία.
Τα ζωντανά εγκυμονούν, οι καιρικές συνθήκες είναι συχνά αντίξοες.
Τι να πούμε εμείς, που δεν βιώσαμε τέτοιες καταστάσεις…
Γι’ αυτό θα μας διηγηθεί το «κατέβασμα» στα χειμαδιά ένας τσοπάνης, όπως το κατέγραψα:
«…Όταν τα πράματα (πρόβατα) θ’έλνε να φύγουν, που τα ζορίζει το κρύο στο βουνό, φεύγουν, γιατί είναι νοητά σαν τον άνθρωπο, κι ας μην έχουν μιλιά.
Θυμάμαι μια χρονιά, και δεν θα την αστοχήσω «ξεχάσω», άργησα να φύγω για τα χειμαδιά. Τα πράματα ήταν ανήσυχα απ’ το κρύο.
Βγαίνω όξω απ’ το μαντρί που είχα φωτιά και βλέπω έριχνε χιόνι, τα πράματα δεν είχανε που να τρυπώσουνε κι έφερναν «τροϋρω».
Ξεκίνησα λοιπόν, ντυμένος με την «καπότα» (μάλλινο επενδύτη από μαλλί). Κι όσο προχωρούσα έρνε όλο και πιο πολύ. Έμπαινε το νερό σπ’ το λαιμό κι έβγαινε κάτου.
Τώρα αν τύχει τούτ’ η νεολαία και περάσει μια τέτοια μπόρα θα πεθάνουν… ούλοι.
Όσο προχωρούσα παράτησ’ κι ο θεός δεν έβρεξε άλλο, εδεκεί σταμάτησε. Βγήκα σ’ ένα σιάδι και βρήκα κι άλλο χωριανό μου εκεί.
Μόλις μ’ είδε μου λέει: «Έλα δω, εσύ είσαι μούσκεμα, κάτσε, ν’ ανάψω φωτιά, βγάλε τα σκουτιά να τα λιάσεις και κοιμήσ’ θα φυλάξω εγώ. Έτσι κι έγινε. Πιο πέρα ήταν ένα χωριό και πήγε κι έφερε να φάμε. Αυτή τη νίλα που’ παθα δεν την ματάειδα. Τα μάζευα κι έφευγα πριν «πιάσει ο καιρός».
TTT
Τον Οκτώβρη επίσης, σε αποδημητικές περιοχές της πατρίδας μας, τον λένε «ο Αϊ-Δημήτρης της επιστροφής» κι αυτό, γιατί τότε γινόταν ο γυρισμός των παραδοσιακών μαστόρων στις οικογενειακές τους εστίες.
Γίνεται ο προστάτης των ξενιτεμένων, που γύρω στη γιορτή του αρχίζουν τα πολυπόθητα ταξίδια της επιστροφής.
Το χειμώνα θα απολάμβαναν μαζί με τις οικογένειές τους τούς καρπούς των κόπων της αποδημίας τους, συμμετέχοντας σε οικογενειακά γλέντια και κοινωνικές εκδηλώσεις…
Ας αφήσουμε κι εδώ κάποιον να μας αφηγηθεί την επιστροφή των μαστόρων:
«…Ήτανε δειλινό, όταν ξαφνικά μια παιδιάστικη φωνή, σκίζοντας την ησυχία της γειτονιάς, έκανε τον κόσμο ανάστατο.
-Οι μαστόροι, οι μαστόροι. ‘Έρχονται οι μαστόροι.
Και τι δεν έγινε τότε. Σαν σαΐτες τα παιδιά τιναχτήκανε απ’ το χωριό σε ψήλωμα για ν’ αγναντέψουν και να διαλαλήσουν, τραγουδώντας και χορεύοντας:
-Νάτοι! Ξαναφάνηκαν, νάτοι εκεί μπροστά!
-Έρχεται ο πατέρας μου! έρχεται κι ο Πάνος κι ο Γιώργος μας!
-Τήρα ρε, μπροστά πάει το μουλάρι μας, πίσω έρχεται ο γαϊδαράκος μας ο Μέντιος.
-Ε ρε Θεούλη μου, τι έχει να γίνει σήμερα! Θα καεί το πελεκούδι.
Από κοντά φτάνουν τρεχάλα κι οι γυναίκες. Δεν έμεινε ψυχή που να μην ανέβει στο ψήλωμα. Όλοι μαζί παρουσιάζουν μια συγκινητική εικόνα.
Μανάδες, γυναίκες, αδερφάδες, καρτερούνε με λαχτάρα αγαπημένα παιδιά, άνδρες, αδέρφια να ρθούνε από τα έρημα τα ξένα»
TTT
Η γιορτή αυτή θεωρείται από το λαό μας ως ορόσημο του χειμώνα, συνδυάζεται δε με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου.
Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω τραγούδι, πολύ γνωστό στην Μακεδονία για τους δύο Αγίους.
Οι δύο Άγιοι μαλώνανε, ο Αϊ Γιώργης κι ο Αϊ Δημήτρης:
«-Αϊ Γιώργη-Αϊ Γιώργη Βούλγαρε και σκορποφαμελίτη
εγώ μαζώνω φαμιλιές κι εσύ μου τις σκορπίζεις.
Μαζώνω μάνες και παιδιά, γυναίκες με τους άνδρες,
μαζώνω και τ’ αντρόγυνα τα πολυαγαπημένα,
μαζώνω και μιά μικρόνυφη, μικρή «αρραβωνιασμένη»,
που’ χει τα τέλια στα μαλλιά, τα νύχια τα βαμμένα.
-Εγώ φέρνω την άνοιξη και συ μου τη στεγνώνεις
-εγώ φέρνω τα πρόβατα κι εσύ τα ξεδιαγ’μίζεις»
-εγώ φέρνω τσοπάνηδες, λαλώντας τις φλογέρες».
Επίσης τον Οκτώβρη γιορτάζουμε την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και το ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου του 1940.
Μέτσοβο