Μιχαήλ Αγγέλου, μία οδός με… λάθος όνομα!

Είναι μια από τις γνωστότερες, κεντρικότερες και πιο πολυσύχναστες οδούς των Ιωαννίνων. Στην ταμπέλα γράφει: «Οδός Μιχαήλ Αγγέλου» και επεξήγηση: «Ιδρυτής Δεσποτάτου της Ηπείρου (13ος αι.)». 

Αναφέρεται σε μια εποχή προ 800 και πλέον ετών όταν, το 1204, όταν η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Λατίνων της τέταρτης Σταυροφορίας. Τότε, πολλοί Βυζαντινοί αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας. Μεταξύ αυτών, ήταν ο Μιχαήλ, το νόθο παιδί του Ιωάννη Δούκα,

γιού του Κωνσταντίνου Αγγέλου, ο οποίος κατέφυγε στην Ήπειρο, στην Άρτα, όπου μετά από μια μακριά περίοδο πολεμικών αγώνων έθεσε υπό την διοίκησή του και υπό την μορφή ενός βυζαντινού αυτόνομου κράτους, μια περιοχή που εκτεινόταν από το Δυρράχιο μέχρι την Ναύπακτο. Δικαίως λοιπόν αποφασίστηκε μια οδός της σύγχρονης πόλης των Ιωαννίνων να πάρει το όνομά του. 

Όμως τόσο το επίθετο «Άγγελος» όσο και ο τίτλος «ιδρυτής Δεσποτάτου» είναι λάθος. Ο Μιχαήλ ποτέ δεν απέκτησε τον τίτλο του «δεσπότη» και επομένως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ιδρυτής «Δεσποτάτου». Ήταν ο (νόθος) γιός του, ο Μιχαήλ Β΄ Δούκας, που πρώτος απέκτησε τον τίτλο του δεσπότη. Αλλά και ο χαρακτηρισμός «Δεσποτάτο Ηπείρου» δεν χρησιμοποιούταν την εποχή του Μιχαήλ ούτε στα κρατικά έγγραφα αλλά ούτε και από τους ιστοριογράφους· για πρώτη φορά αναφέρεται πολύ αργότερα, τον 14ο αι., στο Χρονικό του Μορέως. 

Ούτε το επίθετο «Αγγέλου» που αποδίδει η πινακίδα στον Μιχαήλ είναι σωστό (φωτό). Ο πατέρας του, ο Ιωάννης Δούκας, αντί για το επίθετο «Άγγελος» του πατέρα του υιοθέτησε, άγνωστο για ποιο λόγο, το επίθετο «Δούκας» της γιαγιάς του. Παρομοίως ο Μιχαήλ, όπως και ο πατέρας του, ποτέ δεν χρησιμοποίησε το επίθετο «Άγγελος» του παππού του, αλλά το «Δούκας» που είχε υιοθετήσει ο πατέρας του, μαζί, μερικές φορές, με το επίθετο «Κομνηνός» που υιοθέτησε από την γιαγιά του (K. Βαρζός, Η Γενεαλογία των Κομνηνών, 1984, τόμος ΙΙ, σ.670). Η σωζόμενη σφραγίδα του Μιχαήλ καθώς και τα αρχικά του που βρίσκονται εντειχισμένα στα τείχη του κάστρου του Βερατίου (φωτό), το επιβεβαιώνουν.

 Αλλά και η συντριπτική πλειοψηφία των βυζαντινών πηγών (26 από τις 29 υπάρχουσες συνολικά) τον αναφέρουν ως Μιχαήλ Δούκα ή Μιχαήλ Κομνηνό Δούκα ή απλώς Μιχαήλ. Μόνο δύο βυζαντινοί ιστοριογράφοι, ο Νικηφόρος Γρηγοράς (δύο φορές στην Ρωμαϊκή Ιστορία του) και ο Ευφραίμιος (μία φορά στο Χρονικό του) τον αναφέρουν ως Μιχαήλ Άγγελο. Οι μεμονωμένες αυτές περιπτώσεις αφορούν σε προσπάθειες δυσφήμησης του Μιχαήλ, επειδή αυτός είχε αποσπάσει κτίσεις από το Βυζάντιο, συνδέοντάς τον με τον οίκο των Αγγέλων που είχε κάκιστη φήμη επειδή ο Άγγελος Αλέξιος Δ’ συμμάχησε με τους Σταυροφόρους ενάντια στο θείο του και αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Άγγελο Αλέξιο Γ’ ο οποίος δείλιασε μπροστά στους Σταυροφόρους και δεν υπερασπίστηκε την Πόλη. 

Το σίγουρο είναι ότι ο Μιχαήλ ποτέ δεν λεγόταν Άγγελος και ποτέ δεν είχε το τίτλο του δεσπότη. Όλα αυτά είναι γνωστά εδώ και 60 χρόνια, από το 1959, από όταν δημοσιεύτηκε το άρθρο του L. Stiernon, Les origines du despotat d'Épire. À propos d'un livre récent. Πότε και πώς όμως έγινε αυτό το διπλό λάθος στην ταμπέλα της οδού; Η ονομασία της οδού έγινε κάποια στιγμή μεταξύ του 1920 (οπότε ονομαζόταν οδός Άγγελου Φορέστη) και του 1933 (οπότε και αναφέρεται ως οδός Μιχαήλ Αγγέλου στα πρακτικά των συνεδριάσεων του Δήμου Ιωαννιτών). 

Το διπλό αυτό λάθος απαντάται πρώτη φορά στον Π. Αραβαντινό, το 1856, στο έργο του Χρονογραφία της Ηπείρου (τόμος 1, σελ. 60). Ο Ι. Ρωμανός επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη στο έργο του Περί Δεσποτάτου της Ηπείρου, το 1895, στην σελ.1. Ακόμα και ο σπουδαίος βυζαντινολόγος D.M. Nicol επανέλαβε το διπλό αυτό λάθος στην πρώτη έκδοση του βιβλίου του The Despotate of Epirus, το 1957. Το διόρθωσε όμως στην δεύτερη έκδοση, το 1984. Σύγχρονοι ιστορικοί της Ηπείρου όπως ο Λ. Βρανούσης, ο Ε. Χρυσός και άλλοι δεν κάνουν το λάθος αυτό. 

Επομένως, το όνομα της οδού πρέπει, με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, να αλλάξει σε «Οδός Μιχαήλ Δούκα» με την επεξήγηση «Ιδρυτής αυτόνομου βυζαντινού κράτους στην Ήπειρο (13ος αι.)». Αν αυτό, παρόλη την σοβαρότητα του λάθους, κρίνεται υπερβολικά περίπλοκο δεδομένων των επιπτώσεων που συνεπάγεται η αλλαγή ονομασίας στην καθημερινότητα των πολιτών, τότε ας παραμείνει το όνομα «Μιχαήλ Αγγέλου» αλλά με αλλαγμένη την επεξήγηση σε «Ιταλός ζωγράφος της Αναγέννησης (16ος αι.)»…