Περί κατακλυσμών…
Οι πρόσφατες εικόνες από την πλημμυρισμένη Θεσσαλία δημιούργησαν στο μυαλό μου αίσθηση κατακλυσμού, ενώ θυμήθηκα την ισχυρή εντύπωση, την οποία μου είχε προκαλέσει ως παιδί η αφήγηση του δασκάλου μου για τον κατακλυσμό του Νώε. Ήταν να μην εντυπωσιάζεσαι ακούγοντας για κάποιον δίκαιο άνθρωπο, τον Νώε, που ο Θεός τον συμβούλεψε να κατασκευάσει μια μεγάλη κιβωτό, να βάλει μέσα, εκτός από την οικογένειά του, τη σύζυγο, της οποίας το όνομα -τι παράδοξο(!)- δεν αναφέρεται πουθενά, και τους τρεις γιους του με τις συζύγους τους, ένα ζευγάρι από κάθε είδος ζώου, ώστε ν’ αναπαραχθούν αυτά μετά τον επερχόμενο κατακλυσμό και τούτο, για να τιμωρηθούν οι άνθρωποι εξ αιτίας της ηθικής τους κατάπτωσης; Πόσο μάλλον, που ο κατακλυσμός εκείνος είχε διαρκέσει σαράντα μερόνυχτα, ενώ τα νερά, τα οποία είχαν καλύψει τα πάντα υποχώρησαν μετά από εκατόν πενήντα μέρες, οπότε η κιβωτός προσάραξε στο όρος Αραράτ (αρμενικά: Արարատ ή Մասիս). Κι ακόμα πιο παράδοξη φάνταζε η αγαστή συνύπαρξη των ανθρώπων με το πλήθος των ζώων επί πολλούς μήνες, χώρια οι ποσότητες τροφής που απαιτούντο για τόσα στόματα.
Φυσικά, εκείνα τα χρόνια δεν είχα ακούσει γι’ άλλο τέτοιο φαινόμενο, αν και η Ελληνική Γραμματεία αναφέρει τρεις κατακλυσμούς, του Δευκαλίωνος, του Ωγύγου και του Δαρδάνου! Δεν είναι του παρόντος, γιατί ως Ελληνόπαιδες δεν γνωρίζαμε κάτι για τους εγχώριους αρχαίους κατακλυσμούς. Η αφορμή που τούτη τη στιγμή γράφω γι’ αυτούς είναι οι τελευταίες πλημμύρες στη Θεσσαλία, οι οποίες προϊδεάζουν για την εικόνα που θα είχαν εκείνοι οι κατακλυσμοί, πολύ περισσότερο, που παρόμοια φαινόμενα μεταφέρονται κατά καιρούς στις οθόνες μας από τα πέρατα της γης, όπως και πρόσφατα από το Χόνγκ Κόνγκ και τη Λιβύη.
Από τους τρεις κατακλυσμούς που συνέβησαν στον ελλαδικό χώρο, λοιπόν, ας δούμε εκείνον του Δευκαλίωνος και της Πύρρας, βασιλικού ζεύγους της Θεσσαλίας, το οποίο βασίλευε με δικαιοσύνη. Ο Δίας, όμως, αποφάσισε να εξαφανίσει εκείνη τη γενιά των ανθρώπων, γιατί είχαν υποπέσει σε πολλά ηθικά ολισθήματα! Τότε, ο Προμηθέας συμβούλεψε τον γιο του, τον Δευκαλίωνα, να κατασκευάσει μια κιβωτό για να σωθεί, βάζοντας μέσα όλα τα αναγκαία και, φυσικά, τη γυναίκα του, την Πύρρα. Όταν όλα ήταν έτοιμα, άνοιξαν οι ουρανοί κι έβρεχε για εννέα μερόνυχτα, οπότε όλα, άνθρωποι και αγαθά, κατακλύστηκαν και μόνο κορυφές βουνών εξείχαν. Η κιβωτός έπλεε πάνω στα νερά μέχρι που στάθηκε στην κορφή του Παρνασσού ή, κατ’ άλλους, στην Όθρη ή στον Άθω ή στη Δωδώνη.
Όταν τα νερά αποσύρθηκαν, ο Δευκαλίων και η Πύρρα έκαναν θυσία στον Δία, ο οποίος, ευχαριστημένος, τους είπε να ζητήσουν ό,τι θέλουν κι εκείνοι ζήτησαν ανθρώπους και, σύμφωνα με την εντολή του, άρχισαν να πετούν πίσω τους λιθάρια κι όπου έριχνε λιθάρι ο Δευκαλίων η γη έβγαζε άνδρες κι όπου η Πύρρα γυναίκες! Φυσικά, έκαναν και δικά τους παιδιά, τον Έλληνα, γενάρχη των Ελλήνων, τον Αμφικτύονα, την Πρωτογένεια, τη Μελάνθεια, τη Θύια και την Πανδώρα. (Ελληνική Μυθολογία, Εκδοτική Αθηνών, τ. 2, σ. 59 κ.ε.)
Ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνος δεν μπορεί παρά να αντανακλά πραγματικότητες. Δεκτό το ευφάνταστο των ανθρώπων, αλλά θαρρώ πως δύσκολα επινοούνται όλα αυτά, θαυμαστά στην ουσία τους, εκ του μηδενός. Δεν είναι, μάλιστα, λίγες οι φορές που γεγονότα, τα οποία ανήκαν στη χώρα του μύθου, όπως για παράδειγμα ο Τρωικός πόλεμος, έχουν καταταγεί στην Ιστορία. Και ο ποιητής Ανδρέας Κάλβος, στην Ωδή «Εις Σάμον», αναφερόμενος στον Ίκαρο, γράφει πως «και ο μύθος κρύπτει / νουν αληθείας», δηλώνοντας με τον τρόπο του πως δεν μπορεί να γεννιέται ένας μύθος χωρίς να ενυπάρχει ως αφορμή κάποιο γεγονός, πράγμα που αναδεικνύεται και από το ότι πολλοί επιστήμονες προσεγγίζουν ερμηνευτικά τους αρχαίους μύθους, συνδέοντάς τους με την αληθινή ζωή.
Εν προκειμένω, πίσω από τα λιθάρια που γινόντουσαν άνθρωποι, τι άλλο υπάρχει παρά η γεννητική δύναμή της Γης, απ’ όπου προέκυψε και η λέξη γηγενής; Ειδικότερα, που η μεταμόρφωση αυτή έγινε με εντολή του Δία, ο οποίος στην αρχική εκδοχή του έφερε τις επωνυμίες «ὄμβριος» και «ὑέτιος», που τον συσχετίζουν άμεσα με τον όμβρο και τον υετό, δηλαδή τη βροχή, καθώς είναι αυτός που τη στέλνει! Και ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνος διήρκεσε, καθόλου τυχαία, εννέα ημέρες, με το 9, στη φανερή σημασία του, ενισχυμένη και από την ιδιότητά του ως πολλαπλασίου του ιερού αριθμού 3 με τον εαυτό του, να έχει θεωρηθεί αρχαιόθεν ιερός και να τον συναντούμε ως σήμερα σε πολλές εκφάνσεις της ζωής. Αλλά και τα ονόματα, Δευκαλίων και Πύρρα, έχουν αναφορά στη γεννήτρα Γη. Το πρώτο έχει ως ρίζα τη λέξη δεῦκος, δηλαδή γλεύκος, και συνδέεται με την καλλιέργεια της αμπέλου, ενώ το άλλο σχετίζεται με τα σιτηρά (πυρός και σπυρός «σιτάρι, σίτος, κόκκος σιταριού»). Από το δεύτερο προήλθε και το πρώτο όνομα της Θεσσαλίας! Πύρρα τη λέγανε! (Ελληνική Μυθολογία, Εκδοτική Αθηνών, τ. 2, σ. 59 κ.ε.)
Η Θεσσαλία, λοιπόν, σύμφωνα με τον «μύθο», ήταν το κέντρο ενός εκ των αρχαίων κατακλυσμών. Οι πρόσφατες εικόνες από τις ώρες που εκεί έβρεχε καταρρακτωδώς και κατακλυζόταν ο τόπος, παραπέμπουν χωρίς άλλο σε παρόμοιο φαινόμενο και ο καθένας μπορεί να κατανοήσει ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα, αν αυτό συνεχιζόταν για εννέα ή για σαράντα μερόνυχτα, όπως στους αναφερθέντες κατακλυσμούς.
Συμπερασματικά, η ύπαρξη τέτοιων καιρικών φαινομένων λέει με παρρησία στον σύγχρονο άνθρωπο πως ανά πάσα στιγμή μπορεί να ζήσει ό,τι θεωρούσε πως ήταν μυθικό ή πολύ μακρινό, τόσο χρονικά όσο και τοπικά. Φυσικά, αν συμβεί, δεν θα τιμωρηθεί με απόφαση των θεών, αλλά από τη δική του ύβρη έναντι της φύσης, η οποία δρα ελεύθερα και αντιστέκεται, θα λέγαμε, στους καταναγκασμούς που εκείνος της επιβάλλει.
