Πόλεμος πατήρ πάντων;
Τα όσα δραματικά συμβαίνουν στο χώρο της Μέσης Ανατολής στην περιοχή της Γάζας και όσα τραγικά συνέβησαν και συμβαίνουν στην Κριμαία, άσχετα αν οι προβολείς της δημοσιότητας έχουν μετατοπιστεί στην πρόσφατη εστία πολέμου, επαναφέρουν στην επικαιρότητα την παρηχητική ρήση -διαπίστωση του αρχαίου φιλοσόφου Ηράκλειτου «πόλεμος πατήρ πάντων εστί, πάντων δε βασιλεύς», ο πόλεμος είναι πατέρας και κυρίαρχος των πάντων. Η συγκεκριμένη φράση χρησιμοποιείται σήμερα ευρύτατα σ' όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες (οικονομία, εμπόριο κ.λπ.) ως αγώνας επιβίωσης,όχι απαραίτητα με όπλα. O πόλεμος (έρις, ανταγωνισμός) είναι προσφιλής μεταφορά στον Hράκλειτο. Ως δράση και αντίδραση αντίθετων δυνάμεων, εξασφαλίζει κατά τον Ηράκλειτο την αλλαγή, την τάξη και την αρμονία του κόσμου. Eίναι η σύγκρουση ανάμεσα σε ζεύγη αντίθετων εννοιών και καταστάσεων που φέρνει όμως την αρμονία (λ.χ. βίος-θάνατος, ἀρχή-πέρας, κόρος-λιμός, δίκη-ἔρις, εἰρήνη-πόλεμος). Εκφράζει τη συνεχή αλλαγή όλων των πραγμάτων και των καταστάσεων, τον μετρημένο ανταγωνισμό στον φυσικό και στον κοινωνικό κόσμο.
O πόλεμος, δηλαδή η σύγκρουση, που διέπει όλα τα συμβάντα και ρυθμίζει τη λειτουργία της φύσης, είναι επίσης κοινός, δηλαδή καθολικός παράγοντας, που ρυθμίζει τις διαφορές και τις συγκρούσεις των ανθρώπων. Ενεργεί κατά ανάλογο τρόπο με τον λόγο («λόγον ξυνόν», λόγο κοινό), που συνέχει τους ανθρώπους και τον κόσμο.
Στο φυσικὸ επίπεδο, μπορούμε να ορίσουμε τον πόλεμο ως τη «φυσική κατάσταση» της ύλης για την επιβολή και επιβίωση της ισχυρότερης δομής. Η λαϊκή ρήση «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό», απλουστευτικά μεν, παραστατικά δε, επβεβαιώνει την ως άνω διαπίστωση. Κάθε τι που γεννιέται είναι αποτέλεσμα προηγούμενων σχηματισμών που ανταγωνίστηκαν στο παρελθόν. Ρίχνοντας μια ματιά στον τρόπο σχηματισμού των βουνών, των πεδιάδων, των φαραγγιών, των νησιών κλπ. επιβεβαιώνουμε.
Στο βιολογικὸ επίπεδο, ο ανταγωνισμός (ο πόλεμος) μέχρι θανάτου είναι ὁ κανόνας και το νόημα της Ζωής. Δεν υφίσταται ζωὴ χωρὶς «καταστροφὴ της ζωής», για επιβίωση ατομική και του είδους αφενός, για την αναπαραγωγὴ των ἀτόμων και του είδους αφετέρου. Άλλωστε, το λεγόμενο ότι «ο θάνατος γεννάει ζωή» δίνει ανάγλυφα την αλληλουχία ανοίγματος και κλεισίματος, έναρξης και τέλους, του αέναου κύκλου ζωής και θανάτου.
Στο ιστορικὸ, τώρα, επίπεδο, οι κοινωνίες -από τις πρωτόγονες μέχρι τις σύγχρονες- αλλά και οι κοινότητες αναπτύσσουν όπλα καὶ οργάνωση, καὶ πολεμούν τους αντίστοιχους γειτονικοὺς κοινωνικοὺς σχηματισμούς, προκειμένου να τους κατακτήσουν και να τους ἐξουσιάσουν, ακόμη και να τους εξολοθρεύσουν, προκειμένου να σφετεριστούν υπέργειους και υπόγειους πόρους, είτε και για λόγους καθαρὰ κυριαρχικούς (αναπαραγωγὴ της σχέσης Κυρίου - Δούλου). Τα παραδείγματα απὸ την Ιστορία είναι αμέτρητα. Υπενθυμίζουμε τους σκληρούς και αιματηρούς Αποικιοκρατικούς Πολέμους κατά τους οποίους «εξαφανίστηκαν» στην κυριολεξία ολόκληρες φυλές ιθαγενών, αλλά και τους σημερινούς «περιφερειακούς» πολέμους, απότοκοι της επιθυμίας των Ισχυρών της Γης να ελέγξουν γεωπολιτικά - γεωστρατηγικά «κρίσιμες» για τα συμφέροντά τους,πολιτικά και οικονομικά, περιοχές.
Σε κοινωνικό επίπεδο, η επικράτηση του «δίκιου του ισχυροτέρου» (το «δίκαιο της πυγμής», όπως εύστοχα το ονόμαζε ο Ευ. Παπανούτσος) οδηγεί στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και ολόκληρων κοινωνικών τάξεων από τις κυρίαρχες. Η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων είναι ακριβώς απόρροια των κοινωνικών ανισοτήτων, οι οποίες συχνά γίνονται κραυγαλέες. Η διασφάλιση ισχυρής κοινωνικής διαφοροποίησης («ταξικότητας»), προϋποθέτει την εκμετάλλευση άλλων κοινωνικών τάξεων - στρωμάτων, και αυτό όχι γιατί το έλεγε μόνο ο Καρλ Μαρξ.
Ως εκ τούτου, παρότι ο πόλεμος ως αδιάλειπτος ανταγωνισμός είναι δομικό στοιχείο της φύσης, δεν νομιμοποιεί τους ανά τους καιρούς πολεμοκάπηλους της οικουμένης να τον μετέρχονται, αφού η εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού επιβάλλει την ειρηνική, με διάλογο και αλληλοσεβασμό,επίλυση των όποιων διαφορών. Θα το γράψουμε για άλλη μια φορά, η λατινική προτροπή «si vis pacem, para bellum», αν θέλεις, δηλαδή, ειρήνη, ετοιμάσου για πόλεμο, είναι εφεύρημα των πολεμοκάπηλων εξυπηρετώντας τα ποιλώνυμα συμφέροντά τους και μόνο. Η πολιτισμένη ανθρωπότητα, αν θέλει να είναι -και όχι μόνο να αυτοαποκαλείται- τέτοια, επιλύει τις όποιες -αναπόφευκτες- διαφορές με ειρηνικό και μόνο τρόπο. Η θηριωδία που βλέπουμε στις μέρες μας στη Γάζα και αυτές που προηγήθηκαν - πάμπολλες- στους περιφερειακούς πολέμους, με αποκορύφωμα αυτή του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, μόνο σε πρωτόγονες κοινωνίες ταιριάζουν.
