Η γενιά των Παιδοπόλεων…

Τον ενθυμούμαι κάπως κοντό και μελαχρινό. Το τόσο πια μακρινό 1957-58 πρέπει να ήταν στην 8η τάξη του ΣΤ’ Γυμνασίου Αρρένων της Θεσσαλονίκης, εις το οποίο φοιτούσαν οι παιδοπολίτες του «Αγίου Δημητρίου». Η χρονιά αυτή ήταν για μένα η 1η τάξη του Γυμνασίου. Τότε στο περιοδικό που εξέδιδαν, σε πολύγραφο, οι παιδοπολίτες του «Αγίου Δημητρίου», που ήσαν στις ανώτερες τάξεις του Γυμνασίου, «Τα Χρονικά μας», διάβασα το κείμενο του παιδοπολίτη, που περιγράφω, κάπως, παραπάνω, που ήταν ο Γιώργος Παπαδόπουλος, με τον τίτλο «Η γενιάς μας - Μέσα στο χθες, το σήμερα και το αύριο». Ένα κείμενο υψηλού επιπέδου, αλλά πλήρως κατανοητό, το οποίο 60 χρόνια και, μετά τη δημοσίευσή του, διατηρεί μια φρεσκάδα, αν και ταιριάζει βεβαίως, κυρίως και προεχόντως, στη γενιά που προέκυψε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Έτσι, τον Μάιο του 2023 συναντηθήκαμε μαζί με τους –πάλαι ποτέ– εμποροπλοιάρχους Παντελή Χονδροματίδη και Ηλία Ηλιόπουλο, σε μια ταβέρνα στο Μοναστηράκι της Αθήνας, με τον άρτι αφιχθέντα εξ Αμερικής Δρα Φιλοσοφίας Κρίτωνα Ζωάκο και την κόρη του, μια άλλη ισχυρή προσωπικότητα, που πέρασε τις φιλόξενες πύλες των παιδοπόλεων και σταδιοδρόμησε και αυτός στην Αμερική, εις την οποία προηγήθηκε ο Γιώργος Παπαδόπουλος.

Οι συζητήσεις βεβαίως εστράφησαν στα πρώτα παιδικά και εφηβικά χρόνια της ζωής μας, όπως τα βιώσαμε στην παιδόπολη του «Αγίου Δημητρίου» στον Βαρδάρη της Θεσσαλονίκης και στο ΣΤ’ Γυμνάσιο αυτής. Από ηλικία εγώ μια ανάσα πριν από την 9η δεκαετία της ζωής και οι άλλοι τρεις να διανύουν ήδη τα πρώτα χρόνια αυτής.

Μνημονεύσαμε το προσωπικό της παιδόπολης, τον «αρχηγό» Παντελή Τακίδη, την φιλόλογο Ελένη Φιρτινίδου, την υπαρχηγό από την Φλώρινα Ελένη Φερεκίδου κλπ.. Αλλά και τους καθηγητές του ΣΤ’ Γυμνασίου, όπως τον Βούλγαρη, τον Ψιλέκα, τον μαθηματικό Σωτηρίου, τους γυμναστές Καλογερόπουλο και Κρικόπουλο, τον Κρητικό Θεολόγο Χλαμπουτάκη, τον φιλόλογο Ανδρέα Πολυμένη από την Βιζύη της Ανατολικής Θράκης. Ακόμα, προεχόντως, τους αξέχαστους, είτε εν ζωή είτε όχι, συμπαιδοπολίτες. Τον πολυτάλαντο Κώστα Τραπεζουντίδη, τον πολιτικό μηχανικό Αγησίλαο Σερεμέτη, τον Γιώργο Φλώρο ποδοσφαιριστή του «ΗΡΑΚΛΗΣ», τους γεωπόνους Παύλο Καπόγλου και Σίμο Γιαννάκη, που με τη φιλία που τους διέκρινε μας θύμιζαν τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη. Τον γιατρό Σίμο Τσιλίκα ο οποίος με την αμέριστη συμπαράσταση της «Βασιλικής Προνοίας» ξεπέρασε τις δυσκολίες που τον σημάδεψαν στα πρώτα χρόνια της ζωής του και που του ταιριάζει τόσο αυτό που ελέχθη από τον Μ. Ναπολέοντα: «ο αληθινός ήρωας είναι να είναι κανείς ανώτερος από τις ατυχίες της ζωής».

Τον καθηγητή της Γαλλικής Φιλολογίας Σταύρο Καλαϊτζόγλου με τον «Εφήμερο Λόγο» του στο Google και τον αξέχαστο φίλο του Μάκη Μπαχατίρογλου που χάσαμε τόσο πρόωρα. Ακόμα τον γιατρό από τον Όλυμπο Κώστα Μπαρμπή, τον καρδιολόγο από τα Κεραύνεια Όρη –σημερινή Μουργκάνα– Χρήστο Βενέτη, τον δαιμόνιο και αέρινο ποδοσφαιριστή του «Φοίνικα» Παναγιώτη Ευφραιμίδη, τον Χρυσoστομο Σμαρόπουλο, τον Θανάση Κεσκινίδη, και τον Κώστα Θεοδώρου της B.P., τον φιλόλογο Αγγλικής και Ελληνικής Φιλολογίας Περικλή Λεύκα, τον γιατρό και ποδοσφαιριστή του «ΗΡΑΚΛΗ» και της Α.Ε.Κ. και κλινικάρχη στη Θεσσαλονίκη Παναγιώτη Χαραλαμπίδη και δεκάδες άλλους συμπαιδοπολίτες, που ο χώρος δεν επαρκεί να τους καταγράψουμε. 

Κάπως έτσι ήρθε η κουβέντα στον Γιώργο Παπαδόπουλο, ο οποίος αμέσως μετά το πέρας των γυμνασιακών σπουδών βρέθηκε με υποτροφία στα Πανεπιστήμια της Αμερικής. Την ίδια χρονιά, το 1958, και ο Χρήστος Τσιαπάλης βρέθηκε σε αντίστοιχα Πανεπιστήμια στον Καναδά. Αναφέρθηκα λοιπόν στο κείμενο του Γ.Π. που ήδη προανέφερα και το οποίο ποτέ δεν ξέχασα. Ο Κρίτων με ρώτησε αν το έχω. Με θλίψη του απάντησα αρνητικά. Τυχαία όμως πολύ πρόσφατα βρήκα σ’ ένα κιτρινισμένο τετράδιό μου από την εποχή της παιδόπολης, να έχω αντιγράψει ολόκληρο το κείμενο του Γ.Π. και μαζί μ’ αυτό, από «Τα Χρονικά μας», του Οκτωβρίου του 1958 την επιστολή του Γιώργου, αμέσως μετά την άφιξή του στην Αμερική, με τις πρώτες εντυπώσεις του και την επιστολή του Ελληνοαμερικανού που χορήγησε την υποτροφία. 

Πολύ αργότερα έμαθα ότι ο Γιώργος Παπαδόπουλος, κατήγετο από το χωριό Ομαλή (Πλάζα) Κοζάνης, εις το οποίο προπολεμικά είχαν εγκατασταθεί Βενεταίοι, από το χωριό μου Λεια –σκαρφαλωμένο ψηλά στη Μουργκάνα– μεταξύ των οποίων και ο αείμνηστος θείος μου Αναστάσιος Βενέτης. Ακόμα από έναν παιδοπολίτη, από το χωριό Κεράσοβο της Κόνιτσας, τον Παντελή Τσούμπανο, έμαθα ότι διατηρούσε επαφή με τον Γιώργο και ότι κατά την διάρκεια της ανελέητης εμφύλιας διαμάχης αμφότεροι οι γονείς του σκοτώθηκαν ο ένας από τους αντάρτες του λεγόμενου Δ.Σ.Ε. και ο άλλος από τον κυβερνητικό στρατό. Μου είπε ακόμα ότι στην Αμερική ο Γ.Π. είχε μια αξιόλογη πορεία και διετέλεσε επικεφαλής σημαντικού Δημόσιου Οργανισμού στην πρωτεύουσα των Η.Π.Α., στην Ουάσιγκτον. Μου έδωσε και το τηλέφωνό του. Επικοινώνησα μαζί του. Μόλις είχε συνταξιοδοτηθεί, και σε ερώτησή μου, μού είπε ότι πλέον διαβάζει τα αθάνατα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων. Δυστυχώς όμως έχασα το τηλέφωνό του και απώλεσα πλήρως τα ίχνη του. Αλλά και ο Κρίτων επίσης από χρόνια είχε κι αυτός χάσει τα ίχνη του.

Έτσι, τώρα που διανύουμε πια τις ετοιμοθάνατες χάρες του φθινοπώρου της ζωής μας και που, από καιρό, αποβάλαμε το ανήσυχο και ακαθόριστο που μας τραβούσε στις χίμαιρες της ζωής, τώρα θα έλεγα, συνειδητοποιούμε το πόσο σημαντικό και σωτήριο για πολλούς από εμάς τους παιδοπολίτες, ρόλο έπαιξαν στη ζωή μας, τα χρόνια της παιδόπολης και, θαρρώ, αισθανόμαστε γι’ αυτό μια βαθιά ευγνωμοσύνη.  Παραθέτω λοιπόν το κείμενο του Γεώργιου Παπαδόπουλου:

 «Η γενιά μας μέσα στο χθες το σήμερα και το αύριο

Γιώργος Παπαδόπουλος

Φίλε μου,

Μη μου πεις πώς ποτέ δεν πρόβαλες το άτομό σου μπροστά στα παιδιά της ηλικίας σου όλου του κόσμου. Αν το πεις αυτό θα καταλάβω ότι πίσω από την άρνηση κρύβεται ο φόβος σου. Ο φόβος να ομολογήσεις πώς βρήκες τη μονάδα σου κατώτερη μέσα σ’ αυτό το κομφούζιο της ανθρώπινης φατρίας.

Φίλε μου, έκανες λάθος. Θ’ αρχίσω να σε βοηθώ στην προσπάθεια να γνωρίσεις τον τρόπο της ζωής και της σκέψης των ομηλίκων σου όλου του κόσμου και να βρεις μια θέση ανάμεσα σ’ αυτούς.

Προχθές ήταν ο πόλεμος, η καταστροφή, χθες δεν σε πρόσεχε κανείς. Δεν χάρηκες απ’ τον έπαινο και δεν γνώρισες αγάπη. Μάζεψες την ψυχή σου και την έκλεισες μέσα σου βαθιά, αφύσικα. Όταν εκείνη επαναστατούσε τότε σε κυρίευε νευρικότητα. Οι μεγάλοι σε μάλωναν και συ απορούσες. Πολλοί λίγοι έσκυψαν πάνω σου και θέλησαν να μάθουν τον πόνο σου. Αγαπητέ συ είσαι ένα παιδί του χτεσινού πολέμου. Μαζί με εσένα και τα παιδιά ολόκληρης της Ευρώπης. Φτάνουμε στο σήμερα και σε βλέπω να ψάχνεις να βρεις τον χαμένο εαυτό σου. Η Μπριζίτ γράφει απ’ την Γαλλία «Μ’ αρέσει το κολύμπι, το ποδήλατο, και η μουσική. Μαθαίνω πιάνο εδώ και πέντε χρόνια». Και προχωρείς, ανοίγεις άλλο φάκελο. Είναι από τον Τζων απ’ το Λονδίνο. «Είμαι δεινός γραμματοσυλλέκτης και τρελαίνομαι για το μπέιζμπολ». Η Φινλανδέζα Λέφκο «Χθες ψάρεψα ένα μεγάλο ψάρι και η μαμά μου το ‘κανε σούπα. Αλλά δεν μ’ αρέσει η σούπα και στο τέλος θα ψαρεύω μόνο για τη γάτα μας. Προχθές στραμπούληξα το πόδι μου στο σκι». Ο Γιόχαν στο Βερολίνο σκοπεύει να γίνει μηχανικός. Η Κάθριν φέτος τελείωσε το γυμνάσιο και πρόκειται να πάει στο Πανεπιστήμιο. Όταν συναντιούνται οι νέοι συζητούν για τον κινηματογράφο, για το έργο που είδαν, για τους ηθοποιούς, και λένε τη γνώμη τους. Ύστερα μιλούν για τη δουλειά τους, και κανονίζουν το επόμενο πάρτι τους. Εσύ φίλε μου, βλέπω τα ‘χεις χαμένα. Στάσου. Κράτησε την ψυχραιμία σου. Εσύ έχεις μια βαρύτερη μοίρα. Μα μη ξεχνάς πως ο ουρανός και η γη σου ‘χουν δώσει μια πλούσια κληρονομιά.

Εσύ φίλε μου προσπάθησε. Φτιάξε μια γερή θέληση και στέριωσέ την στην αδιάκοπη προσπάθεια. Δεν υπάρχουν φραγμοί στην ανάπτυξή σου. Μπροστά στην ορμή της θέλησης πέφτουν όλα συντρίμμια. Σήμερα είσαι ένας απλός μαθητής. Αύριο θα πεταχτείς πάνω απ’ το πλήθος.

Άνθρωπε φίλε μου. Είσαι η μεγαλύτερη δύναμη στον κόσμο. Είσαι, ό,τι και να ‘σαι, ένα ποσό ενέργειας που η υποχρέωσή σου είναι να την μετατρέψεις σε άλλη μορφή. Δε θα σε λυπηθώ αν σε βρω κακομοίρη χωρίς αιτία. Εμπρός λοιπόν. Μπροστά σου ο δρόμος στενός ή φαρδύς. Μη σταματάς στις μικροπρέπειες. Μη γυρίζεις γύρω απ’ το εγώ σου. Το «εγώ» είναι κάτι που πρέπει να το αφήνεις πίσω σου. Εκείνο κάποτε θα σε φτάσει.

Φίλε πάρε τον δρόμο για την Ιθάκη και θυμήσου τον Καβάφη.

Σὰ βγεῖς στὸν πηγαιμὸ γιὰ τὴν Ἰθάκη,

νὰ εὔχεσαι νἆναι μακρὺς ὁ δρόμος

Γιώργος Παπαδόπουλος».