Η Γκλίτσα του τσοπάνη…

Τόσα χρόνια ζω στο Μέτσοβο και δεν έχω γράψει κάτι για την γκλίτσα του τσοπάνη, παρότι, πριν λίγα χρόνια η γκλίτσα ήταν σήμα κατατεθέν των κατοίκων και ειδικά των ηλικιωμένων που η πλειονότητα ήταν κτηνοτρόφοι με πολλά πρόβατα εκείνα τα χρόνια. Τώρα και τα πρόβατα λιγοστά αλλά και πολλοί λίγοι σήμερα κρατούν την γκλίτσα. Η ιστορία της γκλίτσας, η κατασκευή της, ο χειρισμός της και η χρησιμότητά της μπορούν να αποτελέσουν πολλά κεφάλαια σ’ ένα βιβλίο. Η λέξη γκλίτσα -με πολλές κατά τόπους ονομασίες- έρχεται από πολύ μακριά και δεν γνωρίζουμε την προέλευση της. Δεν ξέρω αν έχετε προσέξει το πώς κρατιέται και πού και πώς χρησιμοποιείται από τον τσοπάνη, στον ώμο, στην πλάτη, στη μέση, στον ώμο για κρεμάστρα στο ακούμπισμα, στα πιασίματα με το χέρι, ως στήριγμα, να σηκωθεί όρθιος, με τις ανάλογες γκριμάτσες, μορφασμούς και εκφράσεις, δίνοντας ιδιαίτερο τόνο σ’ αυτόν που τη φέρνει μαζί του.

Η γκλίτσα είναι παιχνίδι στα χέρια του τσοπάνη και τρόπος ζωής της καθημερινότητας, διότι την ενεργοποιεί για το πιάσιμο ενός προβάτου ή κατσίκας από το πίσω πόδι, για άρμεγμα ή για να περάσει κουδούνι ή για αρρώστια ή και για σφάξιμο ή για πούλημα. Τέλος η γκλίτσα είναι όπλο επίθεσης ή άμυνας για λύκους, τσακάλια, αρκούδες, φίδια, αρπακτικά πουλιά για τον τσοπάνη και το κοπάδι του. 

Είναι μέρος της ξυλογλυπτικής τέχνης και υπηρετείται από ανθρώπους με ταλέντο και πηγαίο μεράκι. Όλη η τέχνη επικεντρώνεται στην κεφαλή της γκλίτσας στην οποία ο κατασκευαστής - γκλιτσαδόρος εστιάζει την τέχνη και το μεράκι του, προκειμένου να παρουσιάσει πρωτότυπα, εντυπωσιακά και ασυνήθιστα έργα με σχήματα, σουλούπια, μορφές, φάτσες και όψεις, με διαφορετικά και ιδιαίτερα γνωρίσματα και λεπτομέρειες από Αγίους, ανθρώπους, ζώα, πτηνά, ερπετά κ.λπ. 

Μερικές μάλιστα γκλίτσες κατασκευάζονται με τέτοιο τρόπο που αν φυσήξεις στην κεφαλή της παράγει ήχο, σφύριγμα. Το ξύλο επιλέγεται με μεγάλη προσοχή, από  κρανιά, κυδωνιά, αγριελιά με κόμπους, ή ρίζα πουρναριού. Η γκλίτσα του τσοπάνη συνήθως είναι απλή, λιτή, ανεπιτήδευτη και του τσέλιγκα είναι «βαριά» με πολλές παραστάσεις και κεντήματα, με παραδοσιακή εμφάνιση. 

Ο βλάχος ή βοσκός ή τσοπάνης χωρίς γκλίτσα, σκύλο, φλογέρα, κάπα, σακούλι, ντορβά δεν μπορεί να κάνει ούτε ώρα… Είναι το εργαλείο του, το αξεσουάρ, το βίωμα της ψυχής του πάνω στα κακοτράχαλα κι ανταριασμένα βουνά της Πίνδου και των Τζουμέρκων. Είναι σημάδι ισχύος και εξουσίας, το δε ύψος της διαφέρει ανάλογα με τη χρήση της και ανάλογα με το μπόι του κάθε τσοπάνη.

Είναι πολλοί αυτοί που, αντί της μαγκούρας, χρησιμοποιούν την γκλίτσα για βοηθητική στήριξη και ισορροπία του σώματος στα γεράματα και μάλιστα με περηφάνια και καμάρι ο καθένας για τον τόπο της καταγωγή του. 

Τέλος, είναι εργαλείο μέτρησης σε θολό νερό και σε λιμνάζοντα νερά σε ποτάμια, λαγκάδια, προκειμένου να γνωρίζουν αν πρέπει να περάσουν τα ζωντανά τους για να μην πνιγούνε.

Η γκλίτσα του αρχηγού του σπιτιού έχει μεγάλη συναισθηματική αξία και αλλάζει χέρια από παππού σ’ εγγονό ως οικογενειακό ενθύμιο. Στον παροιμιακό λόγο λέμε: «Όποιος ξύνεται στην γκλίτσα του τσοπάνη πάει γυρεύοντας» και «κρέμασε την γκλίτσα του δηλαδή ξέκαμε(πούλησε) το κοπάδι».

Ο βοσκός δεν αποχωρίζεται τη γκλίτσα ούτε στο χορό, ούτε στα πανηγύρια. Μόνο στην εκκλησία την κρεμάει έξω πριν μπει και ασκήσει τα θρησκευτικά του καθήκοντα, εις ένδειξη σεβασμού.

Στην ιστορία είναι γνωστή η στιχομυθία του Κολοκοτρώνη με ένα τσοπανόπουλο. Όταν ο Κολοκοτρώνης στην μάχη των Δερβενακίων είδε ένα τσοπανόπουλο να χαζεύει την μάχη στηριζόμενος σε μια γκλίτσα και δεν πολεμούσε του φωνάζει: -Γιατί ωρέ τσοπανόπουλο δεν πολεμάς; Το τσοπανόπουλο απάντησε : -Δεν έχω όπλο.

Και ο Κολοκοτρώνης του απάντησε: - όπλο είναι και η γκλίτσα, πήγαινε, σκότωσε ένα τούρκο και πάρτου τα άρματα.

Πολλοί Μετσοβίτες τσοπάνηδες σκάλιζαν γκλίτσες από πυξάρια και άλλα ξύλα όμως με την καθιέρωση της λαϊκής τέχνης από τον Ευάγγελο Αβέρωφ η γκλίτσα έγινε έργο τέχνης και η πώλησή της έως και σήμερα είναι αξιοθαύμαστη. Επίσης αποτελεί σημείο αναφοράς για την παράδοση καθώς στη ανδρική παραδοσιακή ενδυμασία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι.

Δεν θα παραλείψω να αναφέρω ότι και ο αείμνηστος Ευάγγελος Αβέρωφ όταν ερχόταν στο Μέτσοβο πάντα κρατούσε την γκλίτσα, να πω με περηφάνια, ακόμα και όταν φιλοξενούσε ξένους πρωθυπουργούς, υπουργούς, βουλευτές κ.ά. 

Πάντως, η γκλίτσα είναι ένα καλό δώρο στον εαυτό μας και στους φίλους μας και ένα διακοσμητικό λοτ σε μια γωνιά του σπιτιού μας.

(Μέτσοβο)